Denis Roio gaat de Europese digitale identiteit, die hij zelf heeft helpen ontwikkelen, niet gebruiken. De Italiaanse softwareontwikkelaar en ondernemer is zijn vertrouwen kwijt in het ambitieuze Europese project.
Eind 2026 moet in elk EU-land een veilige app klaarstaan, die burgers kunnen gebruiken als ze online gegevens over zichzelf moeten delen. Bijvoorbeeld om aan te tonen dat ze ouder zijn dan 18 jaar, dat ze een rijbewijs hebben of ingeschreven staan bij een gemeente. Ook moeten ze er medische gegevens mee kunnen doorgeven.
Bedrijven, overheden en online platformen worden wettelijk verplicht de bewijzen uit die apps te accepteren. De toepassing lijkt op die van DigiD in Nederland, maar de app is straks voor veel meer diensten en in heel Europa te gebruiken. Zo kun je ook een auto mee huren, online alcohol kopen of gokken.
De app moet zorgen voor een belangrijke verbetering van de privacy van Europese burgers. Nu is het bijna onmogelijk online te opereren zonder ongewild allerlei gegevens over jezelf achter te laten. Bedrijven verdienen veel geld met de handel in die persoonlijke data. De apps moeten ervoor zorgen dat burgers zelf kunnen kiezen hoeveel data ze over zichzelf delen.
Grote fouten
Maar in de haast de privacy van Europese burgers beter te beschermen en de macht van Amerikaanse ‘Big Tech’ te verkleinen, worden in Brussel grote fouten gemaakt, zeggen experts, waardoor aanhangers van het eerste uur afhaken. Roio (47) is er een uitgesproken voorbeeld van. Hij omschrijft zichzelf als een ‘gewetensbezwaarde weigeraar’.
In principe is Roio, zoals veel privacy-activisten en softwaredeskundigen, groot voorstander van een Europese digitale identiteit. „Het is bedoeld om ons te beschermen tegen de dataroof door Big Tech.” Hij is een overtuigd Europeaan. Geboren en getogen in Italië, maar alweer twintig jaar in Nederland.
Lees ook
Veilig gegevens delen? Straks heeft iedereen zijn digitale identiteit in een ‘wallet’ op zijn telefoon
Met zijn bedrijf doet hij onderzoeksprojecten voor de Europese Commissie die onder meer draaien om digitale versleuteling. Zoals meer experts neemt hij actief deel aan discussies over hoe het EU-ID gebouwd zou moeten worden. Dat zijn technische gesprekken over fundamentele vragen. Hoe hoog moet de beveiliging zijn tegen cyberaanvallen? Is het EU-ID straks ‘quantum-proof’, dus bestand tegen aanvallen door supercomputers? Kun je volledig anoniem blijven als je de app gebruikt?
De EU heeft standaardprocedures voor zo’n technisch proces: na een politiek besluit komt een werkgroep eerst met een technische uitwerking op hoofdlijnen, waarna zij steeds gedetailleerdere specificaties ontwikkelt. Die uitwerking en specificaties worden online in concept gepubliceerd, zodat experts erop kunnen reageren en op fouten kunnen wijzen. Na een stemming gaat het proces naar de volgende fase.
Veel cryptografen, onder wie Roio, gaven feedback. Ze hebben in grote lijnen dezelfde fundamentele bezwaren. De belangrijkste is dat de zogeheten cryptografische bescherming te zwak is. Daardoor is het voor kwaadwillenden met technische kennis mogelijk de identiteit van gebruikers te achterhalen.
Terug naar de tekentafel
Ook Jaap-Henk Hoepman, universitair hoofddocent aan de Radboud Universiteit en gespecialiseerd in online privacy, stelde met een groep van vijftien gerenommeerde Europese collega’s een uitgebreid document met feedback op. „Als het technologisch goed gebeurt, kan Europa een voorloper worden met private en veilige identificatiemechanismen in de digitale ruimte”, schreven de zestien wetenschappers daarin. Andere regio’s zouden dat voorbeeld kunnen volgen, voegden ze toe.
Maar dan moet het project wat hen betreft wel eerst terug naar de tekentafel, want ook zij constateren dat de beoogde anonimiteit van gebruikers nu niet goed geregeld is. In de ogen van de cryptografen moet het EU-ID gebruik maken van wat ze zero knowledge cryptografie noemen, in plaats van de gekozen manier van versleutelen.
In de discussie draait alles om de bewijsstukken die in de daarvoor ontwikkelde app (‘wallet’) op je telefoon komen. Stel je die bewijsstukken voor als het digitale equivalent van bijvoorbeeld een fysiek paspoort, rijbewijs of diploma. Je vraagt ze (via die app) om de zoveel jaar aan bij de betrokken instantie. Vervolgens kun je ze gebruiken zo vaak je wilt zonder dat de verstrekker (de gemeente, de onderwijsinstelling) kan zien waar en wanneer je dat doet.
Anonieme identiteitsbewijzen met zero knowledge proof, die Hoepman en zijn collega’s het liefst ingevoerd zien worden, laten bij gebruik geen digitale sporen achter. Je kunt het wegwerpbewijzen noemen, voor eenmalig gebruik. „Een gokwebsite die mijn leeftijd moet controleren kan dan niet zien of ík het ben die honderd keer per dag komt gokken. Of dat het honderd verschillende mensen zijn die allemaal meerderjarig zijn”, geeft Hoepman als voorbeeld.
Softwareontwikkelaar en ondernemer Denis Roio. „Een Europese digitale identiteit moet ons beschermen tegen de dataroof door Big Tech. Maar in deze opzet heb ik er geen vertrouwen in.” Foto Merlijn Doomernik
Een tweede zorg van Hoepman en zijn collega’s is dat er geen mechanisme wordt ingebouwd om te voorkomen dat gebruikers om overbodige informatie wordt gevraagd, die dat in de regel klakkeloos geven. Ook dat raakt de privacy. Een voorbeeld: een pornosite die geen kinderen als klant mag hebben, hoeft alleen te weten of een gebruiker oud genoeg is. Niet of hij Nederlander is en hoe hij heet. Als het EU-ID online privacy écht hoog in het vaandel heeft, worden consumenten automatisch beschermd tegen het delen van onnodig veel gegevens, betogen de cryptografen.
Er bestaan alternatieven voor het voorstel van de werkgroep van de Europese Commissie. Hoogleraar Bart Jacobs, een collega van Hoepman aan de Radboud Universiteit, ontwikkelde in Nederland ruim tien jaar geleden bijvoorbeeld al een app waarmee het mogelijk is in te loggen en alleen het hoogst noodzakelijke ‘bewijs’ te delen. Die app heette eerst IRMA en inmiddels Yivi. Zo’n honderdduizend Nederlanders hebben hem op hun telefoon. „Het kan dus wel degelijk”, zegt de hoogleraar, een pionier op dit terrein in Nederland. „Wij gebruiken het al tien jaar.” Hij noemt het „onbegrijpelijk” dat de EU daar niet ook voor kiest.
Haast maken
Een stemming over het technisch ontwerp werd dit najaar aanvankelijk uitgesteld, vermoedelijk vanwege de vele bezwaren van experts op het eerste concept. Maar op 21 november kwam de Brusselse werkgroep alsnog bijeen en is besloten door te gaan op de ingeslagen weg.
In de werkgroep zitten vertegenwoordigers van alle Europese lidstaten. Ook betrokkenen van techbedrijven schuiven geregeld aan. Nederland stemde met nog zes landen tegen het besluit door te gaan in de huidige opzet, maar had niet genoeg steun om het tegen te houden. De betrokken Nederlandse ambtenaren gebruikten vergelijkbare argumenten als Roio, Hoepman en Jacobs. Ze hadden graag ‘aanvullende privacybeschermende maatregelen’ gezien, ‘bijvoorbeeld op het gebied van de cryptografische beveiliging van de gegevens in EU-DI-wallets’, bevestigt een woordvoerder.
Uitstel van het besluit, of teruggaan naar de tekentafel, zou tot gevolg hebben gehad dat de ID-wallets niet voor eind 2026 af zijn. Binnen Europa dringen vooral Duitsland en Frankrijk er juist op aan om haast te maken.
Nederland stemde in Brussel tegen dit ontwerp, maar had niet genoeg steun om het tegen te houden
Een van de argumenten is dat Europa eigenlijk al vreselijk laat is met pogingen iets te doen tegen de macht van de grote (in de regel Amerikaanse) techbedrijven. Die verstevigen nu in hoog tempo hun greep op de online identiteit van Europeanen. Dat doen ze onder meer door aan te bieden dat je inlogt via bijvoorbeeld Google of Facebook. Of je identiteit verifieert op LinkedIn. Zo vergroten ze de afhankelijkheid van consumenten en komen ze steeds meer te weten over mensen. „Apple en Google zijn als de croupiers bij dit spel. Zij verdelen de kaarten”, aldus Roio.
De geëngageerde Italiaanse softwareontwikkelaar – hij leerde zichzelf ooit programmeren om door te hacken te helpen bij de strijd tegen de maffia – vreest dat de EU door de gemaakte haast het verkeerde bereikt. Omdat de ID-apps op mobiele telefoons moeten draaien is toegang nodig tot de besturingssystemen. In het nu aangenomen ontwerp hebben de Amerikaanse bedrijven Apple (iOS) en Google (Android) daardoor de facto de rol van poortwachter, zegt Roio. Zonder hun medewerking kunnen Europese overheden niets. „Wij, Europa, vragen die bedrijven hun infrastructuur voor ons te openen. We zijn zelf niet de eigenaren.”
De alternatieven die hij aandraagt zullen voor vertraging zorgen, erkent hij. Maar daar zouden regeringen zich wat Roio betreft niets van moeten aantrekken.
Vertrouwen nodig voor gebruik
Bedrijven en overheden worden straks gedwongen het EU-ID te accepteren als manier om online een identiteit te verifiëren. Burgers mogen wel zelf kiezen of ze hem willen gebruiken – zoals in Nederland het geval is met DigiD. Na een aarzelende aanloop kiezen de meeste mensen er inmiddels voor dit systeem te gebruiken omdat ze het vertrouwen, en vanwege het gemak. Roio is dat met het EU-ID niet van plan, vanwege de bezwaren die hij ertegen heeft, zegt hij. „Als het verplicht zou worden heb ik er een serieus probleem mee. Nu vind ik het allemaal vooral geldverspilling.”
Hoepman heeft er door de haast die wordt gemaakt nog maar weinig vertrouwen in dat de ID-app door burgers wordt omarmd, licht hij telefonisch toe, terwijl het zó cruciaal is dat burgers de app voor 100 procent vertrouwen. Als je de app boven iedere kritiek verheven maakt, graven de ontwikkelaars hun eigen graf en stevent de Europese digitale identiteit in zijn ogen bij voorbaat af op een mislukking.
Doordat niet is gekozen voor de optie die het allerbeste is voor de privacy „maakt het project zich kwetsbaar voor maatschappelijke kritiek, met name uit wantrouwige hoek”, vreest hoogleraar Jacobs. Hoepman maakt datzelfde punt.
Kritiek op de invoer van een Europese digitale identiteit komt tot nu toe vooral van politieke partijen die vaak al wantrouwig staan tegenover overheden. Die zien overheidsinitiatieven voor verdere digitalisering als stappen die digitale surveillance mogelijk maken, en waarschuwen voor ‘China 2.0’. Dat debat is aangewakkerd tijdens de coronapandemie, toen digitale vaccinatiebewijzen werden gebruikt om te bepalen of mensen bij restaurants naar binnen mochten of mochten reizen.
Apple en Google zijn als de croupiers bij dit spel. Zij verdelen de kaarten
Er is geen gezond maatschappelijk debat geweest over de Europese digitale identiteit, benadrukt Roio. „Tot nu toe werken er alleen technici aan”, zegt hij. Het publiceren van complexe technische voorstellen is niet hetzelfde als een echte uitwisseling van standpunten over fundamentele vragen, zoals wat de minimale beveiliging van de wallets zou moeten zijn. „Er is niet actief geprobeerd het maatschappelijk middenveld bij het proces te betrekken.” Hij vindt het een nare gedachte dat zijn feedback, die is bedoeld om het EU-ID beter te maken, kan worden gekaapt door populistische partijen waar hij het absoluut niet mee eens is. „Maar dat moet geen reden zijn het er niet over te hebben.”
Jacobs vindt de beweging richting een Europese digitale identiteit zo’n belangrijke stap in de goede richting dat hij de moed nog niet opgeeft, ondanks zijn fundamentele bezwaren tegen de technische keuzes. „ID-wallets worden een nieuw bouwblok van Europese digitale infrastructuur.”
Een woordvoerder van de Europese Commissie benadrukt dat de technische specificaties een ‘levend document zijn’, maar geeft geen toelichting. Waar Roio vreest dat ontwerpfouten in de eerste fase van een IT-project vrijwel onherstelbaar zijn, houdt Jacobs hoop. „Als het goed is, worden de identiteitswallets zo ingericht dat ze regelmatig geüpdate kunnen worden. Niet alleen voor reparaties van software-bugs, maar ook om de gebruikte cryptografische mechanismen te vernieuwen. Ik blijf ijveren voor verbetering.”
In de zaak tegen Beugel komen twee recente Griekse trends samen: het criminaliseren van hulp aan migranten en het tegenwerken van journalisten. Mensenrechtenorganisaties brengen de laatste jaren het ene na het andere rapport uit om hun zorgen over deze ontwikkelingen te uiten.
Om met die hulp aan migranten te beginnen: Griekenland vervolgt ook tientallen anderen voor dit vergrijp, onder wie de Nederlander Pieter Wittenberg en de befaamde zwemster Sarah Mardini, die zelf als vluchteling uit Syrië kwam en vanaf het eiland Lesbos drenkelingen tegemoet zwom.
Of neem Tommy Olsen, een crèchemedewerker uit de Noord-Noorse stad Tromsø, die in zijn vrije tijd de ngo Aegean Boat Report bestiert. Vluchtelingen in nood op de Egeïsche Zee, tussen Griekenland en Turkije, nemen contact met hem op voor hulp. Hij coördineert reddingsacties, documenteert hoeveel mensen het redden, maar ook wie er sterven of via een illegale pushback van de Griekse kustwacht terug naar Turkije gestuurd worden. De Griekse autoriteiten verdenken hem onder meer van mensenhandel, het verbergen van vluchtelingen in Griekenland, het runnen van een criminele organisatie en het deel uitmaken van een crimineel netwerk en spionage.
Universele mensenrechten
Hiermee begeeft Griekenland zich in juridisch onduidelijk gebied. Het recht op leven, het recht om verschoond te blijven van onmenselijke en vernederende behandeling, het recht op gezondheid, water, sanitaire voorzieningen en een behoorlijke levensstandaard zijn universele mensenrechten. Volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is het de verantwoordelijkheid van „ieder individu en elk orgaan van de gemeenschap” om ernaar te streven deze rechten toe te passen.
Olsen, Wittenberg en Mardini zijn jaren na dato nog niet veroordeeld voor het helpen van vluchtelingen – simpelweg omdat dat niet strafbaar is. Voor de veroordeling van Beugel baseerde de rechter zich op een specifiek verbod in de Griekse wet om een vluchteling in huis te halen.
Maar ook al belanden de mensenrechtenactivisten doorgaans niet in een cel, dan nog dienen de aanklachten tegen hen een doel. De VN-rapporteur voor de mensenrechten van migranten, de Chileense hoogleraar internationaal recht Felipe González Morales, benadrukt dat er „in veel landen een toxisch verhaal wortel heeft geschoten” rond hulpverlening aan migranten. Deze „lastercampagnes”, aldus de rapporteur, hebben een vijandige omgeving gecreëerd voor groepen die diensten aan migranten verlenen.
Lees ook
Ze hielp een Afghaanse vluchteling, nu krijgt journalist Ingeborg Beugel acht maanden voorwaardelijk
Volgens dat ‘toxische’ verhaal faciliteren deze activisten de komst van migranten naar Europa. Als zij niet klaar zouden staan, zouden de migranten het wel uit hun hoofd laten om te komen. Door hulp aan migranten strafbaar te maken, willen politici uiteindelijk de migratie beperken.
De commissaris voor mensenrechten van de Raad van Europa stelt dat de „openlijk of stilzwijgend vijandige benadering” van ngo’s door overheden „leidt tot een verdere vermindering van de reddingscapaciteit op zee”. Hij adviseert lidstaten zich te onthouden „van het misbruiken van strafrechtelijke en administratieve procedures […] om het levensreddende werk van ngo’s simpelweg te belemmeren”.
Laagste plaats
Behalve voor mensenrechtenactivisten wordt het ook voor journalisten tamelijk guur om in Griekenland actief te zijn. Het land staat al jaren op de laagste plaats van alle EU-lidstaten in de World Press Freedom Index van Verslaggevers Zonder Grenzen.
Een verzameling ngo’s, waaronder Free Press Unlimited, Human Rights Watch en Verslaggevers Zonder Grenzen, bracht eerder dit jaar een zorgelijk communiqué naar buiten over de persvrijheid in Griekenland. Journalisten, meldden de organisaties, „worden geïntimideerd en lastiggevallen door invasieve staatssurveillance, waaronder het gebruik van commerciële spyware”. Net als mensenrechtenverdedigers krijgen ook journalisten te maken met „misbruik van juridische acties en gecoördineerde online lastercampagnes, vaak geïnitieerd of versterkt door pro-overheidsactoren”.
Het land staat op de laagste plaats van alle EU-lidstaten in de World Press Freedom Index van Verslaggevers Zonder Grenzen.
Een specifiek geval van intimidatie tegen journalisten wordt gevormd door zogeheten SLAPP’s: strategische rechtszaken tegen publieke participatie. Begin deze maand behandelde een rechtbank in Athene ironisch genoeg nog een smaadzaak tegen journalisten die een geval van invasieve staatssurveillance onthuld hadden. Het ging om ‘Predatorgate’: een schandaal waarbij spyware gebruikt werd om de apparaten van politici, vooraanstaande zakenlieden en journalisten te hacken. Dat werd volgens het onderzoek van de journalisten gedaan door Griekse inlichtingendiensten en op bevel van het kantoor van premier Kyriakos Mitsotakis. Daarbij had zijn neef Grigoris Dimitriadis, die voor hem werkte, een hoofdrol.
De zaak, tegen de krant Efimerida ton Syntakton en drie journalisten van onderzoeksbureau Reporters United, werd aangespannen door Dimitriadis. Een eerdere zaak van Dimitriadis had de rechter al afgewezen, met het oog op de publieke waarde en de waarheidsgetrouwheid van de berichtgeving van de journalisten. Niettemin eist Dimitriadis opnieuw een miljoenenvergoeding wegens smaad.
Human Rights Watch wijst op EU-wetgeving die zulke strategische rechtszaken tegen journalisten moet verhinderen. Volgens de mensenrechtenwaakhond is er een „dringende noodzaak” voor de Griekse regering om anti-SLAPP-wetgeving in te voeren – dezelfde regering die journalisten juist onder druk zet.
Ondanks de druk op activisten en journalisten is er veel strijdbaarheid te horen. Zo heeft Tommy Olsen intussen een crowdfundingsactie op touw gezet om zijn werk, ondanks alle verdenkingen, te kunnen voortzetten. Dat gaat de goede kant op, laat hij weten: er is bijna genoeg geld binnen om ook in 2025 verder te gaan met Aegean Boat Report.
Serhi Rozjkov wil niet meer in zijn tweepersoonsbed slapen. Hij kan er de slaap niet vatten, de herinneringen zijn te pijnlijk, te confronterend. Hij heeft het bed dus maar afgehaald. Er liggen alleen nog een wit laken op en twee zwarte kussens.
Aan het voeteneind staat nog wel een onbeslapen houten babybed. Op het stippellaken liggen twee knuffels te verstoffen: een bruine hond met een mintgroene muts en een ronde lichtblauwe vis.
Serhi en zijn vrouw Maryna Borejko (beiden 33) sliepen voor het laatst in dit bed in de nacht van 5 op 6 september. Ook baby Oleksi van 8,5 maanden lag nog tussen zijn knuffels. De volgende dag vluchtten moeder en zoon samen met grootmoeder Polina (60) Oekraïne uit. Weg van de oorlog in Charkiv – de stad die vanaf de eerste oorlogsdag lijdt onder voortdurende Russische aanvallen. Naar het veilige Duitsland.
Sindsdien heeft Serhi elke nacht op de bank in de woonkamer geslapen. De herinneringen aan Maryna en Oleksi maken hem verdrietig en boos, omdat hij niet bij hen kan zijn. Oekraïense mannen tussen de achttien en zestig jaar mogen het land niet verlaten omdat zij beschikbaar moeten zijn voor de krijgsmacht.
Zo’n 2.500 kilometer verderop slaapt Maryna met haar zoontje Oleksi in één kamer. Zij en Polina delen in het West-Duitse stadje Baesweiler een driekamerappartement met een andere Oekraïense vrouw en haar twee zonen. De enige kleur in de sober ingerichte gedeelde woonkamer komt van de bloemen die ze hebben neergezet in de vensterbank en op de eettafel. Ze verblijven er gratis.
Maryna leeft in Duitsland anders dan ze gewend was. In Oekraïne behoorde ze tot de middenklasse: ze ging skiën in het Oekraïense Karpatengebergte, had een goede marketingbaan. Nu heeft ze geen auto en moet ze naar de voedselbank.
Maryna en Oleksi krijgen samen 790 euro per maand, Polina 460. „Hier in Duitsland ben ik niemand”, beseft Maryna – wat ze gelaten accepteert. „Ik doe het voor hem”, zegt ze met een knikje naar Oleksi. „Maar dit is niet leven waarvan ik gedroomd heb. Ik had me nooit kunnen voorstellen dat mijn leven zo zou lopen.”
Maryna en Polina zijn met Oleksi in de kinderwagen op weg naar de voedselbank in Baesweiler. Foto Chris Keulen
Wachten bij de deur
Het vertrek van zijn vrouw en kind heeft Serhi doen huilen. Het zijn emoties waar hij geen controle over heeft, zegt hij. „Maar ik weet dat het de juiste beslissing was. Want in de toekomst kunnen we weer bij elkaar zijn.” In de tussentijd koestert hij hun fotoalbum.
Zijn woning in Charkiv verraadt dat hier een man alleen woont. Nergens bloemen, wel een laptop op een trommel middenin de woonkamer en drie halters in een hoek. Het kinderspeelgoed heeft hij opgeruimd, ook die herinnering aan zijn zoontje vond hij te pijnlijk om te zien.
Het doet hem denken aan alle keren dat Oleksi zijn vader opwachtte bij de deur van het appartement, om samen te kunnen spelen zodra hij thuiskwam van zijn werk. Ook Serhi keek altijd reikhalzend uit naar dat moment. „Ik vloog onmiddellijk na het werk naar huis.”
In de trein van Charkiv naar Polen zocht baby Oleksi de eerste nacht op dezelfde manier naar zijn vader, vertelt Maryna aan de eettafel in Baesweiler. Hij kroop rond, keek almaar om zich heen, en wachtte tenslotte bij de deur van de coupé, alsof zijn vader elk moment kon binnenwandelen. Hij bleef zitten tot hij bijna in slaap viel. Hetzelfde deed hij in de tijdelijke verblijfplaatsen onderweg, en in hun uiteindelijke opvanglocatie in Bochum. Al zat hij daar niet bij de deur, maar bij het gordijn dat als deur diende. Nu doet hij dat niet meer, vertelt Maryna.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Klanten wachten tot de voedselbank in Baesweiler opent. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Klanten wachten tot de voedselbank in Baesweiler opent. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-1.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145611/data125752826-3f44aa.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-23.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-21.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-22.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-23.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-24.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/vHWs3DWS8FF3gNH7KetR9XKP6Gg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145611/data125752826-3f44aa.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Bij de voedselbank in Baesweiler is Polina op zoek naar levensmiddelen. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Bij de voedselbank in Baesweiler is Polina op zoek naar levensmiddelen. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-2.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145609/data125752834-067d9a.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-27.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-25.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-26.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-27.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-28.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/f-GL86-lECgFcYEGPHFj_v159tg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145609/data125752834-067d9a.jpg 1920w”>
Klanten wachten tot de voedselbank in Baesweiler opent. Polina op zoek naar levensmiddelen.
Foto’s: Foto Chris Keulen
Midden in het oorlogsgeweld hadden Maryna en Serhi elkaar de vraag gesteld: wat als het leven morgen eindigt? Waar gaan we spijt van krijgen? Wat als de bommen vallen en we liggen onder het puin, en we denken over wat we in ons leven altijd hebben willen doen, maar niet hebben gedaan?
Het antwoord gaven ze zelf: een kind. Ze wilden altijd al graag een baby. Serhi: „De oorlog kan nog een jaar duren. Misschien wel tien jaar. Moet je dan al die tijd wachten? Onze kinderen zijn onze vreugde. Dit is de zin van het leven. Het geeft motivatie en kracht in oorlogstijd door te gaan met je leven en niet alleen te zitten wachten tot alles voorbij is.”
„Ik weet dat oorlog, gevaar, voor sommige mensen de reden is om de komst van een kind uit te stellen”, zegt Maryna. „Maar bij ons werkte dat omgekeerd. Als het nu niet is, wanneer dan wel? We worden ouder.” Op 24 november 2023 werd Oleksi geboren.
Beschadigde kinderen
Zijn komst bracht vreugde, maar dwong Maryna en Oleksi ook na te denken over hoe je het gezinsleven in oorlogstijd vormgeeft. Voor Maryna waren twee momenten beslissend voor haar vertrek uit Charkiv.
Het eerste was toen zij en Serhi tijdens haar zwangerschap in het ziekenhuis – uitgerekend naast een militair hospitaal – naar de schuilkelder moesten tijdens een luchtalarm. Het tweede moment kwam na de bevalling. Bij een controlebezoek met Oleksi aan het ziekenhuis, zag ze hoe de oorlog andere kinderen had beschadigd. Kinderen uit Koepjansk en Vovtsjansk, plaatsen dicht tegen de frontlinie, kampten zichtbaar met psychische problemen. Ze zwegen alleen maar. Maryna dacht aan hoe Oleksi reageerde als ze bij een luchtalarm moesten schuilen. Hij huilde niet, maar keek met grote ogen om zich heen.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="De laptop van Serhi in zijn appartement in Charkiv. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="De laptop van Serhi in zijn appartement in Charkiv. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-4.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145605/data125752964-5c69e6.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-35.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-33.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-34.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-35.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-36.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/uMf3wqc5_pbjJJbUu4DVUngXZAs=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145605/data125752964-5c69e6.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-2" class="figure" data-captionposition="below" data-description="In de keuken schept Serhi een bord borsjtsj op. ” data-figure-id=”2″ data-variant=”grid”><img alt data-description="In de keuken schept Serhi een bord borsjtsj op. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-5.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145607/data125752946-27cbaa.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-39.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-37.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-38.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-39.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-40.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/UNjyIwV3cwNyqRrNUiZOeUfAfzo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145607/data125752946-27cbaa.jpg 1920w”>
In de berging van het appartement in Charkiv staat een kinderwagen voor Oleksi. In de keuken schept Serhi een bord borsjtsj op.
Foto’s: Kostyantyn Chernichkin
Dit leven wilde Maryna haar zoon niet aandoen. „Oekraïne houdt bij hoeveel kinderen Rusland heeft vermoord en hoeveel kinderen lichamelijk gewond zijn. Maar de autoriteiten tellen niet hoeveel kinderen geestelijk gewond raken. Ik besefte dat mijn kind ook op deze manier gewond kon raken en dat hij weg moest.”
Serhi kwam in mei dit jaar tot hetzelfde besef. Een Russisch bombardement trof het winkelcentrum Epitsentr in Charkiv. Negentien mensen kwamen om, onder wie twee kinderen. Serhi wist dat hij daar ook had kunnen lopen met zijn gezin. Hij hield ervan om met zijn vrouw en zoontje te winkelen, op zoek naar spullen voor hun huis, zoals gordijnen, zonwering of bloempotten.
„Oleksi’s leven hangt van ons af, van zijn moeder en vader”, zegt hij. „Ik zal het mezelf niet vergeven als er iets gebeurt met mijn kind.”
Als Serhi nu ’s nachts in zijn eentje op de bank slaapt, ligt zijn telefoon altijd naast hem. Zodra buiten het luchtalarm klinkt, kijkt hij op Telegramkanalen in welke richting de Russische raket, glijbom of drone zich beweegt. De Oekraïense krijgsmacht kan inschatten op welke stadswijk de aanval is gericht, en geeft die informatie door aan beheerders van Telegramkanalen. Als er gevaar dreigt, vlucht Serhi de gang op – dan is er een extra muur die hem beschermt. Hij kan pas rustig slapen als het sein veilig heeft geklonken.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Speelgoed van de kleine Oleksi. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Speelgoed van de kleine Oleksi. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-6.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145539/data125753245-4025b6.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-43.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-41.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-42.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-43.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-44.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/JjZSME6HM6bdF-UFZp9WXXfO37c=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145539/data125753245-4025b6.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Baby Oleksi en zijn oma Polina. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Baby Oleksi en zijn oma Polina. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-7.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145541/data125753205-5d2f82.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-47.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-45.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-46.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-47.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-48.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/nshQECKTxVyoHjzaCjSfYTi-iT0=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145541/data125753205-5d2f82.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-2" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Maryna met haar zoon Oleksi. ” data-figure-id=”2″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Maryna met haar zoon Oleksi. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-8.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145549/data125753155-af27d9.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-51.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-49.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-50.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-51.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-52.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/y41Ol8A9xH4wfkehouBYeKs8McQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145549/data125753155-af27d9.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-3" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Maryna telefoneert met haar echtgenoot Serhi in Oekraïne. ” data-figure-id=”3″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Maryna telefoneert met haar echtgenoot Serhi in Oekraïne. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-9.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145557/data125752999-cb7381.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-55.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-53.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-54.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-55.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-56.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/f-9Nnd7fI9fsMul3t5C2vfnFdcY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145557/data125752999-cb7381.jpg 1920w”>
Baby Oleksi met zijn moeder Maryna en zijn oma Polina. Maryna telefoneert met haar echtgenoot Serhi in Oekraïne.
Foto’s: Chris Keulen
Raar soort opluchting
Ook Maryna volgt de nachtelijke Russische aanvallen via haar telefoon, en ze ontspant pas als ze ziet dat de wijk waar Serhi zich bevindt niet het doelwit is. „Het is een raar soort opluchting”, zegt ze. „Je voelt je opgelucht omdat het niet jouw wijk betreft, tegelijkertijd schaam je je voor dat gevoel. Omdat je weet dat er iemand anders op dat moment dood kan gaan. Dat is zo vreemd.”
Serhi vertelt hoe hij de avond ervoor met zijn onderbuurman Vitali Tkatsjenko (38) buiten op een bankje bij de ingang van hun flat zat te roken, terwijl een nieuwe Russische aanval op de stad begon. „We zagen flitsen in de lucht en vervolgens begonnen de explosies. Dat was verderop in de stad. Toen kwam een explosie dichtbij en zijn we naar de gang gegaan.”
Hij vertelt er nuchter over. „We zijn gewend geraakt aan de explosies. Een mens past zich aan alles aan. Al maakten we ons gisteravond zorgen.” Bij het bombardement die avond vielen 21 gewonden.
Serhi zit vaker op dat bankje met de buren van zijn flat. ’s Avonds kletsen ze bij en drinken thee of koffie. Ze vormen een hechte groep. De buren staan voor Serhi klaar nu hij alleen is. „Ze nodigen me uit. We brengen veel tijd samen door. Ik ben niet alleen met mijn gedachten in mijn appartement.”
Maar als hij de plek laat zien waar hij het liefst gaat vissen, komt het gesprek toch op eenzaamheid. „Natuurlijk is er de afleiding van werk, vrienden en de buren. Maar soms word ik wakker en voel ik me eenzaam zonder specifieke aanleiding. Dat gevoel komt van binnenuit. En sommige momenten zijn moeilijk. Ik denk dan aan Oleksi en dat de oorlog eerder moet eindigen. Zodat hij terugkeert en we samen kunnen zijn, zodat ik zijn eerste stapjes kan zien en we samen kunnen wandelen, samen kunnen vissen.”
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Serhi belt elke dag minstens één keer met zijn gezin in Duitsland. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Serhi belt elke dag minstens één keer met zijn gezin in Duitsland. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-10.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145551/data125753068-27c5f8.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-59.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-57.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-58.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-59.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-60.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/SzOT2A_w3qYvyS0HqgEzSEWWzSw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145551/data125753068-27c5f8.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Maryna telefoneert met haar echtgenoot Serhi in Oekraïne. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Maryna telefoneert met haar echtgenoot Serhi in Oekraïne. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-11.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145559/data125752991-206438.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-63.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-61.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-62.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-63.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-64.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/exHDtaxDfOOsPaSzrWhXA8WB1fQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145559/data125752991-206438.jpg 1920w”>
Serhi belt elke dag minstens één keer met zijn gezin in Duitsland.
Foto’s: Kostyantyn Chernichkin, Chris Keulen
Vanuit Baesweiler ziet ook Maryna dat haar man eenzaam is. „Voor ons is het makkelijker. We hebben een nieuwe plek, nieuwe mensen om ons heen, we moeten papierwerk invullen. Maar hij blijft in dezelfde omstandigheden. Aan het einde van de avond komt hij thuis in een lege flat.”
Niet dat Maryna het gevoel niet kent. „Ik voel me ook eenzaam. Maar ik heb niet zoveel tijd om dat tot me door te laten dringen. En als ik me eenzaam voel dan vraagt Oleksi om aandacht: ‘Pak mij op! Speel met mij!’ Hij helpt me positief te blijven. Hij is een klein stukje geluk te midden van deze vreselijke oorlog. De oorlog heeft ons geholpen te begrijpen wat er echt toe doet, omdat we weten hoeveel we kunnen verliezen.”
Zonder kind heeft Serhi meer vrije tijd dan voorheen. Na het ontbijt rijdt hij naar twee vrienden in een andere wijk, om samen een BMW te repareren. Zelf je auto repareren hoort erbij in Oekraïne. Het bespaart geld en „het maakt je tot een echte Oekraïense man”.
Ze praten nauwelijks over de oorlog. De vrienden vinden het moeilijk er iets over te zeggen, omdat de Oekraïense krijgsmacht en regering niet alles vertellen wat aan het front gebeurt. En ze hebben er toch geen invloed op. Ook niet op de mobilisatie. Oekraïne heeft te weinig manschappen, weten ze. Als er een bevel komt vanuit Kyiv om alle mannen te mobiliseren, dan gaan de drie vrienden zonder morren naar het front.
Voorlopig hoeft Serhi niet de krijgsmacht in. Hij heeft een vrijstelling, omdat hij onmisbaar werk doet in een militaire fabriek. „Dit is mijn bijdrage aan de overwinning.”
Serhi stuurt zijn BMW door het centrum van Charkiv.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Zelf je auto repareren hoort erbij in Oekraïne. Het bespaart geld en „het maakt je tot een echte Oekraïense man”. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Zelf je auto repareren hoort erbij in Oekraïne. Het bespaart geld en „het maakt je tot een echte Oekraïense man”. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-13.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145534/data125753290-5b7041.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-70.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-68.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-69.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-70.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-71.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/B3WWNcwkUn_03ZY1tPbbclRT82Q=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145534/data125753290-5b7041.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Zelf je auto repareren hoort erbij in Oekraïne. Het bespaart geld en „het maakt je tot een echte Oekraïense man”. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Zelf je auto repareren hoort erbij in Oekraïne. Het bespaart geld en „het maakt je tot een echte Oekraïense man”. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-14.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145532/data125753296-0c566e.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-74.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-72.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-73.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-74.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/12/oorlog-dwingt-oekraiense-serhi-en-maryna-tot-een-lange-afstandshuwelijk-75.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/QapbXlfsXj_lN22I63MhpmhKgVQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/18145532/data125753296-0c566e.jpg 1920w”>
Zelf je auto repareren hoort erbij in Oekraïne. Het bespaart geld en „het maakt je tot een echte Oekraïense man”.
Foto’s: Kostyantyn Chernichkin
Hamster, hamster
Tijdens de oorlog is hij twintig kilo afgevallen. Dat komt niet alleen door het hardlopen iedere dag in een park in de buurt. Het is ook de stress. Hij is er ook grijs door geworden, beweert hij, terwijl hij aan zijn haar plukt. Zeker nu hij een gezin heeft, raakt hij van streek als kinderen sterven door een Russisch bombardement. „De dood van kinderen valt niet te rechtvaardigen.”
Thuis, na vriendenbezoek en hardlopen, belt Serhi liggend op de bank met een stralende lach Maryna en Oleksi in Duitsland. „Hallo, mijn liefste! Mijn kleintje. Hamster, hamster, hamster, hallo!” Serhi lacht om de kale kruin van zijn zoontje. „Die heb ik ook”, zegt hij terwijl hij over zijn hoofd wrijft.
„We zullen weer bij elkaar komen, mijn kleintje”, belooft hij Oleksi. „Het komt goed. Ik hou van jullie. Ik bel nog voor het slapen gaan. Kus”, besluit hij het gesprek van ongeveer twaalf minuten. Ze bellen elkaar elke dag. ’s Ochtends stuurt Serhi een bericht als bewijs dat hij nog leeft.
In Duitsland straalt Maryna als ze met Serhi heeft gebeld. Wanneer ze ophangt, zegt ze dat het geweldig is om haar man te spreken. Haar steun, haar zonneschijn.
Hadden ze niet ervoor kunnen kiezen om naar West-Oekraïne te vluchten, met zijn allen? De Russen vallen daar minder vaak aan. Ze hebben die mogelijkheid besproken, maar er is geen veilige plek in Oekraïne, ziet Maryna. Ze haalt de tragische gebeurtenis aan van een vader die zijn vrouw en drie dochters verloor bij een raketaanval op hun huis in de West-Oekraïense stad Lviv afgelopen september. Duitsland is veilig, zegt ze.
Elke avond gaat Serhi een rondje hardlopen door een park in de buurt. Foto Kostyantyn Chernichkin
Haat
Maryna wil Duits leren en gaan werken, maar ze wil niet in Duitsland blijven. Zodra Charkiv goede luchtafweer heeft, gaat ze terug naar Oekraïne. „Natuurlijk, de Duitsers zijn aardig, maar toch zal ik altijd alleen zijn. Ze hebben de bommen niet horen vallen. Ze hebben niet gezien hoe de mensen huilden die een geliefde hadden verloren. En dat is maar een van de redenen waarom ik denk dat Europeanen ons niet helemaal begrijpen. Ik wil leven met de mensen die Rusland en Russen net zo haten als ik”, stelt Maryna.
„Sommige mensen vinden dat haat slecht is”, vervolgt ze. „Je moet niemand haten, zeggen ze. Ik ben het daar totaal niet mee eens. De Russen verdienen het om gehaat te worden. Ik haat alle soorten Russen.”
Ze gaat ook Oleksi opvoeden met haat tegen Rusland. „Ik zal hem vertellen dat de Russen ons volk hebben vermoord. Dat de Russen hem hadden kunnen doden. Dat ze zijn moeder en zijn vader kunnen vermoorden. Dat ze ons hebben gedwongen ons huis te verlaten. Ze hebben zijn gelukkige jeugd gestolen doordat hij niet meer bij zijn vader kan zijn.”
Serhi ontspant zich op zijn favoriete plek in Charkiv. Foto Kostyantyn Chernichkin
„Wat maakt panettone voor Italianen zo speciaal?” Andrea Raineri (34), commercieel directeur van familiebedrijf Vergani, glimlacht bij de vraag en krijgt een dromerige blik. In de bakkerij, waar de ovens zo vlak voor Kerst overuren draaien, hangt de zoete geur van vers gebak. „Het is voor Italianen onlosmakelijk verbonden met Kerstmis, het mooiste en gezelligste feest van het jaar. We groeien ermee op”, zegt Raineri. „En je kan het op elk moment van de dag eten.”
Italianen zijn dol op een zoet ontbijt, dus een stuk kerstgebak kan ’s ochtends al bij een cappuccino, maar net zo goed vlak na de lunch, als tussendoortje, of ’s avonds als dessert. Maar na kerst eet haast niemand nog panettone. Daarom is het nu bij bakker Vergani alle hens aan dek, om alle bestellingen tijdig af te werken. „70 procent van het gebak verkopen we de laatste twee weken voor kerst.”
Panettone is ook een succesvol exportproduct. Vergani produceert jaarlijks 2,5 miljoen exemplaren van het kerstgebak, waarvan 60 procent in Italië blijft. De overige 40 procent wordt uitgevoerd naar de Verenigde Staten, Australië en landen in Azië. „In het buitenland zijn vooral de panettone met pistachenootjes en de citroenlikeur limoncello populair”, zegt Raineri. De ambachtelijke grootbakkerij heeft een jaaromzet van 23 miljoen euro.
De bakker doen de rozijnen in de mixer. Het panettonedeeg is gevuld met gekonfijte vruchten. De rozijnen worden goed verdeeld over het deeg.
Foto’s Martina Giammaria
Meer dan honderd recepten
Vergani heeft intussen meer dan honderd recepten voor zijn panettone, al houden de Italiaanse klanten het meest van de traditionele versie, met gekonfijte sinaasappel en rozijnen. Milaan is de bakermat van het gebak. Toch is Vergani nog de enige ambachtelijke bakkerij in de stad. „In 1950 werd panettone nog op honderd plekken gebakken [in de stad], nu zijn wij de allerlaatste. De vastgoedprijzen stegen zo sterk dat iedereen vertrok.” Maar Vergani blijft in Milaan. Het bedrijf is verknocht aan de stad waarmee intussen vier generaties panettone-bakkers nauw zijn verbonden.
Raineri’s overgrootvader Angelo Vergani stichtte de bakkerij in 1944, middenin oorlogstijd. Hij werkte toen in de banketbakkerij van een joodse eigenaar. Die besloot te vluchten voor de nazi’s en droeg de bakkerij aan hem over. Andrea Raineri is zijn achterkleinzoon. Anno 2024 zet hij samen met zijn broer Marco (32), moeder Lorella (63) en haar neef Stefano (57) de familietraditie voort.
„Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd in Gorla, deze buurt van Milaan, de school van mijn grootvader gebombardeerd door de geallieerden”, vertelt Raineri. „Daarbij kwamen 184 kinderen om, opa was er die dag gelukkig niet. We sponsoren nog altijd het parkje bij de plek waar de bommen vielen.” De bakkerij heeft ook een stichting opgericht, die jaarlijks panettoni doneert aan wie het moeilijk heeft. Via het Rode Kruis kwam de bakkerij ook in contact met vluchtelingen, die in de drukste periode helpen met inpakken.
Federico (zoon van bakker Stefano maar niet werkzaam in het bedrijf), Andrea Raineri, moeder Lorella, neef Stefano en broer Marco zijn trots op hun familiebedrijf. Medewerkers doen het deeg in mallen.
Foto’s Martina Giammaria
Een panettone is volgens Andrea Raineri „het meest complexe gebak uit de banketbakkerij”. De basis van het hele proces is zuurdesem, een soort ‘moederdeeg’, dat ooit in de bakkerij werd gemaakt en een natuurlijk fermentatieproces in gang zet. Zuurdesem is een levend organisme dat jarenlang kan overleven, en die van bakkerij Vergani dateert uit 1925. In verschillende fases worden dan boter, water, bloem, suiker, ei en honing toegevoegd, en uiteindelijk ook de rozijnen en het gekonfijt fruit. Voor de homp deeg de oven ingaat, kerft een patissier met een mes een kruis erin, een traditie die volgens Raineri naar het christendom verwijst.
Een panettone is volgens Raineri „het meest complexe gebak uit de banketbakkerij”
Een cruciaal ingrediënt is geduld, want een panettone is pas na 72 uur klaar. Het kerstgebak krijgt alleen een ‘made in Italy’-symbool als het met vaste ingrediënten wordt gemaakt. Wie margarine gebruikt in plaats van boter, mag het resultaat in Italië geen panettone noemen. Een arbeidsintensief gebak, bovendien met dure ingrediënten als boter, eieren, chocola en rozijnen, kost bij Vergani 25 tot 30 euro per kilo. Het Britse koningshuis is een klant. Goedkopere versies van andere merken, zijn te koop in de Italiaanse supermarkt. Allemaal zijn ze als een kerstcadeautje verpakt, want ook dat hoort bij de traditie.
Elvis maakt een kruis op de panettone voordat deze de oven in gaat. Panettoni liggen klaar om verpakt te worden. Als de gebakken panettoni uit de oven komen en moeten afkoelen, liggen ze ondersteboven.
Foto’s Martina Giammaria
‘Een brood met enig belang’
Over het ontstaan van dit traditionele kerstgebak doen uiteenlopende legendes de ronde. „Panettone zou al zijn uitgevonden tijdens de Middeleeuwen”, vertelt Raineri. „Het woord kan een verbastering zijn van pan de ton, Milanees dialect voor: ‘een brood met enig belang’. Maar er zijn ook andere verklaringen voor de naam, op basis van legendes met een man die ‘Toni’ heet.”
Eén legende betreft een gebeurtenis aan het hof van Ludovico Sforza, in de vijftiende eeuw de hertog van Milaan. Toen de kok een gebak in de oven vergat en het verkoold terugvond, sprong keukenhulp Toni in de bres. Met wat hij vond maakte hij een gebak voor de hertog, dat alle tafelgenoten positief verraste. Toni’s brood, of ‘pan de Toni’, viel danig in de smaak, en de panettone was geboren.
Een ander verhaal werd valkenier Ughetto degli Atellani, bijgenaamd Toni, verliefd op de bakkersdochter Algisa. Toni ging bij de bakker aan de slag, waar hij pan de Toni bedacht. In een andere versie van hetzelfde verhaal heet de bakker zelf Toni, en krijgt Toni van Ughetto de opdracht het gebak te bakken. In beide gevallen verovert Ughetto het hart van de jonge vrouw. Of er een grond van waarheid in schuilt, laten de Italianen in het midden, volgens de geijkte uitdrukking ‘se non è vero, è ben trovato’.
Jose pakt de panettoni in, Flavio snijdt de panettone, Claudia houdt een oude verpakking vast.
Op een grote muur in de volksbuurt Frimangron prijkt een afbeelding van een jonge Desi Bouterse in legerpak met baret, daaronder zijn handtekening. Ernaast staat in grote letters DDB (Desiree Delano Bouterse) NDP info centrum. Terwijl aanhangers van de politieke partij NDP dit nieuw geopende wijkcentrum binnenlopen vertolkt een plaatselijke zanger Frank Sinatra’s ‘I did it my way’, het lijflied van de veroordeelde en voortvluchtige ex-president Bouterse.
„Ik hoorde het hem nog zingen tijdens een laatste bijeenkomst”, zegt NDP-aanhanger Grace Pinas terwijl ze het refrein mee neuriet. Dat was aan de vooravond van Bouterse’s definitieve veroordeling in hoger beroep, tot twintig jaar celstraf voor zijn rol bij de Decembermoorden. Die uitspraak was deze vrijdag precies een jaar geleden.
Bouterse meldde zich nooit bij de gevangenis en sloeg op de vlucht, samen met zijn oud-lijfwacht en medeveroordeelde Iwan Dijksteel. Terwijl drie andere bejaarde veroordeelden inmiddels hun straf uitzitten, is Bouterse al een jaar spoorloos. „Ik mis hem”, zegt Pinas die zich een ware ‘Boutist’ noemt. Volgens haar is de partij verzwakt zonder Bouterse. „Hopelijk winnen ze volgend jaar de verkiezingen en halen ze Bouterse terug en geven hem gratie’’, zegt ze en veegt het zweet van haar gezicht met een zakdoek in de paarse partijkleur.
Lees ook
Met de veroordeling van Bouterse prevaleert in Suriname na 41 jaar alsnog de rechtsstaat
Het is deze avond niet de nieuwe voorzitter van de NDP, oud-parlementsvoorzitter en arts Jenny Simons, die het luidste applaus ontvangt. De ster van de avond is first lady Ingrid Bouterse-Waldring, sinds kort ook bestuurslid van de partij. Ze staat al volop in de campagnestand: „Hoewel ik soms mijn momenten heb, en het moeilijk is, zal ik nooit, nooit opgeven”, zegt ze vanaf het podium terwijl tranen over haar wang rollen en een partijgenote een arm om haar heen slaat. „Daarvoor heeft hij me teveel geleerd”, snikt ze.
Kranslegging bij Fort Zeelandia
Een week eerder zijn het nabestaanden van de Decembermoorden die, nadat ze kransen en bloemen hebben gelegd bij het 17de-eeuwse Fort Zeelandia, emotioneel worden. Op deze plek werden op 8 december 1982 vijftien tegenstanders van het militaire regime onder leiding van toenmalige bevelhebber Bouterse vermoord, onder wie journalisten, advocaten en vakbondsleiders „We zullen blijven strijden voor rechtvaardigheid, voor waarheid en voor een beter Suriname”, zegt nabestaande Sunil Oemrawsingh, tevens voorzitter van de Stichting 8 december 1982, en barst dan in tranen uit. Hij mag hier zo vaak hebben gestaan, de pijn blijft.
We zullen blijven strijden voor rechtvaardigheid, voor waarheid en voor een beter Suriname
Een jaar geleden, toen Oemrawsingh ook op deze plek stond, koesterde hij nog hoop dat Bouterse daadwerkelijk veroordeeld en opgesloten zou worden. „Hij moet achter slot en grendel. Ik blijf daar in geloven. Maar het is heel frustrerend dat we zo weinig informatie krijgen van het Openbaar Ministerie”, zegt hij.
In november gaf dit bij hoge uitzondering een persconferentie waarin het stelde dat de opsporing nog steeds gaande is, maar dat ze wel verrast waren over de vlucht van Bouterse. De signalen die er kwamen van zijn advocaat Irwin Kanhai wezen erop dat Bouterse van plan was zich vrijwillig bij de gevangenis te melden, zei procureur-generaal Garcia Paragsingh. Ondertussen lijken, op de nabestaanden na, weinig Surinamers zich bezig te houden met Bouterse. Maar als een krant uit buurland Frans-Guyana bericht dat Bouterse gesignaleerd is in het district Commewijne en zich daar schuil zou houden, is het toch even het gesprek van de dag.
Lees ook
Nabestaanden in Suriname worstelen: op jacht naar de voortvluchtige Bouterse of overgaan tot de orde van de dag
Commewijne is een regio relatief dichtbij Paramaribo, bereikbaar per boot. Er liggen veel oude en verlaten suiker- en koffieplantages. Bootsmannen in het gebied willen weinig kwijt. Bekend is dat Bouterse hier vroeger een, inmiddels verlaten, plantage bezat. En dieper in het gebied liggen vakantieoorden, mogelijk van partijgenoten.
„Als ze Bouterse wilden vinden, hadden ze hem allang gevonden. Maar het is alsof iedereen, en dan bedoel ik de regering en politiek invloedrijke Surinamers, het prima vinden zo. Waarom zouden burgers of wij bootsmannen onze vingers er dan aan branden?’’, zegt een oudere bootsman die het gebied uitstekend kent en anoniem wil blijven.
Hij verwijst naar de oproep van het OM, eerder dit jaar, aan burgers die iets over Bouterses verblijfsplaats mochten weten zich te melden. Volgens nabestaanden zou het uitloven van een geldbedrag voor de gouden tip helpen mensen daartoe over te halen. „Dat is niet ongebruikelijk, zeker niet omdat het hier om het proces van de eeuw gaat, zoals het altijd is genoemd”, zegt advocaat Essed.
Gratie in de maak?
Bij de NDP richten ze zich op de verkiezingen van mei 2025. „We moeten winnen!”, roept Ingrid Bouterse. Dat haar man door zijn partij nog steeds als het boegbeeld wordt gezien en tot erevoorzitter is benoemd, lijkt te verraden dat hij bij verkiezingswinst op gratie kan rekenen. NDP-kopstukken laten dat al doorschemeren.
Op de nabestaanden na houden weinig Surinamers zich bezig met Bouterse
Partijvoorzitter Jenny Simons, die de intellectuele tak binnen de partij vertegenwoordigt en zelfs door critici van de NDP als capabele presidentskandidaat wordt gezien, pleit op de bijeenkomst voor een ‘ethische gedragscode’. Zelfs in hun privéleven moeten NDP’ers zich goed gedragen en integer zijn, aldus Simons.
Angelic del Castilho van DA91, een oppositiepartij die pleit voor goed bestuur en tegen corruptie, is verbaasd dat juist de NDP met zo’n code komt. „Tegelijkertijd willen ze gratie verlenen aan een tot 20 jaar celstraf veroordeelde ex-president, die groots vereerd wordt. Dat staat compleet haaks op elkaar. Ze gaan er kennelijk vanuit dat deze samenleving geen hersens heeft’’, zegt ze. Volgens de peilingen zou de NDP bij de verkiezingen kunnen rekenen op winst.
Lees ook
Bouterse was altijd al de gevangene van zijn besmette verleden
Een jonge vrouw met blonde krullen en een neuspiercing staat woensdagmiddag tussen duizenden feestvierende Syriërs op een plein in de stad Homs. Achter haar staat de kloktoren waarbij in 2011 de massale protesten tegen het Assad-regime begonnen. Ze houdt een bord omhoog met de tekst: „Een Syrische vrouw kan zijn wie ze ook maar wil zijn. Activist, rechter, werkster, arts, intellectueel, politiek analist.”
„Ik ben hier in de eerste plaats om te vieren dat Assad weg is”, zegt de vrouw, Faya Fahham. „Maar ik vind ook dat we het niet genoeg over vrouwenrechten hebben. Dus wilde ik dat onderwerp in de schijnwerpers zetten.”
Naast haar staan zo’n twintig demonstranten. Het is een bont gezelschap van vrouwen met en zonder hoofddoek, een vrouw met een niqab, wat tienerjongens en een oude man in militair uniform. Ze dragen spandoeken met slogans als ‘de revolutie is een vrouw’ en ‘Syrië is voor iedereen, man en vrouw’. Een oudere dame met zwarte bontjas houdt een bord omhoog met de tekst: ‘hoe zou je moeder zich voelen als je zegt dat ze niet de baas is?’
Transitieregering
De mini-betoging temidden van de massaviering is een reactie op uitspraken van een woordvoerder van de transitieregering een dag eerder. In een interview met de Libanese televisie had hij gezegd dat vrouwen niet geschikt zijn voor bepaalde overheidsfuncties, zoals die van minister van Defensie.
Syrische vrouwen betogen voor vrouwenrechten tijdens een viering van de val van het Assad-regime in de stad Homs. Foto Melvyn Ingleby
„Wie zijn zij om ons te vertellen wat we wel en niet kunnen doen?”, zegt kunstenares Aya Zayn (26). Ze vertelt dat het protest spontaan is ontstaan nadat ze een post op Instagram zette over de uitspraken van de woordvoerder. „Ik schreef dat die woordvoerder aan het testen is hoe ver ze kunnen gaan en dat we van ons moeten laten horen.” Maar dat betekent niet dat de demonstranten tegen de nieuwe regering zijn, benadrukt ze. „We willen de verandering niet stoppen, we willen er richting aan geven.”
Wie zijn zij om ons te vertellen wat we wel en niet kunnen doen?
Veel Syrische vrouwen die NRC de laatste dagen in Homs en Damascus sprak, staan er hetzelfde in. Sommigen uiten zorgen over de islamistische agenda van de transitieregering die is aangesteld door rebellengroep Hayat Tahrir al-Sham (HTS), maar allemaal benadrukken ze: erger dan Assad bestaat niet, dus laat de verandering maar komen.
„Het is te vroeg om niet optimistisch te zijn”, zegt Azza Kondakji (34) vanuit een café in Homs. „Eerst zeiden we altijd dat wij de fucked up generatie waren, maar nu is alles omgedraaid. Wij zijn de generatie die de verandering mogen meemaken waar voorgaande generaties al sinds de jaren zeventig op wachten. Dat is een zegen.”
Waterpijp
Kondakji zit aan tafel met haar zus en twee vriendinnen. Geen van hen draagt een hoofddoek, maar in het bomvolle café zitten genoeg vrouwen die dat wel doen. Hoofddoek of niet, iedereen lurkt hier aan een waterpijp. En aan vrijwel elk tafeltje zitten jonge mannen en vrouwen met elkaar te flirten.
Ook onder het Assad-regime werd hier gerookt en geflirt, maar daar hielden de vrijheden wel zo’n beetje op, vertellen de vrouwen. „Echte vrijheid gaat niet over lifestyle”, zegt Azza’s zus Farah, een lokale influencer. Haar vriendin Daiana Alrajab (32) knikt. „We konden het woord ‘vrijheid’ niet eens in de mond nemen”, zegt ze. „Zelfs het woord ‘dollar’ was verboden.”
Jonge Syriërs roken een waterpijp in een druk bezocht café in Homs. Foto Melvyn Ingleby
Het Assad-regime hield de buitenwereld graag voor dat zijn seculiere regime vrouwenrechten beschermde, maar daar klopt volgens deze vrouwen niets van. „Mensenrechten zijn vrouwenrechten, en die waren er niet”, zegt Daiana. De vrouw naast haar knikt. Omdat ze bij de VN werkt, wil ze niet met haar naam in de krant. „Vlak naast dit café stonden tot kort geleden nog moeders voor de deuren van een gevangenis te wachten op informatie over hun vermiste kinderen.”
Gevraagd of ze bang zijn dat er in de toekomst een hoofddoekplicht komt, schieten de vrouwen in de lach. „Wij maken ons echt geen zorgen over de hijab”, zegt Azza. „Nouja, er was wél één incident”, zegt de vrouw die voor de VN werkt dan. „Een paar rebellen vroegen me of ik mijn haar kon bedekken, maar toen ik tegen hem zei dat ik doe waar ik zin in heb, droop hij snel af.”
Niet gewend
Dit soort aanvaringen zegt meer over individuele rebellen dan over de koers van de nieuwe transitieregering, stellen de vrouwen. Veel van de strijders zaten immers jarenlang in het zeer conservatieve Idlib, waar vrijwel alle vrouwen een hoofddoek dragen. „Ze hebben gewoon geen vrouwen met een andere levensstijl gezien”, zegt Azza begripvol. „Daar moeten ze aan wennen.”
Op HTS-leider Abu Mohammed al-Jolani, die nu zijn echte naam Ahmed al-Sharaa gebruikt, hebben de vrouwen nu nog weinig aan te merken. „We vonden hem eng, maar nu vinden we hem sexy”, zegt Azza. De vriendinnen barsten in lachen uit. „Even serieus”, zegt Daiana dan. „We moeten hem gewoon een kans geven. Tot nu toe hebben we hem niets slechts zien doen.”
Het is te vroeg om niet optimistisch te zijn
In zijn publieke uitspraken is Jolani tot dusver vooral bezig de angsten over zijn bewind te temperen. Zo zei hij in een interview met de BBC van afgelopen woensdag dat Syrië niet zal worden zoals Afghanistan onder de Taliban en benadrukte hij dat hij een voorstander is van universitair onderwijs voor vrouwen. Over andere kwesties, zoals het toestaan van alcohol of een hoofddoekplicht, nam Jolani echter geen duidelijke stelling in.
De vrouwen in het café in Homs storen zich aan de speculatie over Taliban-scenario’s in met name westerse media. Volgens hen brengt het de transitieregering in diskrediet voor deze nog maar iets gedaan heeft en getuigt het van weinig kennis van de Syrische samenleving. „De grond van Syrië is niet geschikt voor bepaalde zaadjes”, zegt Azza. „Misschien zal er geprobeerd worden hier en daar wat te planten, maar de boom van de fundamentalistische islam zal hier niet groeien.”
En als de zaadjes toch ontkiemen? Dan zullen deze vrouwen gewoon de straat op blijven gaan, bezweren ze. „Wij zijn niet bang voor deze regering, want niets is erger dan Assad”, zegt Daiana. „Wie Assad niet heeft meegemaakt, mag ons niet naïef noemen.”
Jonge Syriërs in de drukbezochte Shisha-lounge in Homs. Foto Al Baraa Haddad
‘Eindelijk’, was de verzuchting die de afgelopen maanden door de wandelgangen in Brussel en in heel wat Europese hoofdsteden klonk, terwijl op de kalenders de datum van 1 december dichterbij kroop. Die datum markeerde een nieuw begin: het was de eerste werkdag van António Costa als voorzitter van de Europese Raad.
De Portugese oud-premier is de man die de komende tweeëneenhalf jaar de topbijeenkomsten van regeringsleiders uit de Europese Unie zal voorzitten. Deze week maakt hij zijn debuut, met een EU-top op donderdag, voorafgegaan door een EU-beraad met Balkanlanden op woensdagavond.
Met de persoon van Costa had die verzuchting weinig te maken. Diplomatiek Europa is in de eerste plaats opgelucht dat de termijn van de Belg Charles Michel erop zit. De afgelopen vijf jaar – Michel werd ondanks alle kritiek herkozen – hebben bij veel diplomaten geen beste nasmaak achtergelaten.
Onder Michels voorzitterschap verzandden de topbijeenkomsten keer op keer in urenlange sessies die tot diep in de nacht voortduurden, vol geharrewar over punten en komma’s, terwijl de voorzitter zelf voortdurend de aandacht trok met extra ingelaste bijeenkomsten en buitenlandse reizen.
Zo bekeken ligt de lat voor Costa, die in zijn acht jaar als premier veel ervaring met EU-toppen opbouwde, niet hoog. Maar wie Costa simpelweg ziet als het fotonegatief van zijn bombastische voorganger, kan hem onderschatten. Als er iemand is die weet hoe het is om in verhitte tijden compromissen te smeden tussen knetterende krachten en botsende belangen, is hij het.
Oude taboes
Toen Costa voor het eerst premier van Portugal werd, in 2015, was zijn land de klappen van de eurocrisis nog niet te boven. De boekhouders van het IMF hadden nog geen maand eerder hun kantoor in Lissabon gesloten en bleven bezorgd toekijken, zeker toen Costa een alliantie sloot met radicaal-links en een partij van communisten die uit de euro wilde stappen. Alom werd getwijfeld: zou het fragiele Portugal opnieuw gaan wankelen?
Antonio Costa nam eind november het voorzitterschap van de Europese Raad over van de Belg Charles Michel. Foto Johanna Geron / Reuters
Maar Costa bleek een evenwichtskunstenaar. Slalommend tussen zijn linkse coalitiepartners en de strenge vorsers van begrotingsdiscipline in Brussel, Frankfurt en Washington wist Costa als premier iedereen tevreden te stellen: economische groei en keurige begrotingen, zonder de pijn van de bezuinigingsdrang uit de voorgaande jaren. Het leverde hem tweemaal herverkiezing op.
De diplomatieke aanpak weerhield Costa er niet van zo nu en dan de confrontatie te zoeken. Hij was het die in 2017 aandrong op het vertrek van Jeroen Dijsselbloem als voorzitter van de eurogroep. De PvdA’er had snerend gezegd dat solidariteit belangrijk was, maar dat je niet om financiële steun kon vragen als je al je geld uitgaf aan ‘drank en vrouwen’. Dijsselbloem moest diep door het stof. Later dat jaar werd hij opgevolgd door Mário Centeno, Costa’s rechterhand en minister van Financiën.
Ook over de Europese verhouding met China was Costa uitgesproken. Terwijl de argwaan over de groeiende invloed vanuit Beijing op Europese bodem toenam, nam Costa het op voor de Chinese aanwezigheid in zijn land. China had het land immers mede uit de eurocrisis gered. „We leven in een wereld vol met risico’s. Daar moeten we mee leren omgaan”, zei hij in 2019 in een interview met NRCresoluut over het gevaar dat Europa zich uitleverde aan China.
Geen geruzie meer
De diplomatieke jongleerkunsten die Costa in Portugal verfijnde, mag hij nu inzetten aan de vergadertafel van de 27 regeringsleiders in de EU. In de aanloop naar zijn eerste werkdag maakte hij al een rondje langs 25 van hen. Alsof hij duidelijk wilde maken: jullie zijn de baas.
Een van hun wensen heeft Costa bij het opstellen van de agenda al overgenomen. In zijn ideale wereld nemen de ambassadeurs van de lidstaten in Brussel het gedetailleerde overleg over de slotverklaring op zich, zodat de leiders hun handen vrij hebben voor inhoudelijke discussies.
Costa drukte de ambassadeurs op het hart de slottekst af te ronden voorafgaand aan een top, dan zou hij proberen te voorkomen dat regeringsleiders de tekst openbreken. Kleine tekstwijzigingen leidden vaak tot nachtelijk geharrewar. EU-toppen mogen in Costa’s strakkere schema ook nog maar één dag duren. Een vergadering over buitenlands beleid zou nog wel eens gedisciplineerd kunnen verlopen, maar discussies over geld lopen al snel uit de hand omdat de leiders allemaal popelen iets binnen te halen.
Goede verhoudingen
Behalve een strakker vergaderschema snakken de regeringsleiders ook naar een voorzitter die goed overweg kan met die andere Europese ‘president’: Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de unie. Costa zal willen voorkomen dat hij à la Michel in een loopgravenoorlog met VDL belandt. Ook hier doet hij zijn best om goede wil te tonen: de Portugees vergadert sinds zijn benoeming elke twee weken met Von der Leyen.
De eerste Costa-top staat donderdag in het teken van het buitenlandbeleid van de EU, in het bijzonder de steun voor Oekraïne. De leiders buigen zich onder meer over de vraag welke rol de EU kan spelen in eventuele onderhandelingen over een staakt-het-vuren en in het bewaken van zo’n overeenkomst. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky is aanwezig; hij woont woensdagavond ook een diner met NAVO-chef Mark Rutte bij.
Concrete doorbraken liggen lastig nu zowel Frankrijk als Duitsland de blik naar binnen gericht hebben, vanwege verkiezingen in Berlijn en politiek tumult in Parijs. Emmanuel Macron is zelfs niet van de partij, vanwege de cycloon op het Franse eiland Mayotte. Scholz moet nu namens Macron het woord voeren.
Costa’s eerste top markeert hoe dan ook in meerdere opzichten een nieuw begin. In Brussel is een nieuwe Europese Commissie aangetreden en in de VS begint op 20 januari een nieuw politiek tijdperk. Het is ook een eerste test van Costa’s nieuwe efficiëntere vergadermethode. Daarin zien velen vooralsnog een staaltje wensdenken. Maar, zo relativeert een EU-topambtenaar, „het is goed als je begint met wensdenken”.
Lees ook
Europese Commissie wil Rusland weren van de Balkan, daarom wordt uitbreiding van de EU versneld
Het Israëlische leger heeft begin december militairen teruggeroepen uit Nederland. Niet uit veiligheidsoverwegingen, zeiden anonieme bronnen uit het leger tegen de Israëlische nieuwswebsite Ynet, maar uit angst dat ze „aangehouden zouden kunnen worden” voor oorlogsmisdaden. Volgens Israëlische kranten heeft dat te maken met juridische procedures die pro-Palestijnse actiegroepen zijn begonnen tegen militairen. Minstens acht militairen die in Nederland, Cyprus en Slovenië verbleven, zouden de instructie hebben gekregen deze landen per direct te verlaten omdat aangifte tegen ze was gedaan.
Ook waarschuwde het Israëlische leger (IDF) zo’n dertig andere militairen om niet naar het buitenland te reizen. De IDF zouden volgens een rapport in handen van Times of Israël „risico-inschattingen” uitvoeren voor militairen met buitenlandplannen, en hen adviseren niet hun locatie in het buitenland te delen.
De IDF hebben de waarschuwing niet officieel bevestigd of ontkend. De Israëlische ambassade in Nederland wilde niet inhoudelijk reageren op vragen van NRC.
Een Israëlische tank staat op een zandheuvel vlak bij de grens met de Gazastrook,
Menahem Kahana/AFP
Juridische procedures
De pro-Palestijnse juridische actiegroep Hind Rajab Foundation (HRF) uit België is de drijvende kracht achter een aantal van deze procedures. De HRF verzamelt bewijsmateriaal van Israëlische militairen in Gaza en klaagt hen wereldwijd aan, samen met lokale advocaten. Eind november deed de organisatie aangifte tegen drie Israëlische militairen die in Nederland op vakantie waren, en tegen één militair op Cyprus. Ook in Slovenië werd aangifte gedaan, maar door wie is niet bekend.
Volgens de oprichter van HRF, de Vlaamse schrijver en activist Dyab Abou Jahjah, zijn de militairen in Nederland inmiddels vertrokken. De militair op Cyprus werd enkele dagen na de aanklacht teruggebracht met hulp van onder meer de Israëlische ambassade, schreven Israëlische media.
Nederland heeft geen pro-actieve houding als het gaat over het vervolgen van Israëlische soldaten
HRF heeft in Nederland zo’n vijftien aanklachten ingediend, zegt Jahjah. Veel daarvan zijn geseponeerd of nog niet behandeld. „Nederland heeft geen pro-actieve houding als het gaat om het vervolgen van Israëlische soldaten”, zegt Jahjah. Terwijl Cypriotische autoriteiten na hun aanklacht „onmiddellijk” een onderzoek begonnen, had Nederland een week na de aanklacht van eind november nog geen stappen ondernomen. Pas nadat HRF de aangifte op 11 december opnieuw verstuurde, werd deze geregistreerd door het OM.
De drie soldaten zouden volgens HRF, dat zich baseert op beelden op sociale media, met hun bataljon betrokken zijn geweest bij het vernielen van huizen in Gaza-Stad en gebouwen van de grensovergang bij Rafah, die de IDF in mei blokkeerden. Volgens mensenrechtenorganisaties en VN-hulporganisaties raakt de Gazaanse burgerbevolking door dit soort acties ontheemd en afgesneden van hulpgoederen.
Palestijnen rouwen om het lichaam van een familielid dat werd gedood bij een Israëlische aanval, voorafgaand aan hun begrafenis in Khan Younis.
Foto Bashar Taleb/AFP
Mensen inspecteren het verwoeste huis van een familie in het vluchtelingenkamp Al Nusairat, in Centraal-Gaza.
Foto Mohammed Saber/EPA
In rapporten en rechtszaken over mensenrechtenschendingen in Gaza speelt beeldmateriaal op sociale media een belangrijke rol. Dat geldt bijvoorbeeld voor de genocidezaak bij het Internationaal Gerechtshof. Het Israëlische leger verbiedt militairen daarom belastend beeldmateriaal online te plaatsen. Toch gebeurt dat regelmatig. Militairen die daarin voorkomen, worden maar sporadisch geschorst.
De angst van de IDF voor vervolging van lage militairen hangt samen met de zaak van het Internationaal Strafhof, dat een arrestatiebevel uitvaardigde tegen de Israëlische premier Benjamin Netnayahu, zegt Allard de Rooi. Hij is woordvoerder van mensenrechtenorganisatie The Rights Forum, die een rechtszaak tegen de export van Nederlandse F-35-onderdelen naar Israël aanspande. Als het Strafhof online beeldmateriaal als bewijs aanvaardt, wordt het ook makkelijker om dit soort bewijs in andere rechtszaken te gebruiken, zegt De Rooi. „Als het Internationaal Gerechtshof met de uitspraak komt dat Israël genocide pleegt, komt de bewijslast van die zaak ter beschikking van het Strafhof.”
Lees ook
Hoe Israëlische soldaten met hun selfies de tegenstander niet meer als mens zien
Geen gehoor
Israëls militaire parket zegt volgens nieuwswebsite Ynet dat lagere militairen minder risico lopen op vervolging in het buitenland, omdat zij hun instructies krijgen van hogerop. Maar de IDF maken zich wel degelijk klaar om militairen bij buitenlandse hoven te verdedigen. Het zou volgens Ynet bijvoorbeeld de geheime diensten Shin Bet, Mossad en lokale juristen inzetten om het risico op buitenlandse arrestaties te monitoren. De IDF raadden daarnaast hogere legerfunctionarissen af om naar het buitenland te reizen. Ynet noemt dit het „Den Haag-effect”.
Een Israëlisch militair voertuig beweegt richting de grens met de Gazastrook.
Foto Atef Safadi/EPA
Ook als militairen het land al zijn ontvlucht, kan een buitenlandse veroordeling verstrekkende gevolgen hebben, zegt De Rooi. „Dan komen ze op de lijsten van bijvoorbeeld Europol en Interpol. Visa krijgen ze niet meer, en bij de grens worden ze opgepakt. Op een dag kan je dan niet meer vrij reizen.”
En in het geval dat militairen worden aangehouden en moeten getuigen, kan dat gevolgen hebben voor de legerleiding, stelt De Rooi. Zeker als militairen onder ede moeten verklaren waar een bevel vandaan kwam. „Daar is de legerleiding doodsbang voor. Het komt niet alleen vanuit de zorg om lage militairen, maar vanuit de zorg om zelf buiten schot te blijven.”
Brave burger
De HRF heeft in oktober ook een klacht ingediend bij het Internationaal Strafhof, los van de procedure van Netanyahu. Die bestaat uit duizend casussen van verschillende hoog- en laaggeplaatste IDF-militairen die oorlogsmisdrijven zouden plegen in Gaza, voor een belangrijk deel op basis van sociale media.
Gezien de omvang van die zaak en het lopende proces tegen Netanyahu, is de kans klein dat het Strafhof spoedig uitspraak zal doen. Toch blijft het doel van HRF volgens Jahjah dat al deze militairen worden vervolgd. Processen bij het Strafhof voor misdaden tegen de mensheid verjaren niet. „Het is een project voor de langere termijn. Ons uiteindelijke doel is rechtvaardigheid. We willen dat niemand boven de wet staat, dat niemand na een massale slachting gewoon op vakantie kan gaan en als een brave burger op een terrasje naast je kan gaan zitten.”
De plotselinge val van het Assad-regime in Syrië heeft een ingewikkeld machtsspel in gang gezet, waarbij allerlei landen proberen het nieuwe Syrië zoveel mogelijk naar hun smaak te modelleren. Elk van die landen heeft zijn eigen beweegredenen en belangen om de nieuwe machthebbers in Damascus het hof te maken, maar sommige landen kampen daarbij meer dan anderen met obstakels uit het recente verleden.
Zes vragen over een spel waarbij de belangen van de Syrische bevolking zelf gemakkelijk in de verdrukking kunnen raken.
1 Hoe verlopen de contacten van de belangrijkste buitenlandse mogendheden en de nieuwe machthebbers in Damascus?
Landen als de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Turkije, maar ook de Verenigde Naties hebben HTS, de belangrijkste rebellengroep die president Bashar al-Assads bewind ten val hielp brengen, nog steeds op een lijst van terroristische organisaties staan.
Dit weerhield Turkije er niet van dit weekend zijn ambassade in Damascus te heropenen. Ook de Amerikanen en de Britten gaven toe inmiddels contact te hebben gezocht met HTS en zijn voorman Ahmed al-Sharaa. Washington heeft al laten doorschemeren dat het bereid is het etiket ‘terroristisch’ voor HTS in te trekken. Israël heeft nog geen handreiking gedaan richting Damascus. Het volstond met bombardementen van militaire infrastructuur en de bezetting van een nieuwe grenszone in Zuid-Syrië.
2 Zijn er ook economische obstakels?
Nadrukkelijk riep de speciale VN-gezant voor Syrië, de Noor Geir Pedersen, zondag bij een bezoek aan Damascus op de economische sancties tegen Syrië af te schaffen. Zo’n stap zou volgens hem een belangrijke impuls kunnen betekenen voor de wederopbouw van het na dertien jaar oorlog verwoeste land, dat economisch aan de grond zit.
Vooral harde Amerikaanse sancties tegen Syrië, vastgelegd in de zogeheten Caesar Act, hebben de laatste jaren een verlammende uitwerking gehad op de Syrische economie. Net als in het geval van zakelijke contacten met Iran werden niet alleen Amerikaanse bedrijven, maar ook buitenlandse firma’s die zaken bleven doen met Syrië met strafmaatregelen van de VS geconfronteerd.
De sancties strekken zich uit van de financiële sector tot olie- en bouwbedrijven. Eind vorige week maakten Amerikaanse senatoren duidelijk dat ze het te vroeg vinden om de sancties te schrappen. Naar verwachting zullen ze deze week zelfs akkoord gaan met verlenging daarvan tot 2029.
3 Zijn er andere economische factoren die normalisering van de betrekkingen met de nieuwe Syrische machthebbers in de weg staan?
Rusland was tot deze maand de belangrijkste graanleverancier voor Syrië, terwijl de andere grote steunpilaar voor Assad, Iran, veel olie leverde. Daarmee hielpen beide landen de Syriërs om te overleven. Zulke leveranties lijken na de gedeeltelijke Russische terugtrekking en de aftocht van de Iraniërs uit Syrië op de tocht te staan. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken erkende zondag dat er in Syrië op het moment vooral graan- en olietekorten dreigen.
Maar de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov, een nauwe bondgenoot van Moskou, verzekerde nog diezelfde dag dat de graanleveranties aan Syrië worden voortgezet. „Als hoofd van de Tsjetsjeense republiek ben ik bereid verantwoordelijkheid te nemen en ervoor te zorgen dat de noodzakelijke hoeveelheid tarwe Syrië bereikt”, zei hij op Telegram.
Lees ook
Het nieuwe Syrië: zijn de mooie beloftes van Al-Sharaa die van een wolf in schaapskleren?
4 Wil Rusland dan toch in Syrië aanwezig blijven?
Rusland heeft enige honderden militairen en een deel van zijn diplomatieke personeel uit Damascus teruggetrokken, maar stelt dat zijn ambassade in Damascus nog steeds open is.
Ook zijn de grote marinebasis in Tartus en de luchtmachtbasis Khmeimim, vanwaar Assad na zijn vlucht uit Damascus naar Moskou werd overgevlogen, nog operationeel. Een woordvoerder van het Kremlin zei maandag dat een definitief besluit over de toekomst van beide bases nog moet worden genomen.
Ook Rusland, dat HTS eveneens als een terroristische organisatie beschouwt, heeft inmiddels contact met de rebellengroep gehad. Voor Rusland zijn beide bases van groot strategisch belang, wat voor landen als Turkije en de Verenigde Staten juist weer een reden is om de Russen daar bij voorkeur weg te hebben.
Kadyrov opperde overigens ook dat HTS van de Russische lijst van terroristische organisaties kon worden geschrapt.
5 Welke rol speelt Turkije?
De Turkse minister van Defensie bood de overgangsregering in Damascus militaire samenwerking aan. Ook dook Ibrahim Kalin, chef van de Turkse inlichtingendienst, dit weekend op in Damascus, waar hij samen met HTS-leider Ahmed al-Sharaa in een auto werd gesignaleerd. Al langere tijd bestaat de indruk dat Turkije tamelijk nauw samenwerkt met HTS en het succesvolle offensief tegen Assad ondersteunde.
Maar Turkije verlangt er wel het nodige voor terug, met name ten aanzien van de Koerden. Minister van Buitenlandse Zaken Hakan Fidan eist van Damascus dat de volledige top van de YPG, het Koerdische samenwerkingsverband in het noordoosten van Syrië, het land wordt uitgezet. Hetzelfde zou wat Turkije betreft moeten gebeuren met leden van de PKK, de Turks-Koerdische Arbeiderspartij, die in Syrië een toevlucht hebben gezocht.
Het door Turkije gesteunde Syrische Nationale Leger heeft de laatste weken al enig terrein gewonnen op de YPG. Afgelopen weekend ging echter een bestand in, dat mede dankzij Amerikaanse bemiddeling tot stand was gekomen. De Amerikanen steunen de YPG al jaren, omdat die voor hen een belangrijke bondgenoot tegen Islamitische Staat is. Er is Washington veel aan gelegen te voorkomen dat IS opnieuw de kop opsteekt in Syrië of dat duizenden IS’ers vrijkomen die nu nog in de gevangenissen van de Koerden zitten.
6 Wat wil Europa?
De Europese Unie eist van het nieuwe bewind in Syrië dat het voorbereidingen treft voor een vreedzame politieke toekomst waar ruimte is voor minderheden en de rechten van vrouwen gerespecteerd worden, maar waar géén plaats is voor extremisten, noch voor handlangers van het oude bewind, Rusland of Iran. Pas als aan die voorwaarden is voldaan, wil de EU overwegen sancties op te heffen of Damascus structureel te ondersteunen met geld. De EU, de grootste donor van humanitaire hulp voor Syrië, heeft wel een luchtbrug voor hulpgoederen geopend en wil een internationale donorconferentie voor Syrië organiseren.
Om te beoordelen hoe de machtsoverdracht verloopt en of aan Europese eisen voldaan wordt, stuurt de EU een diplomaat naar Damascus. De nieuwe EU-buitenlandchef Kaja Kallas waarschuwde dat het waarschijnlijk weken, zo niet maanden kan duren voordat de toekomstige koers van het land duidelijk wordt.
Het is nog te vroeg voor Kallas zelf om contact te leggen met de leiding van HTS. „Syrië heeft een optimistische, maar nogal onzekere toekomst en we moeten ervoor zorgen dat het de goede kant opgaat”, zei Kallas maandag in de marge van de eerste vergadering van de EU-ministers van Buitenlandse Zaken sinds de val Assad. „We hebben niet genoeg aan woorden, we willen daden zien.”
We hebben niet genoeg aan woorden, we willen daden zien
Ze waarschuwde de nieuwe leiders uitdrukkelijk niet in zee te gaan met Rusland en Iran. Zij „zijn niet jullie vrienden, ze schieten niet te hulp als jullie in problemen zijn. Ze hebben het regime van Assad in de steek gelaten en dat is een duidelijke boodschap dat ze elders hun handen vol hebben en dat ze verzwakt zijn.”
Minister Caspar Veldkamp (NSC) zei dat Rusland zijn militaire bases in Syrië moet opgeven. „We willen dat de Russen vertrekken”, zei hij. Meerdere landen legden die eis op tafel, aldus Kallas. Niet in de laatste plaats omdat Rusland vanaf die bases in Syrië ook operaties uitvoert in Afrika. Kallas onderstreepte dat ook landen uit de regio die eis stellen.
De EU plaatste sinds 2011 ruim driehonderd personen en tientallen organisaties op een sanctielijst. Dat betekent dat personen niet naar de EU kunnen reizen en dat financiële tegoeden zijn bevroren. Kallas riep de ministers nu al op voorbereidingen te treffen voor het terugdraaien van sancties, ook al is nog onduidelijk of en wanneer verlichting geboden kan worden.
Lees ook
Saydnaya is een plaats delict. Maar het bewijs wordt voor onze ogen vernietigd.
„Weet iemand hoe je op het moment kunt communiceren op Mayotte? Ik ben het contact met mijn broertje verloren.” „Hoe kun je doneren?” „Dat Allah u mag beschermen.” „We hebben sinds gisteren 04.00 uur niets gehoord van onze familieleden.” „Het ergste is dat je ’s avonds in het donker zit op een eiland vol plunderaars die gebruik maken van de situatie.”
De wanhoop spat van de reacties onder nieuwsberichten over cycloon Chido die dit weekend over het Franse overzeese eiland Mayotte raasde. De heftigste cycloon die het eiland in negentig jaar heeft geraakt, veroorzaakte vrijdag en zaterdag enorme schade. Officieel ligt het dodental maandagmiddag op twintig, maar volgens de prefect van het eiland zijn in werkelijkheid waarschijnlijk honderden of mogelijk zelfs duizenden doden gevallen.
De verwoesting is enorm: op foto’s en video’s is te zien hoe daken van huizen werden gerukt, horizontaal vallende regen bij huizen naar binnen spoot, bomen massaal afbraken en straten vol kwamen te liggen met omgewaaide vrachtwagens, stellages en golfplaten die als daken dienden. Ook het ziekenhuis en zorginstellingen raakten ernstig beschadigd. Vooral de vele sloppenwijken die het eiland kent zijn hard geraakt. Maandag is er op de meeste plekken nog geen stromend water, elektriciteit, nauwelijks bereik en zijn er berichten over plunderingen. Zo’n honderdduizend mensen hebben geen dak boven hun hoofd.
Het waarschijnlijke dodental is niet alleen zo hoog vanwege de kracht van de storm. Ook speelt mee dat Mayotte, gelegen tussen Madagaskar en Mozambique, door gebrek aan investeringen vanuit Frankrijk geen infrastructuur heeft die een dergelijke storm aankan. Op het eiland wonen tussen de 320.000 en 400.000 mensen, van wie een derde in sloppenwijken. 80 procent van de bevolking leeft in armoede, niet meer dan 30 procent van de volwassen bewoners heeft een baan. Publieke diensten als scholen, ziekenhuizen en wegen zijn ondermaats. „Als je op Mayotte een hartaanval krijgt, ga je dood”, zei politica Hélène Pollozec eerder tegen NRC.
Op het eiland wonen tegen de 400.000 mensen, van wie een derde in sloppenwijken.
Foto’s David Lemor/ABACA Press/ANP
Lees ook
Franse agenten zijn begonnen door geweld geteisterd eiland Mayotte schoon te vegen
‘Valstrik’
Volgens senator Saïd Omar Oili speelt ook mee dat de waarschuwingen voor de cycloon die zijn afgegeven, niet goed opgevolgd zijn, zo zei hij tegen de Franse nieuwszender TF1. Hierbij speelt de jonge leeftijd van de bevolking mee. „60 procent van de Mahorais is onder de twintig, zij hebben geen ervaring met dit soort cyclonen.” Anderen zouden hebben gedacht dat de noodmeldingen „een valstrik” waren. „We hebben een grote clandestiene bevolking en zij waren bang dat de politie hen zouden oppakken als ze naar de geopende schuilplekken zouden komen.” Dit hebben ook andere bronnen getuigd.
Frankrijk gaat sinds vorig jaar de strijd aan met de migranten die op Mayotte verblijven zonder papieren – naar schatting honderdduizend mensen. De meesten zijn afkomstig van de (nog armere) andere eilanden van de archipel Comoren. Zij kwamen naar Mayotte in de hoop op een beter leven op EU-grondgebied. Het maakte dat het inwoneraantal in twintig jaar tijd verdriedubbelde. Die explosieve bevolkingsgroei leidde tot enorme druk op de toch al zwakke publieke diensten. Ook zijn er duizenden minderjarigen alleen op het eiland – vaak achtergelaten door uitgezette ouders. Een gevaarlijke cocktail die leidde tot het ontstaan van straatbendes en een toename van onveiligheid.
Lokale politici luiden de alarmklok: zo wil parlementariër Estelle Youssouffa dat de noodtoestand wordt uitgeroepen, waarschuwt senatrice Salama Ramia dat honger kan uitbreken, en vreest Omar Oili voor epidemieën omdat het zeer warm is op het eiland en lichamen onder het puin snel gaan rotten.
In continentaal Frankrijk is die boodschap aangekomen: sinds zondag zijn onder anderen dokters, verpleegkundigen, militairen en brandweerlieden naar het eiland gereisd. Ook demissionair minister van Binnenlandse Zaken Bruno Retailleau is naar Mayotte gevlogen, premier François Bayrou heeft aangekondigd „alle middelen” in te zetten om de Mahorezen te helpen en president Emmanuel Macron houdt maandagavond een noodberaad.
Het is de vraag of het blijft bij noodhulp of dat deze natuurramp wordt aangegrepen om structurele problemen op te lossen. Duidelijk is in elk geval dat de bevolking in schok achterblijft, zo zei ook Omar Oili, die zelf urenlang geen teken van leven kreeg van zijn familieleden op het eiland. „Ik ben getraumatiseerd, het eiland is getraumatiseerd.”
Foto’s David Lemor/ABACA Press/ANP
Lees ook
Noodhulp in Mayotte komt op gang, autoriteiten vrezen voor honderden doden of meer
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125895160-bd05a1.jpg|https://images.nrc.nl/oDwG-RSaloSBZy0f-Yyvbm0nYEM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125895160-bd05a1.jpg)
Softwareontwikkelaar en ondernemer Denis Roio. „Een Europese digitale identiteit moet ons beschermen tegen de dataroof door Big Tech. Maar in deze opzet heb ik er geen vertrouwen in.” 
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125798274-8bd67d.jpg|https://images.nrc.nl/F_lvcIJo5Gga1vcWYugJEfWrkAU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125798274-8bd67d.jpg|https://images.nrc.nl/1MOVunXJ8AQy1o7bSdVtYlr71QY=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125798274-8bd67d.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125798251-19d2a0.jpg|https://images.nrc.nl/3cRIzyxXDPkcMKNUwP-lsO17IbI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125798251-19d2a0.jpg|https://images.nrc.nl/HqCWcfRk9BDot3hwbnE9WzlXJ_U=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125798251-19d2a0.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125798230-057b02.jpg|https://images.nrc.nl/O1zrjYPh6_gKCp7sKp-BMCzDMOQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125798230-057b02.jpg|https://images.nrc.nl/X46CkambraBID4nzH30gl7LSZ-s=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125798230-057b02.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125760803-a23835.jpg|https://images.nrc.nl/OqfG2zzAr86Zl7pugnWcaftFscY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125760803-a23835.jpg|https://images.nrc.nl/J1amyZImO3Rwl9m5zh_NbwzWUyI=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125760803-a23835.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490799-126076.jpg|https://images.nrc.nl/FnTdX3tSDSU6Fy6pNCN8HaPGRXA=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490799-126076.jpg|https://images.nrc.nl/Lrm5jYE4U_tCiuHT0LqC1avR84A=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490799-126076.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490778-c2c8f1.jpg|https://images.nrc.nl/WlgyhIMEpdMdTjwtqktNdNzt1xk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490778-c2c8f1.jpg|https://images.nrc.nl/j60z-L8HsIscjOBEc_tSfdTEe2g=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490778-c2c8f1.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490772-87e87f.jpg|https://images.nrc.nl/2cMYzegwRiDkuJLmuTGJhxht8Is=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490772-87e87f.jpg|https://images.nrc.nl/sin_xIQLA3Ce-o7NpaOxbmjVhiY=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490772-87e87f.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490552-c674ce.jpg|https://images.nrc.nl/VhdCicLxpw5yE4cSwBi0omynT-4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490552-c674ce.jpg|https://images.nrc.nl/VsVrVHiVZKv_eOqxPbYml9pc698=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125490552-c674ce.jpg)
