Hoewel de herverkiezing van Donald Trump, ondanks seksistisch en racistisch gedrag, sommige analisten verbaasde, is zijn succes veel makkelijker te verklaren als je het door een Italiaanse bril bekijkt, zegt historicus Francesco Filippi.
Italië heeft flink wat ervaring met populisme. „Dit land wordt vaak beschouwd als een museum van het verleden, maar is de afgelopen anderhalve eeuw juist een enorm laboratorium van de toekomst geweest. Hier ontsproot eerst het fascisme, daarna kwam mediamagnaat en politicus Silvio Berlusconi. En nu is een nationalistische, rechtse partij aan de macht, met accenten die rechtstreeks verwijzen naar het fascistische verleden.”
Giorgia Meloni, leider van de radicaal-rechtse regeringspartij Broeders van Italië, werd in 2022 premier. Jaren geleden roemde ze Trump al om zijn nationalistische America first-agenda en zijn afkeer van immigratie. Ze noemde hem een „voorbeeld voor Italië”.
Italianen begrijpen Trumps herverkiezing beter, omdat ze zich herinneren hoe lang Berlusconi de politiek heeft gedomineerd?
„Juist, wij hebben twintig jaar ‘berlusconisme’ achter de rug. Door Silvio Berlusconi maakten de Italianen al in de prille jaren negentig kennis met politieke communicatie via slogans – hij liep voorop. Er zijn veel gelijkenissen tussen beide heren, ook wat betreft hun kiezers. Toen Trump in 2016 voor het eerst verkozen werd, stemden zeker niet alleen psychopaten die later het Capitool zouden bestormen voor de man. Ook lang niet alle kiezers van Berlusconi [de Italiaanse oud-premier overleed in 2023] waren het altijd eens met wat hij zei, of de manier waarop. Maar de ondernemers in zijn achterban waren blij met zijn beleid, omdat het hen uitkwam. Zo werd boekhoudkundige fraude tijdens zijn bewind niet langer strafbaar gesteld en beloofde hij vaak de belastingen te verlagen. Ook onder Trumps eerste termijn hebben de allerrijksten minder belastingen betaald.
„Daarnaast weet Trump, net zoals destijds Berlusconi, verschillende groepen kiezers aan te spreken die niet langer door andere politici werden bereikt. Berlusconi bereikte niet alleen rijke ondernemers, maar net zozeer gepensioneerden, huisvrouwen en arbeiders. Hij zette een gele veiligheidshelm op, en liet zich als de ‘arbeider-premier’ omschrijven. Het doet onvermijdelijk denken aan Benito Mussolini, die werd gefilmd terwijl hij het graan dorste. Puur acteerwerk, maar het werkte wel, en il Duce toonde zich zo een man van het volk, die uitstekend zijn imago cultiveerde.”
In een recent essay ontleedt u de politieke communicatie door de eeuwen heen, eindigend in de huidige internettijd van snelle en oppervlakkige communicatie. Vormt Mussolini volgens u het keerpunt?
„Absoluut, met hem verandert alles. Hij vindt de grote politieke massacommunicatie uit. Hij combineert twee oer-Italiaanse zaken: het plein, waar de socialisten uit zijn Noord-Italiaanse geboortestreek Emilia-Romagna verkiezingsbijeenkomsten hielden, en de preekstoel in de kerk, waar de pastoor uittorent boven de gelovigen en het evangelie verkondigt.
„Op het balkon van Palazzo Venezia, zijn kantoor in het hart van Rome, bedient hij zich van een theatrale retoriek om met het volk te communiceren. Mussolini is de allereerste uiterst rechtse populist die een dialoog voert met de massa. Op YouTube vind je nog steeds zijn oorlogsverklaring uit 1940 tegen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Het is puur theater, in de beste traditie van Goldoni of Molière.
Francesco Filippi.
Trumps account op X of op zijn eigen platform Truth Social is niets anders dan de versie 2.0 van Mussolini’s balkon, waarbij één man honderden miljoenen volgelingen toespreekt, in een fictieve dialoog zonder echte uitwisseling
„Il Duce praat tegen de massa, die hem beantwoordt en luidkeels eist dat Italië ten oorlog trekt. Het volk is zo gemanipuleerd dat er geen alternatief is dan volmondig ‘ja’ te roepen. Trumps account op X of op zijn eigen platform Truth Social is niets anders dan de versie 2.0 van Mussolini’s balkon, waarbij één man honderden miljoenen volgelingen toespreekt, in een fictieve dialoog zonder echte uitwisseling, maar wel een waarbij de leider dicht bij het volk lijkt te staan.”
Waarop doelt u met deze analogie? Loopt het Westen het risico dat de geschiedenis zich herhaalt, en met Trumps terugkeer de democratie wordt afgeschaft?
„Eerder dan dat te vrezen stel ik wel vast dat de meeste politici al ruim een decennium met misprijzen praten over het democratische systeem. Terwijl kiezers steeds minder gaan stemmen, is daar tegelijk de tendens om de democratie minder participatief te maken.
„In Italië, bijvoorbeeld, is in 2020 het aantal parlementsleden en senatoren bijna gehalveerd, een hervorming die de populistische Vijfsterrenbeweging graag wilde en die als een belangrijke besparingsoperatie werd voorgesteld. Maar weinigen merkten op dat de stem van ieder burger zo wel veel minder waard wordt. Immers, als een politicus haast dubbel zo veel stemmen nodig heeft om parlementslid te worden, neemt het electorale gewicht van één kiezer ook even sterk af.
„Ook de tendens van nationale politici om alle schuld telkens weer op Europa af te schuiven, creëert bij de burger vervreemding tegenover de Europese instellingen, en werkt zo democratische erosie in de hand. En dan brokkelt de participerende democratie verder af. Een nieuwe vorm van fascisme zal niet opnieuw gewelddadig, maar eerder verdovend zijn. Niemand zal ons fysiek weghouden bij het stemhokje. Wél zullen we tegen die tijd overtuigd zijn dat stemmen geen zin meer heeft.”
Is dat niet nóg alarmerender dan een gewelddadig fascisme?
„Als historicus vel ik daarover geen oordeel, maar ik wil wel kwijt dat het verdovende fascisme makkelijker en efficiënter is. Net als het oorspronkelijke fascisme maakt het niks van ons wat wij nog niet waren. Wel buit het de zwakke plekken uit van onze maatschappij – zoals het groeiende individualisme – en overtuigt ons ervan dat het makkelijker is om lekker thuis te blijven in plaats van op straat te gaan demonstreren. De gevolgen zijn al merkbaar. In Italië gaan leerlingen, maar ook hun ouders, fysiek de leraren te lijf. Hetzelfde overkomt artsen op de spoedafdeling. Mensen tonen geregeld dat zij zich niet langer onderdeel van een gemeenschap voelen.”
Waarom verwijst u bij Meloni’s partij zonder aarzeling naar ‘accenten uit het fascistische verleden’?
„Omdat het huidige conservatieve populisme en nationalisme veel verschuldigd zijn aan Mussolini’s erfenis. Het fascisme wordt als totalitaire stroming soms wat gerelativeerd, omdat er minder doden vielen. Maar het was wel degelijk raciaal en racistisch, gesloten, xenofoob en tegen al wat niet nationalistisch was. En het vormde de inspiratie voor het nazisme en ook enigszins voor het stalinisme.
„Tegelijk was het fascisme geen ideologie op zich, want er zaten geen eigen ideeën en gedachten in vervat. Er was geen grote missie, Mussolini’s einddoel was de macht te behouden. Bijgevolg kon het fascisme van alles zijn: eerst socialistisch, dan anarchistisch, republikeins en zelfs monarchistisch. Fascisme was veel meer retoriek en vorm dan inhoud, los van het principe dat een politicus zichzelf beter niet tegenspreekt. De fascistische leider kon alles beweren, en het tegenovergestelde daarvan, zonder steun te verliezen.
„Meloni is een leerling van die aanpak. Ze fulmineerde ooit tégen de taks op brandstof, en intussen stelt ze voor die taks juist te verhogen. Ze beloofde tijdens haar campagne een ‘zeeblokkade’ tegen migranten, en intussen voert haar regering de grootste regularisatie van mensen zonder papieren uit in de recente geschiedenis. En niemand praat erover. De kranten interesseert het niet.”
Doen de Italiaanse media hun werk niet naar behoren in deze steeds snellere internettijden?
„Er zijn internationaal twee grote conflicten aan de gang, en de spanningen en fricties zijn enorm. De publieke opinie wordt omvergeblazen door de enorme hoeveelheid informatie die circuleert. De samenleving haakt af, en laat zich troosten door politici die beloven dat zij zich wel om de zaken zullen bekommeren.
„Zo’n 53 procent van de Italianen haalt zijn informatie via sociale media. Daar lezen ze ook de posts van de grote kranten, maar die posten op sociale media doorgaans erg oppervlakkige informatie, want snelheid gaat voor alles. Zeker online is de verleiding van kranten en media groot om voor clickbait te kiezen, en het publiek te geven wat het graag wil – niet wat het eigenlijk nodig heeft. In Italië zijn media niet bezig met de grote thema’s, die ons aangaan, maar met onbeduidende relletjes en de waan van de dag.”
Welke rol ziet u dan nog voor journalisten?
„Kranten en kwaliteitsmedia moeten een manier vinden om tegelijk hun product te verkopen, maar ook het publiek te blijven informeren, en zo de kritische massa te creëren die in een democratie zo broodnodig is. En verder bouwen op wat de pers al vijfhonderd jaar doet: de macht controleren.”
Op een gure winteravond, met veel regen en aquaplaning, licht op de gevel van een kroeg een logo van Duvel-bier rood op. Meer flikkerende rode neonlichten volgen, aan de drukke Staatsbaan in Bekkevoort, niet ver van Leuven. Boys Club, Cupido, El Patio…
Dit is de zogeheten Chaussée d’Amour. Waren hier van oudsher ruim dertig bordelen gevestigd, voor de kennelijke noden van destijds dichtbij gestationeerde soldaten, tegenwoordig is er nog een handvol clubs over. Klanten wordt „sensualiteit en discretie” beloofd, „op een boogscheut van de E314”.
De tientallen sekswerkers die werken in de bordelen hier, hebben lang niet altijd een arbeidscontract. Als ze er al een hebben, staan ze ingeschreven als kapper, zorg- of horecamedewerker of schoonheidsspecialiste. „Valse statuten”, beaamt Arabelle Moreels, die op die omslachtige manier negen prostituees in loondienst heeft bij ‘Alexandra’s erotische massages’ op nummer 43.
Dat gaat veranderen. Sinds deze maand is nieuwe wetgeving van kracht, die maakt dat Belgische sekswerkers legaal in loondienst kunnen werken. Een wereldprimeur.
En dus zal ‘Daisy’ „mijn werknaam” – blond, brildragend, gekleed in een transparante, zwarte kimono met kant – straks niet langer als receptioniste ingeschreven staan bij de erotische salon. Ze biedt haar lichaam sinds twee jaar tegen betaling aan, en is sinds afgelopen zomer bij Moreels in dienst. Haar kinderen en ex-partner hebben geen idee van „de job van haar leven”. Er rust „een te groot sociaal taboe op”. Vandaar ook haar verzoek anoniem te blijven (haar echte naam is bij de redactie bekend).
Een van de sekswerkers in Alexandra’s erotische massagesalon.Foto Wouter van Vooren
Eindejaarstoelage
„Dit werk? Een kwestie van een hoog libido”, glimlacht Daisy. „Ik heb geld nodig voor de kinderen. Hiervoor werkte ik in de zorg, maar dit betaalt een stuk beter”. Dat sekswerk in België als volwaardig beroep wordt erkend, vindt ze een „groot goed”. Het betekent meer rechten en zekerheden – denk aan recht op pensioen, een eindejaarstoelage, ziekteverlof, een werkloosheidsuitkering en zwangerschapsverlof – en meer veiligheid. Sekswerkers in dienst hebben het contractueel vastgelegde recht een klant af te wijzen of bepaalde seksuele handelingen te weigeren – zonder de dreiging van ontslag. Al is dat laatste in haar salon al praktijk, zegt uitbaatster Moreels: „Mijn meisjes mochten klanten al weigeren, ze hadden al condooms en ook een noodknop op de kamer.”
Dat Moreels – zelf ook sekswerker – prostituees officieel tewerkstelt, had haar moeder nooit kunnen bedenken. Die werd zo’n veertig jaar eerder, ook aan de Staatsbaan, nog „gedwongen tot sekswerk”. Ze werkte achter de bar, waar onder de toog een boek met foto’s van meisjes lag, om uit te kiezen bij een pintje, vertelt Moreels. Haar moeder belandde zelfs eens achter de tralies, als ‘madam’.
Zes massagekamers
UTSOPI, de Belgische organisatie van sekswerkers, schat het aantal sekswerkers in België tussen de 10.000 en 25.000. Cijfers zijn lastig te verifiëren, mede omdat ‘thuisontvangst’ in opkomst is.
Door sekswerk onder de arbeidswet te brengen, is het makkelijker te controleren, redeneert de Belgische overheid. Hoogleraar Gert Vermeulen, als criminoloog verbonden aan de Universiteit van Gent en gespecialiseerd in seksueel misbruik, noemt de stap „essentieel”. Al sinds België in 2022 sekswerk decriminaliseerde (behalve de uitbating ervan), pleit hij voor de verdere normalisering van het ‘oudste beroep ter wereld’.
In Nederland werd sekswerk in 2000 gelegaliseerd, waarbij het bordeelverbod werd opgeheven. Idealiter werken prostituees sindsdien legaal als zelfstandige, in privéclubs of bordelen. Een arbeidscontract is niet aan de orde. Zelfstandig vanuit huis werken ligt lokaal gevoelig, veel gemeenten staan het niet toe.
Arabelle Moreels, uitbater van ‘Alexandra’s erotische massages’. „Mijn meisjes mochten klanten al weigeren.”
Dat nu in België het werkgeverschap is geschrapt uit het Strafwetboek, betekent niet dat het taboe op sekswerk verdwijnt. Uitbater Kris Reekmans, de man en zakenpartner van Moreels, ondervindt dagelijks de complexiteit van ondernemen in de seksindustrie, zegt hij. „Verzekeringen of leningen afsluiten is een ramp. Lease-auto? Ho maar. We willen uitbreiden, maar stuiten steeds op muren” , vertelt hij, terwijl hij een van de zes massagekamers binnenloopt, het dimlicht aanzettend. De donkere ruimte bevat een groot bed, jacuzzi, „tactisch geplaatste” spiegels, kaarsen en een grote massagemat. „Voor de nuru-massages, met gel van Japans zeewier. ”
Parttime escorts
Volgens hoogleraar Vermeulen verandert de nieuwe wet niets voor mensen die sekswerk doen als zelfstandige, of in deeltijd. „Deze stap vangt de realiteit nog onvoldoende. In de beroepsgroep zitten veel mensen die niet zitten te wachten op een hoofdjob als sekswerker.” Volgens hem is er meer flexibiliteit nodig, waarbij ook parttime escorts of studenten zich aangesproken voelen. Al lonkt en loont zelfstandig of sluikwerk vaak simpelweg meer, erkent hij. „High class escorts verdienen soms wel tot 3.000 euro per uur, dat krijg je op een contract nooit voor elkaar.”
Als we de klant gaan criminaliseren, dan vallen er veel ogen weg
En wat betekent de wet voor het tegengaan van gedwongen sekswerk en mensenhandel? De grens tussen uitbating en uitbuiting is soms flinterdun. Ook is er het probleem van illegaliteit. Een deel van de sekswerkers in België heeft geen geldige verblijfspapieren, en kan dus geen aanspraak maken op een arbeidscontract. Juist als België de wereldpers haalt met het erkennen van sekswerk als officieel beroep, rapporteren Vlaamse media over Latijns-Amerikaanse sekswerkers die onder slechte omstandigheden in Vlaamse dorpen werken. Bij lokale parketten loopt een twintigtal onderzoeken naar deze Zuid-Amerikaanse prostitutienetwerken, die volgens het Belgische OM de plek van Oost-Europese en Chinese netwerken innemen. De Nederlandse politie rapporteert hetzelfde probleem.
In mei bereikte de Europese Unie een akkoord over de nieuwe richtlijn mensenhandel. Lidstaten zijn voortaan verplicht klanten strafbaar te stellen die bewust gebruikmaken van de seksuele diensten van een slachtoffer van mensenhandel. Nederland is al zo ver. „In België kan je vandaag nog seks hebben in een kamertje achteraf in Brussel, in deplorabele omstandigheden, zonder daarvoor bestraft te worden”, aldus hoogleraar Vermeulen.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Erotische bedrijven in België aan de Staatsbaan in Bekkevoort, niet ver van Leuven.” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Erotische bedrijven in België aan de Staatsbaan in Bekkevoort, niet ver van Leuven.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/prostituees-in-belgie-kunnen-nu-legaal-in-loondienst-werken-maar-willen-ze-dat-ook-3.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/13164553/data125528549-c56388.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/prostituees-in-belgie-kunnen-nu-legaal-in-loondienst-werken-maar-willen-ze-dat-ook-18.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/prostituees-in-belgie-kunnen-nu-legaal-in-loondienst-werken-maar-willen-ze-dat-ook-16.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/prostituees-in-belgie-kunnen-nu-legaal-in-loondienst-werken-maar-willen-ze-dat-ook-17.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/prostituees-in-belgie-kunnen-nu-legaal-in-loondienst-werken-maar-willen-ze-dat-ook-18.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/prostituees-in-belgie-kunnen-nu-legaal-in-loondienst-werken-maar-willen-ze-dat-ook-19.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/8U9MzUj73T5BzLKIAhpedyNDZuk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/13164553/data125528549-c56388.jpg 1920w”>
Erotische bedrijven in België aan de Staatsbaan in Bekkevoort, niet ver van Leuven.
Foto’s: Wouter van Vooren
Verleidelijkste zone
Organisaties die opkomen voor mensenrechten (onder meer UNAIDS, de Wereldbank, Amnesty International en Human Rights Watch) zijn kritisch over de nieuwe EU-regels. Daan Bauwens, directeur van UTSOPI: „Klanten zijn een belangrijke informatiebron voor vermoedelijke gevallen van mensenhandel. Criminaliseren we de klant, dan vallen er veel ogen weg.” Kan de nieuwe arbeidswetgeving volgens hem een wapen zijn in de strijd tegen mensenhandel? „Er bestaat een risico dat sekswerkers met arbeidscontract alsnog geïntimideerd worden”, zegt hij.
In de havenstad Oostende bezoekt hij Hangar N°1, een oud pakhuis, vlakbij het station, dat volgende zomer na een renovatie de deuren opent als Oostendes ‘verleidelijkste zone’. Er komen een brouwerij, een bar op het dak, creatieve werkplekken en 36 kamers bestemd voor sekswerkers. Dat zullen allen zelfstandigen of zwartwerkers zijn, geeft eigenaar Franky De Coninck toe, tevens eigenaar van ‘House of Pleasure’ Villa Tinto in Antwerpen. „Aan contracten begin ik niet, dat is niet mijn business.”
Aan contracten begin ik niet, dat is niet mijn business
Hij stapt om de plassen heen in een van de toekomstige duplexkamers (25 m2, „die ruimte is onder meer nodig voor SM-activiteiten”). De Coninck werd naar eigen zeggen benaderd door het stadsbestuur van Oostende om het pakhuis een nieuwe bestemming te geven – ramen incluis. Ook in Antwerpen ging dat zo, ruim twintig jaar geleden. De Coninck wilde toen een groot kantorencomplex maken in een pand in het hartje van de Antwerpse rosse buurt, het Schipperskwartier. „Het lokale bestuur stuurde daarentegen aan op een raamprostitutiepand.”
Dat is toch „zot”, oordeelt de 48-jarige raamprostituee Sandra uit Oostende (achternaam bij de redactie bekend). Aan de muur hangt een erotische poster van de Amerikaanse fotograaf George Holz, met het bijschrift ‘Flesh of my flesh’. „De stad is hier de pooier.” Op contract werken? Ze moet er niet aan denken. „Niemand komt aan mijn onafhankelijkheid.”
Biometrische controle
Directeur Bauwens verwacht dat maximaal vijfduizend sekswerkers op ‘zeker’ zullen spelen en uiteindelijk kiezen voor een arbeidscontract. Maar voorlopig is dat toekomstmuziek. Zo antwoordt het prostitutieteam van de Antwerpse politie op vragen van NRC „geen weet te hebben van zaken in Antwerpen die met arbeidscontracten willen werken”.
Op de werf in Oostende wordt nagedacht over de hoogte van de wastafel. „Die komt hoger dan gebruikelijk, op vraag van de sekswerkers, beeldt u maar in waarom”, aldus De Coninck.
Hij wijst op noodknoppen, verlichting (rood voor werkuren, wit voor poetsuren) en legt het systeem van de biometrische controle uit. „Om het uur moeten de sekswerkers hun vingerafdruk geven, zo niet, dan gaan licht, verwarming en watertoevoer uit.” Onderverhuur aan niet-geverifieerde personen, minderjarigen of illegalen wordt zo tegengegaan. De kamers zijn te huren in twee shifts (dag of nacht), voor 110 euro.
Nog een prangende kwestie: „Het lokaal parket heeft mij gevraagd naast de huur belastingbijdragen te innen die voor sociale premies moeten worden gebruikt”, zegt De Coninck. Bauwens, verbouwereerd: „We gaan uitzoeken of dat legaal is.” Hij legt uit: „De nieuwe wetgeving is erop gericht de macht weg te halen bij de werkgever. Maar vraag je verhuurders om de sociale premies van zelfstandige sekswerkers af te dragen, creëer je een ander soort afhankelijkheid.”
En de klanten, maakt de nieuwe wet voor hen nog verschil? Aan de Staatsbaan in Bekkevoort denkt Moreels van niet. „Onze gasten zijn vooral bezig met hun eigen happy ending.”
Erotisch bedrijf in Bekkevoort.Foto Wouter van Vooren
De beste indicator om het wereldwijde klimaatbeleid te toetsen bevindt zich op 3.397 meter boven de zeespiegel, op de vulkaan Mauna Loa op Hawaï. In een kraakheldere lucht wordt hier al sinds 1958 vrijwel onafgebroken de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer gemeten. Het resulteert in de Keelingcurve, een beroemde grafiek die is genoemd naar de Amerikaanse chemicus Charles David Keeling. Als die grafiek één ding aantoont, dan is het wel dat het beleid faalt.
Toen Keeling 66 jaar geleden begon te meten bedroeg de concentratie van kooldioxide in de atmosfeer ongeveer 315 ppm (delen per miljoen). In 1992, het jaar van de grote Earth Summit in Rio de Janeiro en het begin van de klimaatonderhandelingen, was de hoeveelheid CO2 al toegenomen tot 356 ppm. De 29 klimaattoppen die sindsdien zijn gehouden, hebben de curve nooit weten om te buigen. Inmiddels is de CO2-concentratie gestegen naar ongeveer 420 ppm. De gevolgen zijn onmiskenbaar: een gemiddelde opwarming van de aarde met 1,3 graden Celsius, toenemende weersextremen, ondraaglijke hittegolven, zwaardere orkanen, grote overstromingen, langdurige droogte.
Het roept de vraag op of klimaatconferenties nog de beste manier zijn om tot mondiale afspraken te komen. Heeft het huidige systeem van onderhandelingen zijn langste tijd gehad?
Internationaal Gerechtshof
Impliciet lag deze vraag de afgelopen twee weken ook voor bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Het kleine eilandstaatje Vanuatu wil van de hoogste rechtbank ter wereld weten of (geïndustrialiseerde) landen volgens het internationaal recht de verplichting hebben om ernstige schade aan klimaatsysteem en milieu te voorkomen. En zo ja, hoe ver die verplichting reikt. Met andere woorden: wordt met de jaarlijkse klimaattoppen voldoende gedaan om een gevaarlijke opwarming van de planeet te bestrijden? In de loop van volgend jaar komen de rechters waarschijnlijk met hun vonnis.
Veel experts die nauw betrokken waren – en soms nog steeds zijn – bij de onderhandelingen, denken het antwoord al te weten. In een open brief aan het klimaatbureau van de Verenigde Naties pleitten ze tijdens de klimaattop in Bakoe vorige maand voor fundamentele veranderingen. De ondertekenaars erkennen dat onderhandelingen in het verleden succesvol zijn geweest – met het Parijsakkoord in 2015 als hoogtepunt. Maar de gesprekken gaan „niet langer snel genoeg voor de exponentiële veranderingen die nodig zijn om een veilig klimaat voor de mensheid te garanderen”. Er is „een verschuiving nodig van onderhandeling naar implementatie”.
Dat is een vriendelijke manier om te zeggen dat landen eindelijk eens moeten gaan doen wat ze beloven. Landen weten heel goed wat ze te doen staat, en ook aan beloftes is geen gebrek. Nu wordt het volgens de open brief tijd om „toezeggingen na te komen en de urgente energietransitie en uitfasering van fossiele energie te garanderen”.
Festivalachtig
Een prominente woordvoerder van de critici is Christiana Figueres, hoofd van het klimaatbureau van de Verenigde Naties ten tijde van het Parijsakkoord. Begin vorig jaar zei ze op een klimaatbijeenkomst dat „al die multilaterale aandacht regeringen er alleen maar van afleidt om thuis hun huiswerk te maken”. Met een verwijzing naar de vele tienduizenden mensen die jaarlijks op zo’n klimaattop afkomen, zei Figueres: „Ik zou liever zien dat 90.000 mensen thuisblijven en hun werk doen.”
Ze kreeg bijval van Rachel Kyte, onderzoeker van klimaatdiplomatie, die zich ergert aan het festivalachtige karakter van klimaattoppen. „De Verenigde Naties moeten een manier vinden om ons op te delen in werkgroepen om dingen gedaan te krijgen”, aldus Kyte. „En ons dan weer samen brengen in een bijeenkomst die minder een jamboree is en meer een sober werkevenement.”
De open brief ging over de klimaattop, maar had net zo goed over andere milieuconferenties kunnen gaan. Ook daar klinken mooie woorden, bestaat een groot gevoel van urgentie en hebben partijen volop goede bedoelingen. Maar toen het begin november op de biodiversiteitstop in Colombia aankwam op implementatie, ontbrak een quorum om tot een akkoord te komen. De onderhandelingen waren, zoals zo vaak, uitgelopen en delegaties vreesden hun vliegtuig te missen als ze een stemming zouden afwachten. Op de plastictop in Zuid-Korea twee weken geleden bleken de meningsverschillen tussen plasticproducenten en landen die dreigen te stikken in plasticafval onoverbrugbaar groot. Er werd niet eens geprobeerd om tot een akkoord te komen. Volgend jaar zien ze wel weer verder.
Twee jaar geleden pleitte Europarlementariër Bas Eickhout in NRC voor „politiekere” onderhandelingen, kleinere en kortere conferenties met minder achterkamertjes. Laat landen vooral openlijk zeggen waar ze staan, vond Eickhout. „Dan wordt meteen zichtbaar wie een besluit blokkeert”, dan blijkt vanzelf dat olielanden als enig doel hebben „om hun fossiele rijkdom te verpatsen” en dat China helemaal niet wil meebetalen aan schade in arme landen.
Lees ook
dit interview met een van de hoofdadvocaten van Vanuatu
Bij het Internationaal Gerechtshof waren afgelopen weken geen achterkamertjes in gebruik. Alles wat gezegd werd, was voor iedereen te volgen. Maar de hoorzittingen maakten ook pijnlijk zichtbaar dat de rijke landen het stroperige onderhandelingsproces wel best vinden. Ook al klinken ze na een klimaattop vaak teleurgesteld, op een stevig vonnis van rechters, die hen wijzen op de verplichting om ernstige klimaatschade te voorkomen en om te betalen als het toch gebeurt, zitten ze niet te wachten.
Bijna honderd kinderen staan in cirkels te wachten op hun beurt om de kleien ring in te stappen. Achter de jonge sumoworstelaars staan ouders met een mobiele telefoon in hun handen van elk moment een foto te maken. „Goed opwarmen voordat het toernooi begint!”, schreeuwt een moeder naar haar zoon voordat hij met zijn volledige gewicht tegen zijn coach ramt.
De kinderen zijn zich aan het voorbereiden op het nationale jeugdtoernooi in het Ryugoku Stadium in Tokio, de belangrijkste plek in het land voor de beoefenaars van de traditionele Japanse sport.
Ook de tienjarige Taichi Kowaki heeft dit jaar keihard getraind om hier te mogen staan. „Ik probeer mezelf zoveel mogelijk energie te geven voor de eerste wedstrijd”, vertelt hij opgetogen terwijl zijn coach hem rondtolt om zijn mawashi – het enige kledingstuk dat sumoworstelaars in de ring mogen dragen – aan te doen. Op de muur van de sportzaal waar iedereen zich voorbereidt hangt een groot houten bord. ‘De Regels van Sumo’ staat er in zwarte letters ingedrukt: ‘Luister naar je leermeesters. Respecteer je tegenstander.’
Het Sumo begon als een religieus ritueel om de goden te vragen voor een goede oogst, maar vanaf de achtste eeuw gebruikte het keizerlijke hof de worstelwedstrijden als vermaak voor de hofhouding en hoge edelen. Toen in de 17e eeuw, tijdens de Edo-periode (1603-1868), ook het Japanse publiek toegang kreeg tot deze evenementen groeide het uit tot een nationale sport.
De regels zijn simpel: twee atleten proberen elkaar uit een cirkelvormige ring (de dohyo) te duwen of ervoor te zorgen dat een deel van het lichaam, boven de voeten, de grond raakt. Slaan of stoten is verboden; de sport draait puur om balans, kracht en strategie. Een wedstrijd kan daarom binnen enkele seconden afgelopen zijn, een sterke worp of duw is vaak al genoeg om de uitkomst te bepalen.
In de drukte is het bijna niet voor te stellen dat het voortbestaan van deze eeuwenoude sport aan een zijden draad hangt. „We moeten hard nadenken over hoe we de toekomst tegemoet gaan,” vertelt Kazufumi Minami, voorzitter van de Internationale Sumo Federatie. „En vechten om onze sport te behouden”.
Door het dalende geboortecijfer en de verschuivende sportvoorkeuren van jongeren neemt het aantal nieuwe rekruten in Japan namelijk snel af. Ook Taichi merkt het: „Ik ben de enige,” vertelt de tienjarige sumoworstelaar. „Niemand van mijn klasgenoten of vrienden in de buurt doet het”, zegt hij beteuterd.
In Ryugoku, het sumostadion in Tokio. De populariteit van sumoworstelen daalt in Japan, waar veel kinderen liever voor honkbal of voetbal kiezen. De tienjarige Taichi Kowaki (tweede foto, midden) heeft geen klasgenoten die ook voor sumoworstelen kozen.
Foto’s: Anoma van der Veere
Japan kampt al decennia met een demografische crisis. In 2023 was het geboortecijfer slechts 1,3 kinderen per vrouw, ver onder het ‘vervangingsniveau’ van 2,1. De bevolking van Japan, die in 2008 nog groeide, zal naar verwachting dalen van de huidige 125 miljoen naar minder dan 100 miljoen tegen 2060. Voor sumoworstelen, dat afhankelijk is van jonge, sterke deelnemers, heeft deze ontwikkeling directe gevolgen.
Het aantal nieuwkomers dat zich jaarlijks aanmeldt voor sumotraining is sinds de jaren 1990 met ruim driekwart afgenomen. In 1992, tijdens de hoogtijdagen van de sport, meldden zich 160 nieuwe leerlingen zich aan voor het landelijke voorjaarstoernooi in Osake, een belangrijk moment voor jonge sumoworstelaars. In 2023 waren dat er slechts 34, een historisch dieptepunt.
De daling is ook zichtbaar op scholen. Terwijl in Nederland lokale clubs vaak de plek zijn waar sporters hun start maken, is dat in Japan op de basis- of middelbare school. Maar tussen 2010 en 2020 daalde het aantal scholen met een sumoteam met bijna een derde. In 2023 telde Japan nog slechts 782 geregistreerde middelbare scholieren die actief deelnamen aan sumowedstrijden. Acht jaar eerder waren dat er nog 1.300.
Neerwaartse spiraal
„Als je hier op het jeugdtoernooi bent zie je het niet zo snel”, vertelt Akio Nakajo, de coach van de jonge Kowaki. Hij runt een sumoworstelclub in Osaka. „Het aantal kinderen dat zich aanmeldt neemt zo snel af dat ik op sommige dagen maar drie of vier kinderen heb die meetrainen. Als ik met collega’s praat hoor ik hetzelfde, die moeten daardoor hun club sluiten. Daardoor neemt ook het aantal plekken af waar kinderen terecht kunnen als ze de sport willen doen”, legt de coach uit. „Het is een neerwaartse spiraal en de bodem is in zicht.”
Vooral in afgelegen gebieden sluiten lokale clubs in rap tempo hun deuren door een gebrek aan deelnemers en financiële middelen. Daarbij hebben een op de vijf basisscholen op het platteland hun deuren gesloten in de laatste twintig jaar. Nu moeten kinderen vaak lange afstanden afleggen naar stedelijke gebieden om een trainingsfaciliteit te vinden.
Maar demografie is slechts een deel van het probleem. Japanse jongeren kiezen tegenwoordig vaker voor sporten zoals voetbal, basketbal en atletiek. Deze zijn minder afhankelijk van de strikte hiërarchieën en zware fysieke vereisten waar het sumoworstelen juist bekend van is.
Om professionele sumoworstelaar te worden moeten atleten hun lichaamsgewicht aanzienlijk verhogen om voordeel te behalen in de ring. Dit wordt bereikt door hun calorie-inname te maximaliseren, veelal door middel van traditionele maaltijden zoals chanko-nabe, een stoofpot gevuld met enorme hoeveelheden vlees en groenten. Hoewel dit helpt bij het aankomen,brengt het ook gezondheidsrisico’s met zich mee zoals overgewicht en verhoogde bloeddruk. Voor ouders die hun kinderen op een sport willen zetten voor hun gezondheid is sumo dus geen aantrekkelijke optie.
„Taichi is van zichzelf al een grote jongen”, vertelt de moeder van de jonge Kowaki. Het opwarmen voor het toernooi is afgelopen en aan de zijlijnen van het drukke stadium heeft Natsumi Kowaki een zitplekje weten te bemachtigen. Ze kijkt glimlachend naar haar zoon die in het midden van het stadium klaar staat om de grote ring in te stappen. „Ik was wel verrast toen hij zei dat hij wilde sumoworstelen. Mijn beeld van de sport is inderdaad hele grote en dikke mannen”, geeft ze toe.
Vorig jaar meldden zich nog maar 34 nieuwe sumoworstelaars aan voor het voorjaarstoernooi in Osaka. Foto Anoma van der Veere
Met handdoeken bedekt
Gedurende deze eeuwenlange ontwikkeling functioneerde de mawashi, het traditionele gordelachtig kledingstuk dat sumoworstelaars dragen, als een belangrijk symbool. Aangezien worstelaars geen gebruik mogen maken van wapens helpt de mawashi met stevige grip krijgen op tegenstanders. Een wedstrijd winnen is een kwestie van talent en techniek.
„Maar voor de jongere generatie is het eng”, vertelt coach Nakajo. „Je bent vrijwel naakt en dan stap je een ring in waar duizenden mensen je kunnen zien.” Hij wijst naar een groepje jonge worstelaars die hun lichamen tussen de wedstrijden door met handdoeken hebben bedekt. „Ik begrijp wel waarom kinderen daar geen zin in hebben.”
Kowaki heeft intussen met gemak zijn eerste tegenstander de ring uitgeduwd. „Ik blokkeerde zijn aanval en duwde hem weg”, legt hij trots uit. Hij gooit een handdoek over zichzelf heen en rent snel terug naar zijn zitplaats langs de ring, waar hij met ruim dertig leeftijdsgenoten is neergezet om de wedstrijden van dichtbij te kunnen zien.
Voor de jongere generatie is het eng. Je bent vrijwel naakt en dan stap je een ring in waar duizenden mensen je kunnen zien
Ondanks dat alle deelnemers op het toernooi kinderen en amateurworstelaars zijn, zijn de tribunes volgeladen met toeschouwers. Opvallend is de grote hoeveelheid buitenlanders. „Als je naar de professionele wedstrijden wil gaan, de ōzumō, dan moet je ver van tevoren reserveren. Het is zo populair onder toeristen dat meer dan de helft van de bezoekers buitenlanders zijn”, vertelt coach Nakajo. „Ik heb nipt kaarten weten te bemachtigen voor het toernooi in Osaka volgend jaar”.
In de ring weet Kowaki zijn tweede tegenstander behendig met een judoworp over zijn schouder te tillen. Het publiek applaudisseert terwijl hij genietend van zijn winst huppelend richting zijn stoel gaat. De volle tribunes zijn een goed teken voor de toekomst van de sport, vertelt voorzitter Minami. Vooral de groeiende populariteit onder buitenlanders is een belangrijke ontwikkeling: „Sumo wordt nu in 89 landen beoefend”, vertelt hij. „Elk jaar houden we een wereldkampioenschap. Volgend jaar is het in London. We zien dat mensen uit andere landen steeds meer genieten van sumo.”
Foto Anoma van der Veere
Honkbal scoort hogere kijkcijfers
De populariteit onder Japanners vergroten ligt echter ingewikkelder. Het grote Nieuwjaarstoernooi in januari – waarin de beste sumoworstelaar van Japan wordt bekroond met de titel Yokozuna – was het derde meest bekeken programma van de maand. Maar de kijkers zijn vooral ouderen. Volgens onderzoek van de Sasakawa Sports Foundation staat het toernooi niet eens in de top tien best bekeken sportprogramma’s van Japan. Bovenaan staan vooral honkbaltoernooien, gevolgd door voetbalwedstrijden en marathons.
Experts pleiten daarom om het versoepelen van de regels en het moderniseren van de sport. Voorzitter Minami benadrukt echter dat er grenzen zijn. „We denken als bond zorgvuldig na over hoe we sumo ook in de komende honderd jaar interessant kunnen houden, en werken aan manieren om de sport aantrekkelijker te maken”, legt hij uit. In de laatste jaren heeft de bond de strenge fysieke toelatingseisen voor toernooien versoepeld en is het gestart met onderwijsprogramma’s. Hiermee wil het de toegankelijkheid en de zichtbaarheid van de sport onder kinderen verbeteren. „Maar het is belangrijk dat we de essentie van het sumoworstelen behouden”.
Kowaki’s derde partij gaat van start. Dit keer is zijn tegenstander veel groter en weet het gewichtsverschil goed te gebruiken. Toch lukt het hem om zijn tegenstander drie cirkels door de ring te laten lopen voordat hij zelf op zijn schouders belandt. Het publiek is onder de indruk van het verweer van Kowaki, en onder luid gejuich loopt hij huilend de ring uit. „Ik geef het niet op. Ik ga de beste sumoworstelaar van Japan worden”, snikt hij.
Het is net lente in de Poolse hoofdstad Warschau, waar na een maandenlange gure winter overal gele narcissen oppoppen, als in de plenaire zaal van het Poolse parlement opeens een bonkend geluid klinkt. Klop, klop-klop. Op hetzelfde eentonige ritme, dof zoals geluid klinkt onder water.
Vanaf het balkon zien de toeschouwers dat achterin de zaal één van de 460 parlementsleden een speaker heeft meegenomen. Zodra mensen doorkrijgen om wat voor geluid het gaat, begint het gejoel. Eerst vanaf de tribune, dan vanuit de zaal zelf. Vrouwelijke parlementsleden stormen op de man af.
De 35-jarige Dariusz Matecki uit het West-Poolse Szczecin, die met 14.974 stemmen verkozen is tot parlementslid van de nationalistisch-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), ondergaat de commotie met een glimlach. Missie geslaagd.
Vanaf stoelnummer 422, helemaal achterin de zaal, onderbreekt hij het abortusdebat in de Sejm (de Poolse Tweede Kamer) na 47 minuten met het geluid van een kloppend hart. Naast hem plaatst hij een metersgrote poster met daarop de afbeelding van een foetus. Op zijn uitklaptafeltje ligt ‘Kleine Jan’, zoals hij het plastic poppetje van twee centimeter noemt. Zo groot is een foetus van tien weken, vertelt Matecki. Hij staat niet toe „dat in naam van de Poolse wet kinderen worden gedood”.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Een rechtsextremistische parlementariër steekt een pro-life poster de lucht in tijdens de stemming over vier voorstellen om de abortuswetgeving te verruimen. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Een rechtsextremistische parlementariër steekt een pro-life poster de lucht in tijdens de stemming over vier voorstellen om de abortuswetgeving te verruimen. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/geen-poolse-politicus-wil-uitgemaakt-worden-voor-kindermoordenaar-dus-het-strenge-abortusbeleid-blijft-intact.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/12165151/data125531142-960340.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/geen-poolse-politicus-wil-uitgemaakt-worden-voor-kindermoordenaar-dus-het-strenge-abortusbeleid-blijft-intact-10.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/geen-poolse-politicus-wil-uitgemaakt-worden-voor-kindermoordenaar-dus-het-strenge-abortusbeleid-blijft-intact-8.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/geen-poolse-politicus-wil-uitgemaakt-worden-voor-kindermoordenaar-dus-het-strenge-abortusbeleid-blijft-intact-9.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/geen-poolse-politicus-wil-uitgemaakt-worden-voor-kindermoordenaar-dus-het-strenge-abortusbeleid-blijft-intact-10.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/geen-poolse-politicus-wil-uitgemaakt-worden-voor-kindermoordenaar-dus-het-strenge-abortusbeleid-blijft-intact-11.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/yxJe441Kq82MZk0oz8lH1qLn1c0=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/12165151/data125531142-960340.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Een foetuspop ligt op tafel bij rechtsextremistische parlementariërs tijdens de stemming over de abortuswetgeving in de Sejm afgelopen april.
Foto Omar Marques/Getty Images
” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Een foetuspop ligt op tafel bij rechtsextremistische parlementariërs tijdens de stemming over de abortuswetgeving in de Sejm afgelopen april.
Een pro-life poster en een foetuspop tijdens het abortusdebat in de Poolse Tweede Kamer.
Foto Omar Marques/Getty Images
Aangeboren afwijking
Afgelopen april vond het eerste debat plaats over de liberalisering van abortus sinds de prodemocratische coalitie van Donald Tusk een half jaar eerder de parlementsverkiezingen won. Onder de vorige regering van PiS, die vanaf 2015 aan de macht was, waren de Poolse abortusregels – op Malta na – het meest restrictief van Europa. PiS verbood abortus ook bij kinderen met een aangeboren afwijking. Abortus was alleen nog mogelijk bij bewezen verkrachting en levensgevaar van de moeder.
Het gevolg? Dokters durven of willen vrouwen vaak niet helpen, vanwege gewetensbezwaren of omdat ze de maximale celstraf van drie jaar vrezen die geldt voor hulp bij abortus. Dat overkwam ook Izabela Sajbor in 2021. Haar ongeboren kind Leon zou de geboorte waarschijnlijk niet overleven. De artsen weigerden abortus en Sajbor stierf vlak nadat het hart van haar baby stopte met kloppen.
Jarenlang gingen honderdduizenden mensen de straat op vanwege de abortusregels en in de herfst van 2023 werd PiS bij de parlementsverkiezingen na acht jaar uit de regering gestemd. Een recordaantal mensen ging stemmen. Vooral bij vrouwen en jongeren waren de verwachtingen hoog dat de coalitie van Tusk verandering zou brengen, waarbij abortus hoog op de agenda stond. De coalitiepartijen beloofden binnen honderd dagen de restrictieve abortusregels in Polen te versoepelen.
Maar die verkiezingsbelofte van Tusk bleek het afgelopen jaar hardnekkiger in te lossen dan verwacht. NRC bezocht afgelopen jaar de Sejm verschillende keren om van dichtbij te zien hoe de coalitie van Tusk worstelt met de nalatenschap van PiS. Die partij wist de publieke media, nationale instituties en onafhankelijke rechtspraak te knevelen. In zijn pogingen om het PiS-beleid terug te draaien krijgt Tusk weerstand van een dwarsliggende president én verschillen binnen zijn eigen coalitie.
T-shirts met bliksemschichten
De verwachtingen tijdens het eerste abortusdebat in april zijn hoog. De publieke tribune zit vol met vrouwen, die lachend en zwaaiend selfies maken. Ze dragen T-shirts met bliksemschichten, het symbool van de vrouwenprotesten die sinds 2016 opkomen . Katarzyna Kotula, minister van Gelijkheidszaken – een nieuwe portefeuille in de regering-Tusk – komt hen begroeten. Aan een televisiezender vertelt ze dat ze 47 jaar is „en ik 47 jaar niet heb kunnen beslissen over mijn eigen leven”. Vanaf vandaag moet daar verandering in komen.
Het parlement bespreekt vier voorstellen die allemaal moeten leiden tot versoepeling van de abortuswetgeving. Die hervorming hadden de drie coalitiepartijen voor de verkiezingen beloofd, maar nu ze aan de macht zijn doen ze allemaal verschillende voorstellen. De conservatieve boerenpartij Derde Weg (Trzecia Droga) wil niet verdergaan dan de wet terugdraaien zoals die was voordat PiS aan de macht kwam: abortus ook toestaan bij aangeboren afwijkingen van het kind. Links (Lewica) wil abortus ook onder bepaalde omstandigheden toestaan tot de 24ste week van de zwangerschap – zoals in Nederland.
Op de tribune zit Justyna Wydrzynska, de eerste activist in Polen die onder het strenge PiS-beleid veroordeeld werd vanwege hulp bij abortus. Ze stuurde een vrouw, die geen kind wilde van haar gewelddadige echtgenoot, abortuspillen op per post. Maar nadat hij erachter kwam en Wydrzynska’s nummer vond, gaf hij haar aan. Wydrzynska werd in 2023 veroordeeld tot tachtig uur taakstraf. Een meevaller, want voor hulp bij abortus staat een maximale celstraf van drie jaar.
Activist Marta Lempart (midden) spreekt tijdens een persconferentie. Naast haar staat Justyna Wydrzynska in het roze.
Foto Marek Antoni Iwanczuk/SOPA Images
Opeens klinkt er boegeroep vanuit het publiek, als de naam van Justyna Wydrzynska in één adem wordt genoemd met de nazi’s. Verschillende parlementariërs van PiS en andere radicaal-rechtse oppositiepartijen noemen haar een „moordenaar van kinderen” en zeggen dat ze „net als Adolf Hitler als doel heeft Poolse vrouwen te aborteren”.
Buiten de parlementszaal zegt Wydrynska weinig onder de indruk te zijn van het felle debat. „Het is dezelfde onzin die we al jaren kennen”, zegt ze. „Maar tijdens het debat ging ons werk gewoon door. Via de telefoon hielp ik een vrouw die nu een abortus nodig heeft. En dat blijven we doen, ons leven verandert niet.” Ze wordt onderbroken door uitgelaten omstanders die haar knuffelen nadat een meerderheid van het parlement instemde met de vier wetsvoorstellen. De voorstellen gaan nu naar een bezwarencommissie, waarna nog één stemming volgt voordat ze definitief in de wet worden verankerd.
Maar een paar maanden later slaat de sfeer om.
‘Vuile schoften, verdomme!’
Voor de Sejm klinkt de energieke beat van het nummer Girls van popster Beyoncé. Maar wie beter luistert, hoort ook babygeluiden en het eentonige mantra: „Moordenaars, moordenaars, moordenaars”.
Zowel voor- als tegenstanders van abortus protesteren op deze warme julidag, de laatste dag voor het zomerreces. Dezelfde vrouwen die in april nog lachend op de publieke tribune zaten, staan nu woest op een podium voor zo’n tweehonderd mensen. „Schoften zijn jullie”, schreeuwt abortusactivist Marta Lempart. „Vuile schoften, verdomme!” Ze schreeuwt zo hard dat de microfoon overslaat.
Naast haar probeert een twintigtal pro-lifers haar te overschreeuwen met een gebed. Ze dragen enorme spandoeken van bebloede foetussen én foto’s van Adolf Hitler naast een portret van de minister van Gelijkheidszaken. De twee groepen worden gescheiden door tientallen politieagenten.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Politieagenten scheiden pro-life activisten van pro-abortus activisten tijdens een abortusprotest in Warschau afgelopen juli.
Foto Aleksander Kalka/NurPhoto/Shutterstock
” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Politieagenten scheiden pro-life activisten van pro-abortus activisten tijdens een abortusprotest in Warschau afgelopen juli.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="De rode bliksemschicht op het gezicht van een demonstrant staat symbool voor de Vrouwenstakingsbeweging.
Foto Attila Husejnow/SOPA Images
” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="De rode bliksemschicht op het gezicht van een demonstrant staat symbool voor de Vrouwenstakingsbeweging.
Foto’s Aleksander Kalka/NurPhoto/Shutterstock, Attila Husejnow/SOPA Images
Lemparts woede richt zich niet op de pro-lifers, maar op de politici in de Sejm. Die hebben een week eerder een voorstel weggestemd om de straf bij abortushulp door familie én artsen op te heffen. De coalitie kwam drie stemmen tekort, op een totaal van 460. En dat terwijl de prodemocratische coalitie van Tusk een meerderheid heeft in het parlement.
De woede richt zich vooral op Roman Giertych, een conservatief lid van de Sejm die op de lijst van Tusks Burgercoalitie (KO) staat, maar niet officieel lid is van de partij. Hij onthield zich van de stemming, omdat hij het wetsvoorstel „slordig” vond. Het leidt tot woede bij Tusk, die hem drie maanden schorst van alle partijbijeenkomsten. Een staatssecretaris van KO die zich ook onthield van de stemming, werd door Tusk zelfs ontslagen. Ook de boerenfractie van coalitiepartner Derde Weg stemde tegen – op vier vrouwen na.
De stemming toont de achilleshiel van deze regering. De coalitie van Tusk had zich voor de verkiezingen verenigd om PiS uit de regering te krijgen. Maar de onderlinge verschillen tussen de drie partijen zijn groot. Abortus is een gevoelig thema in Polen, waar de mening van de katholieke kerk nog altijd bepalend kan zijn. Al had niemand verwacht dat de coalitie zou uitglijden over het minst controversiële thema binnen het abortusdebat: de decriminalisering van hulp.
De belofte van de coalitie, dat ze de abortuswetten binnen honderd dagen zou versoepelen, kan helemaal de prullenbak in als Tusk eind augustus toegeeft dat liberalisering van de abortuswetgeving tijdens deze parlementsperiode niet gaat lukken. „We moeten onszelf niet voor de gek houden”, zegt Tusk voor een zaal studenten. „Tot de volgende verkiezingen zal er in dit parlement geen meerderheid zijn voor legale abortus.”
Priester op platteland
Toch geeft Anna-Maria Zukowska, de fractievoorzitter van Links, niet op. Nadat haar wetsvoorstel de eerste keer werd weggestemd, probeerde ze het in het najaar opnieuw. Maar nu diende ze het wetsvoorstel in samen met enkele vrouwen van de conservatieve partij Derde Weg. Giertych en de andere coalitiedissidenten stemden vóór dit voorstel. Al was dit slechts een eerste stap: het voorstel gaat nu weer naar een commissie, waarna er nogmaals over de wet gestemd moet worden.
De weg naar een definitieve wet is nog lang, zegt Zukowska begin december op haar werkkamer in een hoekje van de Sejm. Ze wijt het verweer tegen de abortusvoorstellen mede aan de verkiezingscarrousel waar Polen in zit. Na de gewonnen parlementsverkiezingen vorig jaar oktober volgden al snel lokale verkiezingen en Europese verkiezingen. Volgend jaar zijn er presidentsverkiezingen. „Elke keer zijn partijen bang dat een priester op het platteland zal zeggen dat ze verantwoordelijk zijn voor de moord op kinderen als de partij instemt met de abortuswetgeving”, zegt Zukowska. „Daardoor heeft deze coalitie na een jaar nog niks voor elkaar gekregen.”
Parlementslid Anna Maria Zukowska overhandigt parlementslid Katarzyna Kotula een ontvangstbewijs van het PLN-bedrag, de symbolische Poolse abortusschuld.
Foto Marek Antoni Iwanczuk/SOPA Images
Maar dat verwijt ze niet alleen de conservatieve coalitieleden. Ook premier Tusk heeft zich na de verkiezingen nauwelijks opgeworpen als beschermer van vrouwenrechten – zoals hij dat wel tijdens de verkiezingen deed, vindt Zukowska. „Hij heeft de Poolse vrouwen beloftes gedaan, maar heeft geen politieke beslissing geforceerd.” Andere thema’s, zoals illegale migratie aan de grens met Wit-Rusland en de Russische dreiging, zijn nu op de voorgrond gezet door Tusk. Zukowska: „Als hij écht om vrouwenrechten gaf, kon hij iets doen. Maar ik denk niet dat hij persoonlijk betrokken is.”
Veto van president
Bij de presidentsverkiezingen in mei zal abortus weer op de agenda komen. Simpelweg omdat de presidentskandidaten antwoord zullen moeten geven op de vraag of ze versoepeling van de abortuswetgeving zullen vetoën of niet – een recht dat de president van Polen heeft. Maar Zukowska verwacht niet dat vrouwen nog in groten getale naar de stembus zullen gaan, zoals ze vorig jaar wel deden. „Ze zijn teleurgesteld. We hebben zo vaak geprotesteerd, daarna massaal gestemd, maar er is niks veranderd.”
En hoewel de kans groot is dat de progressieve burgemeester van Warschau en kandidaat van Tusks Burgercoalitie, Rafal Trzaskowski, de presidentsverkiezingen zal winnen, heeft Zukowska lage verwachtingen van mogelijke abortusversoepelingen onder deze coalitie. „Voordat zo’n wet op het bureau van de president belandt, moet het eerst door het parlement. En dat zal – gezien de verschillen binnen onze coalitie – niet eens lukken.”
Lees ook
De Poolse abortusactiviste Justyna Wydrzynska: ‘Je weet dat je gevaar loopt in dit werk’
De oudste zondagskrant ter wereld wordt verkocht en de journalisten die er werken zijn daarop tegen. Deze donderdag en vrijdag staken tientallen journalisten van de Britse kranten The Observer en The Guardian, uit protest tegen de verkoop van The Observer. Opnieuw, want vorige week staakte een groep redacteuren ook al twee dagen. Die staking had niet het gewenste effect, want kort erna maakten koper en verkoper bekend dat zij het in principe eens zijn over de voorwaarden.
Zondagskrant The Observer kwam voor het eerst uit in 1791 en is sinds 1993 onderdeel van hetzelfde bedrijf als dagblad The Guardian. The Observer komt elke zondag op papier uit, zoals de meeste relevante kranten in het Verenigd Koninkrijk, maar is online al jaren onderdeel van de website van The Guardian. Beide kranten worden gezien als progressief en liberaal, terwijl de meeste Britse kranten conservatief georiënteerd zijn – vooral de geschreven pers is in het VK sterk politiek gekleurd.
De overname zorgt voor grote onrust, doordat zekerheden die in de eigendomsstructuur van The Guardian zijn ingebouwd, voor het kleinere The Observer wegvallen. De enige eigenaar van de Guardian Media Group (GMG) is aandeelhouder The Scott Trust en die stichting krijgt geen dividend uitgekeerd, maar stopt alle winst terug in het bedrijf. Het is een grote waarborg voor hun journalistiek en dat maakte GMG een veilige haven voor The Observer.
Aarzelingen bij de redactie bestaan ook omdat ‘hun’ gerespecteerde titel wordt overgenomen door een relatief nieuwe partij in het Britse medialandschap. Tortoise Media is een initiatief van James Harding, een vroegere journalist van de BBC en dagblad The Times. Tortoise Media is gericht op „langzame journalistiek” en publiceert nieuwsbrieven en podcasts, en zou ongeveer 50.000 betaalde leden hebben. Tortoise heeft toegezegd om 25 miljoen pond (omgerekend ongeveer 30,3 miljoen euro) in The Observer te zullen steken. Daarmee wil Harding The Observer online als zelfstandig merk neerzetten en dus relevanter maken – tegelijk belooft hij de zondagse papieren editie te behouden.
Journalistieke waarborgen
Tortoise maakte sinds de oprichting in 2018 nog geen winst en heeft vele malen minder reserves dan GMG en The Scott Trust. Al heeft ook GMG het lastig; de inkomsten van online advertenties lopen terug. Vorig jaar draaide het bedrijf een verlies van 36,5 miljoen pond. De artikelen van The Guardian waren altijd gratis toegankelijk, waardoor ze wereldwijd tientallen miljoenen lezers per maand trekken. Maar dit jaar verlaagde de krant het aantal gratis te lezen stukken naar maximaal twintig per maand. The Observer (met een papieren oplage van ongeveer 80.000) zelf is overigens winstgevend, zij het bescheiden: de winst vorig jaar was 3 miljoen pond.
Om de journalistieke waarborgen te behouden voor The Observer krijgt The Scott Trust ook aandelen in Tortoise Media – ter waarde van 5 miljoen pond – en krijgen ze een plek in de raad van toezicht. Alleen betekent dit niet automatisch dat de stichting ook iets concreets kan doen als het met de koers van de krant toch de verkeerde kant op zou gaan.
Bij de staking vorige week kregen de journalisten steun uit politieke en artistieke hoek: leden van het Britse Lagerhuis kwamen langs, net als kunstenaar Grayson Perry en acteur Jemma Redgrave. Het doel van de staking deze week is om de voorwaarden rond de verkoop te verbeteren en de banen van de redacteuren te beschermen. Observer-redacteuren zouden nog voor een bepaalde periode op banen bij The Guardian mogen blijven solliciteren of gebruik kunnen maken van een gunstige ontslagregeling, al zouden er geen gedwongen ontslagen vallen door de overname.
Lees ook
The Guardian verontschuldigt zich: oprichter dankte rijkdom aan slavernij
„Premier Mitsotakis, wanneer stopt u eindelijk met liegen?” De vraag van de Nederlandse correspondent Ingeborg Beugel, geuit vanachter een opvallende rode mondkap en vanonder dito hoed, snijdt in 2021 door de zaal waar de Griekse premier een persconferentie geeft naast zijn Nederlandse ambtgenoot Mark Rutte. „Liegen over de pushbacks. Liegen over wat er gebeurt met vluchtelingen in Griekenland”, vervolgt ze. Beugel refereert aan berichten over Griekse grenswachten die vluchtelingen met geweld de grens terug over zouden dwingen en de kustwacht die vluchtelingenboten de zee op zouden duwen.
Mitsotakis reageert furieus en zegt dat Beugel niet in de nieuwe kampen op Samos is geweest, waarop zij antwoordt die als een van de eerste journalisten te hebben bezocht. „U kunt niet hierheen komen en mij beledigen”, bijt de premier haar vervolgens toe.
Beelden van de woordenwisseling gaan de hele wereld over. De maanden erop wordt Beugel bedreigd, getreiterd en zelfs fysiek aangevallen met een steen. Ze neemt de wijk naar Nederland, maar keert zeven weken later terug naar haar woning op het Griekse eiland Hydra.
In de Griekse havenstad Piraeus legde de rechtbank de 64-jarige journalist acht maanden voorwaardelijke gevangenisstraf op voor het verbergen van een illegale migrant voor de autoriteiten, meldde De Groene Amsterdammer woensdag. Beugel was vanwege ziekte zelf niet in de rechtbank aanwezig tijdens de uitspraak.
Wet uit 1991
Feitelijk bood Beugel de destijds 21-jarige Afghaanse vluchteling Fridoon onderdak in haar huis. Ze ontkent dat ze hem voor de autoriteiten verborgen heeft gehouden. „Er is een wet uit 1991 gebruikt, bedoeld om het goedkoop inhuren van illegale Albanese migranten die toen in groten getale Griekenland binnenkwamen aan banden te leggen”, vertelt Beugel telefonisch. Onderdeel van die wet is dat het verboden is deze immigranten zonder papieren onderdak te geven en te verbergen voor de autoriteiten.
Beugel had ook een boete van 10.500 euro kunnen krijgen, maar die werd uiteindelijk niet opgelegd. Tineke Strik, Europarlementariër en hoogleraar Burgerschap en Migratierecht aan de Radboud Universiteit, stelt dat de Griekse rechter met deze uitspraak meegaat in „de criminalisering van het helpen van vluchtelingen”.
De zaak tegen Beugel staat niet op zichzelf. Griekenland vervolgt ook tientallen anderen voor het helpen van vluchtelingen, onder wie de Nederlander Pieter Wittenberg en de befaamde zwemster Sarah Mardini, die zelf als vluchteling uit Syrië kwam en vanaf het eiland Lesbos drenkelingen tegemoet zwom. Zij worden verdacht van mensensmokkel, omdat ze met hun hulp vluchtelingen zouden lokken.
Beugel werkt in Griekenland als correspondent voor De Groene Amsterdammer en BNNVARA en liet zich, onder meer in NRC, kritisch uit over het „mensonterende” Griekse vluchtelingenbeleid. De regering van Mitsotakis is beschuldigd van het terug de grens over dwingen van vluchtelingen en terugduwen van vluchtelingenboten op zee, met soms verdrinkingen als gevolg.
De zaak draait om de 21-jarige Afghaanse vluchteling Fridoon, die ze in 2018 in een opvangkamp net buiten Athene ontmoette toen ze bezig was met een documentaire over de vluchtelingencrisis in Griekenland. Beugel besloot Fridoon, die inderdaad geen papieren had, onderdak te verlenen nadat hij in elkaar geslagen was. Ze betaalde ook zijn advocaat.
Inmiddels is Fridoon in Nederland, waar hij herenigd is met zijn moeder en zusje. Na maanden actie van Beugel konden die vanuit Afghanistan naar Nederland overkomen. Ze heeft Fridoon niet verteld over haar veroordeling: „Dat zou hij mentaal niet aankunnen.”
Beugel heeft beroep aangetekend tegen de rechterlijke uitspraak, maar focust zich voorlopig op haar medisch herstel. „Ik heb een ongelooflijk goede advocaat en ik verman mij toch erop te vertrouwen dat als puntje bij paaltje komt er nog wel iets van onafhankelijke Griekse justitie is.”
De ontwrichtende rol die het videoplatform TikTok heeft gespeeld bij de Roemeense presidentsverkiezingen, leidt in Roemenië en elders in de Europese Unie tot groeiende ongerustheid over het populaire sociale netwerk. „Als dit in Roemenië kan gebeuren, kan het overal gebeuren”, zegt onderzoeker Madalina Botan.
Botan, verbonden aan de Nationale Universiteit voor Politiek en Bestuur in Boekarest, is auteur van een analyse van de razendsnelle opkomst van de ultranationalistische kandidaat Calin Georgescu – eerst als trending topic op TikTok, en vervolgens ook in de stembus. Het verbod op betaalde politieke reclame dat in de huisregels van TikTok is opgenomen bleek „grotendeels niet-effectief”, luidt een van de bevindingen van de analyse van Botan. Een gebrek aan toezicht van TikTok op de naleving van de eigen regels is daar volgens de analyse van Botan vermoedelijk de oorzaak van.
Georgescu was de onverwachte winnaar van de eerste ronde van de verkiezingen op 24 november. Kon hij kort voor de verkiezingen volgens peilingen rekenen op niet meer dan 5 procent van de stemmen, drie weken later kreeg hij 23 procent van de daadwerkelijke stemmen. Maar die uitslag werd door het Constitutioneel Hof ongeldig verklaard, nadat uit documenten van Roemeense veiligheidsdiensten was gebleken dat Georgescu was geholpen door een grootscheepse beïnvloedingsoperatie op TikTok, mogelijk aangestuurd vanuit Rusland. De tweede ronde, die afgelopen zondag had moeten plaatsvinden, verviel daarmee automatisch.
Lees ook
Extreem-rechtse Georgescu is bevoordeeld door TikTok, zeggen Roemeense veiligheidsdiensten
Data bewaren
„De Russen hebben echt ontdekt hoe ze verkiezingen kunnen beïnvloeden”, zei EU-buitenlandchef Kaja Kallas dinsdag op een bijeenkomst van de site Politico. Ze noemde Roemenië als voorbeeld, maar zei het ook elders te zien. De Europese Commissie droeg TikTok vorige week op om alle data die verband houden met de Roemeense presidentsverkiezingen te bewaren. „Een cruciale stap”, bij het onderzoek naar wat er precies gebeurd is, verklaarde Eurocommissaris Henna Virkkunen (Digitale soevereiniteit).
In het Europees Parlement werden twee vertegenwoordigers van TikTok vorige week aan de tand gevoeld. Zij erkenden dat twee clusters van accounts die Georgescu en een andere kandidaat steunden, de regels die betaalde politieke advertenties verbieden hadden overtreden. Maar in de aanloop naar de verkiezingen zou TikTok wél 66.000 nep-accounts met bij elkaar tien miljoen volgers hebben verwijderd. In Europa, verzekerden de TikTok-vertegenwoordigers, beschikt het platform over 6.000 moderatoren, van wie er 95 Roemeens spreken.
Zo wordt TikTok een instrument voor een illegaal gefinancierde campagne
„Wat deden die dan in hemelsnaam tijdens de verkiezingen?”, vroeg Europarlementariër Dirk Gotink (NSC) daarop. Telefonisch voegt hij daaraan toe dat het er nu op aankomt dat de Europese Commissie nagaat of TikTok in strijd heeft gehandeld met de nieuwe Europese regels voor sociale media, die zijn vastgelegd in de zogeheten Digitale Dienstenrichtlijn (DSA).
Het onderzoek van Madalina Botan geeft belangrijke aanwijzingen over de technieken die de pro-Georgescu-campagne gebruikte. Door slim in te spelen op het algoritme van TikTok lukte het om de relatief onbekende kandidaat in de laatste weken van de verkiezingscampagne op te stuwen tot een alomtegenwoordig fenomeen op TikTok in Roemenië – een land met 19 miljoen inwoners, van wie er 9 miljoen TikTok gebruiken.
Gebruik van hashtags
Een andere radicaal-rechtse kandidaat, George Simion, had aanzienlijk meer volgers op TikTok dan Georgescu. Dat Georgescu niettemin meer mensen bereikte, dankte hij aan het feit dat er veel meer interactie was met filmpjes over hem: die werden massaal geliked, gedeeld en van commentaar voorzien. Het algoritme van TikTok zorgde voor verdere grootschalige verspreiding van de schijnbaar populaire filmpjes.
Het versterkende effect werd nog bevorderd door een intensief, en gecoördineerd, gebruik van hashtags, legt Botan uit. Daarbij ging het niet alleen om bijvoorbeeld #calingeorgescu of #georgescu2024, maar ook om ogenschijnlijke neutrale hashtags, zoals het veelgebruikte #echilibrusiverticalitate, „wat je kan vertalen als evenwichtig en integer”, kwaliteiten die men in een president wil zien.
Lees ook
Opeens wankelt Roemenië als belangrijke pijler voor NAVO en Oekraïne
De geautomatiseerde filters van TikTok lijken deze ‘neutrale’ hashtags niet herkend te hebben als middelen om filmpjes van Georgescu te promoten. Maar dat waren ze wel. Want de influencers die zich voor Georgescu inzetten, plaatsten de hashtags weliswaar in de eerste plaats bij filmpjes van hun favoriet, maar ook in de commentaren onder filmpjes van zijn rivalen. Dat leidde tot extra grote verspreiding van die hashstags – waarvan vooral Georgescu profiteerde, onder meer omdat ook die schijnbaar neutrale hashtag bij zijn filmpjes – in combinatie met zijn naam – het meest voorkwam.
Doordat de filmpjes van die influencers vooral de persoon van Georgescu toonden, zonder politieke leuzen en in schijnbaar a-politieke situaties (rijdend op een paard of in judo-tenue) konden ze door het TikTok-filter als entertainment worden gezien, in plaats van als politieke propaganda.
Volgens de openbaar gemaakte rapporten van de Roemeense veiligheidsdiensten hebben meer dan honderd influencers tegen betaling geholpen om Georgescu onder meer op die manier in de kijker te spelen. De campagne zou zo goed zijn gedaan, dat het gecoördineerd moet zijn door een „statelijke actor” (lees: een land) met hulp van een „bijzonder goed digitaal-marketingbedrijf”. Zaterdag deed de Roemeense politie een inval in het huis van de 36-jarige crypto-ondernemer Bogdan Peschir in de stad Brasov, die de betaling van de influencers zou hebben verzorgd. Per 20.000 volgers zouden ze omgerekend 80 euro hebben ontvangen, tussen 24 okober en 24 november zou hij zo 361.000 euro hebben betaald.
„Zo wordt een technologiebedrijf als TikTok een instrument voor een illegaal gefinancierde campagne”, zegt Botan. Calin Georgescu zegt zelf helemaal niets voor zijn campagne te hebben uitgegeven, ontkent iedere betrokkenheid bij de betaling van influencers en verwijt de heersende macht in paniek geraakt te zijn en niet te accepteren verloren te hebben. Ook Moskou zegt er niets mee te maken te hebben.
Rond het middaguur stapt een groepje mannen in een wit busje dat geparkeerd staat aan een smalle, modderige weg in Motril, in het zuiden van Spanje. Langs die weg liggen tientallen boerderijen die zijn afgezet met hekken en plastic zeil. De mannen werken in een van de kassen waar groente en fruit worden verbouwd en gaan tijdens de pauze wat eten.
„No puedo hablar”, zegt Luis Ayala uit Ecuador, gekleed in een beige overall en wit petje, als hij gevraagd wordt naar de werkomstandigheden in de kassen. Hij kan niet praten, zegt hij. „We werken zwart, dus je kunt je voorstellen dat we niet echt rechten hebben.” „Pero bueno, we hebben werk én inkomsten”, zegt hij schouderophalend. „Dat is beter dan niets.”
Hier, tussen de bergen aan de Middellandse Zee bij Motril, glinstert een gigantische witte oppervlakte in de zon. Het heeft iets weg van sneeuw, maar het zijn de plastic daken van de kassen waar jaarlijks voor 3,5 miljoen ton aan onder meer tomaten, paprika’s en komkommers worden verbouwd voor de Europese markt.
Een man fietst langs de kassen in Almería.
Foto Pablo Miranzo/Anadolu
Abde Tabid (45) verzamelt tomaten voor de opslag en verkoopt ze in zijn kas in Almería.
Foto Pablo Miranzo/Anadolu
Het beeld is niet uniek. In de nabijgelegen plaatsen El Ejido en Níjar schittert het plastic van mijlenver. Zelfs op ruimtebeelden van de NASA is deze ‘mar de plastico’, een zee van plastic, te zien. In de provincie Almería zijn zo’n 13.000 landbouwbedrijven. Immigranten vormen bijna 98 procent van het personeel. Hoewel seizoenarbeiders met een tijdelijk contract in Spanje kunnen werken, hebben de meeste werknemers net als Ayala geen legale verblijfstatus.
De regering van de socialistische premier Sánchez wil de positie van deze groep verbeteren. Zij keurde vorige maand een wet goed die migratieregels moet versoepelen. Vanaf januari 2025 krijgen zo’n 900.000 ongedocumenteerden een verblijfsvergunning, in een tijdbestek van drie jaar. Illegale migranten komen in aanmerking voor een legale status als ze kunnen aantonen dat ze al twee jaar ‘geworteld’ zijn in Spanje. Eerder was dat drie jaar. Verder moeten ze een arbeidscontract van minstens twintig uur per week kunnen voorleggen. Dat was voorheen dertig uur per week.
Wie betaal anders de pensioenen?
De regering Sánchez hoopt met de versoepeling van de regels het gat op de arbeidsmarkt te dichten dat is ontstaan door de vergrijzing . Daarnaast heeft Spanje de immigranten nodig om de pensioenen te betalen. „Zonder immigranten stort onze economie in”, zei premier Sánchez tijdens de presentatie van de plannen. Het is de bedoeling dat Spanje over dertig jaar in totaal zo’n 24 miljoen immigranten naar het land heeft gehaald om de pensioenen te kunnen betalen en de economie te „redden”.
„Spanje moet kiezen tussen het zijn van een open en welvarend land, of een gesloten en arm land. Wij kiezen voor het eerste”, zei minister Saiz (Inclusie, Sociale Zekerheid en Migratie). Spanje vaart hiermee een hele andere koers dan veel andere Europese landen, die juist strengere migratieregels voorstellen en de grenzen willen sluiten.
Ik ben dankbaar ondanks dat er misbruik van ons wordt gemaakt
„Ik hoop dat er wat gaat veranderen”, zegt de Marokkaanse Amina. Zij wil niet met haar achternaam in de krant uit angst haar baan te verliezen. Ze staat, gekleed in een oranje tuniek en met een donkergroene schort om haar arm, met een groepje vrouwen bij een bushalte. Amina werkt sinds 2021 zwart in Motril, vertelt ze, en is al vier keer van werkgever veranderd. „Als het oogstseizoen klaar is, sturen ze ons weg tot er weer werk is”, legt ze uit.
Samen met andere – voornamelijk Marokkaanse – vrouwen haalt ze rotte stukken groente en fruit van een lopende band, maakt ze de rest schoon en zet ze de oogst klaar voor transport. „We moeten heel snel en hard werken en krijgen weinig betaald.” Amina’s salaris ligt tussen de 6 en 8 euro per uur. „Het is naar Europese standaarden heel laag, maar het is tien keer meer dan ik in Marokko zou verdienen. Daarom ben ik dankbaar, ondanks dat er misbruik van ons wordt gemaakt”, zegt ze verlegen.
Een Marokkaanse arbeidsmigrant plukt tomaten in een kas in Barranquete, in Almería.
Foto Pablo Miranzo/Anadolu
Over de nieuwe wet van premier Sánchez had Amina nog niet gehoord. „Regulering van onze verblijfsstatus? Ook die van mij? Dat wist ik helemaal niet”, zegt ze verbaasd. Vragend kijkt ze naar haar collega. „Wist jij dit?” Haar eveneens Marokkaanse collega schudt haar hoofd. „Ik hoorde iets vaags, maar had niet het idee dat dit voor ons geldt”, antwoordt ze. „Maar wat denk je nou zelf? Als wij papieren krijgen, dan betekent het dat ze ons een contract moeten geven én dus meer moeten gaan betalen. Dat gaan ze echt niet doen hoor. Vooral niet deze profiteurs hier.”
Het kan voor de meeste landbouwarbeiders in Almería inderdaad nog wel eens moeilijk worden om in aanmerking te komen voor een verblijfsstatus. De arbeidsovereenkomst van minstens twintig uur die de nieuwe regeling vereist, vormt een groot obstakel. In de zwarte economie van Almería schort het vaak aan papieren.
Misstanden
Met een jaarlijkse opbrengst van zo’n 2,2 miljard euro is de landbouwsector in Almería, ook wel de moestuin van Europa genoemd, een belangrijke economische motor voor de regio. Maar die hoge opbrengsten gaan gepaard met slechte arbeidsomstandigheden. In de afgelopen vijf jaar werden in Andalusië boetes opgelegd voor een totaalbedrag van 14,5 miljoen euro wegens de slechte arbeidsomstandigheden, zoals illegale arbeid, onderbetaling, gebrek aan sociale zekerheid en het schenden van mensenrechten. Door het vele zwartwerk liep de Spaanse staatskas alleen al tussen 2019 en 2021 voor 45 miljoen euro aan belastingen mis.
Mensenrechtenorganisaties wijzen al langer op de slechte werkomstandigheden van ongedocumenteerde arbeiders. Met hun salaris kunnen de meeste arbeidsmigranten geen fatsoenlijke kamer huren. Daardoor zijn de meesten gedwongen om in chabolas te wonen, zelfgebouwde huisjes van ijzeren platen, plastic zeil en planken, veelal zonder stromend water en elektriciteit.
Twee arbeidsmigranten in Barranquete, in Almería.
Foto Pablo Miranzo/Anadolu
Een container met rotte tomaten in San Isidro, in Almería.
Foto Pablo Miranzo/Anadolu
De regering van Andalusië, bestuurd door de rechts-conservatieve Partido Popular, wil van deze geïmproviseerde huizen af. Afgelopen zomer deed de regionale overheid maar liefst 79 voorstellen om de sloppenwijken te verwijderen. In de gemeente Níjar, op 40 kilometer afstand van Almería-stad, is het afbreken van sloppenwijk El Cañaveral al begonnen. De bewoners kunnen nergens heen.
‘Angstcultuur’
Een legale status zou het voor arbeidsmigranten makkelijker maken zich te verzetten tegen deze omstandigheden en op te komen voor hun rechten, zonder de angst het land uit te worden gezet. Mensenrechtenorganisaties zoals Andalucía Acoge en Asociación Pro Derechos Humanos de Almería noemen de maatregel van de regering Sánchez dan ook een stap vooruit. Maar ze wijzen er ook op dat de regionale overheden boeren dan wel strenger moeten controleren en zwaarder moeten straffen als zij immigranten zonder contracten laten werken.
„Er heerst een angstcultuur in de kassen”, zegt de Ecuadoriaanse Ayala terwijl hij de klep van zijn pet vasthoudt. „Eigenlijk slaat dat nergens op, want we zijn in de meerderheid. Als we allemaal het werk neerleggen hebben ze hier echt een groot probleem. Dan moeten ze ons wel tegemoetkomen met een contract.” Maar niemand wil lastig zijn en het risico lopen zijn werk kwijt te raken en teruggestuurd worden. „We zijn hier allemaal met één doel: geld verdienen en terugsturen naar ons thuisland.”
Op een gegeven moment werd de rugpijn van Luigi Mangiones moeder zo erg dat ze het ’s nachts uitschreeuwde. „Dan rende ik haar kamer binnen om te checken of ze oké was. Maar uiteindelijk hield ik op uit bed te komen”, schrijft de 26-jarige man, die maandag werd opgepakt voor de geruchtmakende moord op zorgverzekeraars-topman Brian Thompson, afgelopen woensdag in New York. „Ze schreeuwde alleen nog angstige kreten van woordloze pijn, of een tot het uiterste gerekt ‘fuck’.”
In een manifest dat Mangione maandag kort voor zijn arrestatie in het stadje Altoone in Pennsylvania, online zette, beschrijft hij het ziektebeeld van zijn moeder tot in detail. Hoe ze vergeefs medische hulp zoekt voor haar almaar verergerende pijnen. Hoe ze steeds weer andere of sterkere medicijnen krijgt voorgeschreven, maar niets aanslaat. Hoe ze steeds lastiger afspraken krijgt bij de dokter of in het ziekenhuis, waar haar medische dossiers constant kwijtraken.
„Maar”, schrijft Mangione vervolgens, „het ging niet om de dokters, de receptionisten, de ziekenhuismanagers, de apothekers, de radiologen, of wie we ook maar troffen. Het was UnitedHealthcare.”
Deze zorgverzekeraar – de grootste van de VS waarvan Thompson sinds 2021 de ceo was – zou de toegang tot de zorg voor zijn moeder almaar verder hebben afgeknepen. „Ze schonden het contract met mijn moeder en tientallen miljoenen andere Amerikanen”, besluit Mangione zijn ruim 1.500 woorden tellende manifest getiteld ‘The Allopathic Complex and Its Consequences’. „Deze dreiging tegen mijn eigen gezondheid, die van mijn familie en de rest van het land dwingt mij te antwoorden met een daad van oorlog.”
Die oorlogsdaad zou Mangione woensdag op klaarlichte dag in New York hebben voltrokken, toen hij in Manhattan het vuur opende op Thompson. Hij stelt dat beroemde pleitbezorgers van vreedzaam verzet, van Nelson Mandela en Mahatma Gandhi tot Martin Luther King, onterecht als helden of revolutionairen worden gezien. Want: „Geweldloos [verzet] laat het systeem op volle snelheid doordraaien. Kijk waar dat ons gebracht heeft.”
Volgens Mangione geeft het Tweede Amendement op de Amerikaanse grondwet, dat vrij wapenbezit schraagt, hem het recht om op te treden als opperbevelhebber van zijn eigen leger. Hierdoor kan iedereen „zijn eigen bestuursvoorzitter” zijn. „Jij moet bepalen wat je tolereert.”
Internetsensatie
Met de liquidatie op klaarlichte dag groeide Mangione in de VS de afgelopen dagen uit tot een internetsensatie. Zeker nadat bekend werd dat in de kogels die Thompson dodelijk troffen termen waren gegraveerd waarmee zorgverzekeraars vaak declaraties afwijzen, omarmden sommigen hem als een volksheld. Een moderne wreker van een diepgehaat stelsel, dat peperduur is maar ondermaatse zorg levert.
Dat veel meer Amerikanen hun verzekeraar ten diepste haten, bleek bijvoorbeeld uit de cynische reacties onder het Facebook-bericht waarin UHC de dood van haar topman bekendmaakte: het oogstte vele tienduizenden lachende emoji’s. Op sociale media toonden gewone burgers, maar ook bekende influencers en popartiesten openlijk en ongegeneerd sympathie voor de toen nog niet-geïdentificeerde schutter.
Dat Mangione kon uitgroeien tot een antikapitalistische wreker, lag niet in zijn opvoeding besloten. Hij groeide op in Maryland, in een prominente Italiaans-Amerikaanse familie. Zijn ouders bestierden een netwerk van bejaardenhuizen en hadden genoeg geld om hem naar de Gilman School in Baltimore te sturen. Een peperdure particuliere jongensschool met 38.000 dollar collegegeld per jaar, die er prat op gaat gouverneurs en senatoren te hebben opgeleid. Vervolgens studeerde hij computerwetenschappen aan de topuniversiteit van Pennsylvania.
De inspiratie voor zijn geweldsdaad lijkt hij deels te hebben gehaald uit boeken. Op de recensiewebsite Goodreads heeft hij dertien titels gerecenseerd, waaronder het manifest van de Unabomber, de terrorist Ted Kaczynski die tussen 1978 en 1995 meerdere binnenlandse bomaanslagen pleegde. Magione ziet hem als „een extremistische politiek revolutionair”.
Hij heeft niet alleen problemen met de zorgverzekeraars. „Wanneer alle andere vormen van communicatie falen, is geweld nodig om te overleven”, schrijft Magione verwijzend naar „fossiele bedrijven” die „niets om jou geven” en die het „niet erg vinden om de planeet in de fik te zetten voor wat geld”. „‘Geweld heeft nooit iets opgelost’, is een statement uitgesproken door lafaards en roofdieren.”
Lees ook
De moord op verzekeraarstopman Brian Thompson komt hard aan in de VS: ‘Een vreselijk verlies voor de gezondheidszorg’
Opgepakt in McDonald’s
Mangione zou de laatste jaren zelf ook toenemend te kampen hebben gehad met rugpijnen, vertellen vrienden en kennissen in de Amerikaanse pers. Zij kregen de afgelopen maanden steeds minder contact met hem. In zijn manifest schrijft Mangione dat hij „een ander soort genezing gevonden heeft, die me heeft getoond wat het echte antigif is voor wat ons ziek maakt”. Mogelijk ligt die in de alternatieve geneeskunde, verraadt de titel van zijn manifest: ‘Allopathie’ is een term die in de homeopathie wordt gebruikt voor de reguliere geneeskunde.
Op de camerabeelden die de politie de afgelopen dagen verspreidde van de voortvluchtige schutter, toonde hij soms een lach die het midden hield tussen maniakaal en sardonisch. Mangione lijkt er in zijn manifest vanuit te gaan dat hij zijn daad zelf niet zal overleven. „Dit kunnen mijn laatste woorden zijn. Ik weet niet wanneer ze me komen halen. Ik zal me tegen elke prijs verzetten. Dat is waarom ik lach door de pijn.” De antikapitalistische moordverdachte kon maandag zonder veel problemen worden ingerekend in een vestiging van hamburgerketen McDonald’s.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125128814-3b5671.jpg|https://images.nrc.nl/kTlEOVN6CidutaX0QBz7HrP10ZY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125128814-3b5671.jpg|https://images.nrc.nl/_nLBRsCymtas_Mq6xfR4ggA5OU4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125128814-3b5671.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971675-e856aa.jpg|https://images.nrc.nl/Zfd3xaeqIztOzI0IXuprVqo6qnE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971675-e856aa.jpg|https://images.nrc.nl/sowEU8GD9dAPp0RMnwaEhIQpAYE=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971675-e856aa.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971731-183f0f.jpg|https://images.nrc.nl/I1lldNn0KUJ6W-z4AhvzhM5ROyI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971731-183f0f.jpg|https://images.nrc.nl/UVk-XBblQJ9GTOSrmRrKe7Wlb3I=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971731-183f0f.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971711-fa279c.jpg|https://images.nrc.nl/ZMIfnCR9YABcPLaSWtHlzX5NHxY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971711-fa279c.jpg|https://images.nrc.nl/-KP118R93sWc49v1Tl718dZR360=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971711-fa279c.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971702-2d6523.jpg|https://images.nrc.nl/-vwP_rix6-ZUNopnBCHcbmNUYn4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971702-2d6523.jpg|https://images.nrc.nl/XsMo6qkpmFplY2aVl-uN_Akxnds=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971702-2d6523.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971717-3547f2.jpg|https://images.nrc.nl/AT_g8PESvVs-j9aDF6DncE8zVDg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971717-3547f2.jpg|https://images.nrc.nl/x4kdE9inv8nXjpIOhHCrpD0ymiM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124971717-3547f2.jpg)
