Buitenland Archives - Page 17 of 132

Moeten achttienjarigen weer in dienst? Veel Europese landen overwegen een vorm van dienstplicht

admin
February 9, 2025
0

De Russische oorlog tegen Oekraïne heeft het denken over de Europese defensie veranderd. Budgetten voor de krijgsmacht gaan omhoog, de productie van wapens en munitie wordt opgevoerd, grenzen worden beter bewaakt. En er wordt gediscussieerd over herinvoering van een fenomeen dat na de Koude Oorlog uit de meeste Europese landen verdween: de dienstplicht.

Ook in een hedendaagse oorlog, met geavanceerde raketten en drones blijven soldaten cruciaal, blijkt in Oekraïne. Aan beide zijden vallen veel slachtoffers, de lange duur van de oorlog maakt vervanging noodzakelijk. Rusland stuurt gevangenen, etnische minderheden en buitenlanders naar het front. Oekraïne verlaagde de mobilisatieleeftijd voor mannen van 27 naar 25 jaar en trotseert de Amerikaanse druk om 18-jarigen te mobiliseren. Die verlaging kan immers leiden tot nog meer mannen die Oekraïne ontvluchten en bedreigt een groep die het land na de oorlog weer moet opbouwen.

Rond de eeuwwisseling waande Europa zich veilig. Frankrijk en België schaften de dienstplicht, in Europa geïntroduceerd tijdens de Franse Revolutie, af in de jaren 90. Nederland koos in 1996 voor opschorting, wat in de praktijk neerkomt op afschaffing. Italië, Spanje, Portugal en de landen in Midden- en Oost-Europa volgden in het eerste decennium van deze eeuw. Het NAVO-lidmaatschap bood voldoende veiligheid.

In Noord-Europa dachten ze er anders over. Zweden en Finland waren nog geen lid van de NAVO en het nabije Rusland bleef ook na de Koude Oorlog bedreigend. Een jaar na de Russische invasie van de Krim in 2014 voerde Litouwen de dienstplicht weer in. Zweden volgde in 2017, Letland vorig jaar. Daarmee is de noordelijke eenheid compleet: alle Scandinavische en Baltische landen hebben een vorm van dienstplicht.

Niet overal verklaart Russische dreiging het behoud of de herinvoering van de dienstplicht. In het zuiden van Europa, in Griekenland en Cyprus, zorgen de directe buren voor een ongemakkelijk gevoel. Het Kroatische ministerie van Defensie wil herinvoering van een militaire training van twee maanden voor alle mannen tussen 18 en 27 jaar. De wet is gereed, als het parlement instemt treedt de eerste lichting deze zomer aan. Reactie of niet, buurland Servië overweegt herinvoering van de dienstplicht vanaf eind dit jaar.

Groei Duitse leger

Volgens de Duitse minister van Defensie Boris Pistorius was het besluit van voormalig bondskanselier Angela Merkel om de Duitse dienstplicht in 2011 af te schaffen een „vergissing”. „De tijden zijn veranderd. Ik ben ervan overtuigd dat Duitsland een vorm van militaire dienstplicht nodig heeft”, zei Pistorius bij een lezing in de VS vorig jaar.

Het Duitse leger kromp van 215 bataljons in 1990 naar 31 bataljons in 2023. Het huidige beroepsleger telt 181.500 militairen. Kanselier Olaf Scholz kondigde kort na de Russische invasie van Oekraïne aan dat het aantal moet groeien naar 203.000 militairen in 2031.

Volgens Pistorius zijn er drie opties: de huidige situatie behouden en extra mensen rekruteren, een selectieve dienstplicht voor achttienjarige mannen of een volledige dienstplicht voor mannen en vrouwen. Het meest waarschijnlijk is de selectieve dienstplicht, ook bekend als het ‘Zweedse model’. Landen waar wordt nagedacht over herinvoering van dienstplicht kijken steevast naar Zweden.

Duitse Bundeswehrsoldaten namen in mei vorig jaar deel aan **een NAVO-oefening** in Litouwen.

De eerste stap van het Zweedse model is een vragenlijst die alle achttienjarigen (mannen en vrouwen) krijgen thuisgestuurd, circa 110.000 mensen per jaar. De vragen gaan over hun gezondheid, opleiding, persoonlijkheid, strafblad en hun houding tegenover militaire dienst. Antwoorden is verplicht, maar de eerste selectie op basis van de vragenlijst impliceert vrijwilligheid: wie beslist niet in dienst wil, kan dat aangeven. Een kwart van de ondervraagden wordt uitgenodigd voor een fysieke en psychologische test. Uit die groep wordt de beste een derde, ruim negenduizend mensen, geselecteerd voor een militaire training van negen tot vijftien maanden.

Pistorius denkt voor Duitsland aan een strengere selectie: 400.000 achttienjarigen per jaar krijgen de vragenlijst, veertigduizend doen de test, tienduizend doen de dienst. Er zijn ook andere modellen: in Denemarken, Letland en Litouwen gaat de selectie via loting, een computerprogramma selecteert dienstplichtigen uit geschikt bevonden mannen. Niet iedereen is geschikt, zeiden twee Baltische ministers van Defensie onlangs bij een bezoek aan Den Haag; veel jongeren komen niet door de medische keuring. Hun verklaring: jongeren bewegen minder en zijn minder fit van voorheen.

Soldaten van **de Zweedse strijdkrachten** tijdens een militaire oefening in Kungsangen, in de buurt van Stockholm.

Animo voor dienjaar

Het Nederlandse leger is nog niet klaar voor herinvoering van de dienstplicht, bleek recent uit een door RTL Nieuws achterhaald document van een werkgroep van militairen. Het ‘Praatstuk Verkenning Opkomstplicht’ uit oktober 2024 zet op een rijtje wat „reactivering van de opkomstplicht” zou betekenen. Dat is niet alleen een enorme logistieke uitdaging – huisvesting, opleiding, materieel – maar heeft ook juridische gevolgen. Immers: „De huidige demografische/maatschappelijke context kent t.o.v. die van de 20e eeuw extra complexiteit op het gebied van genderidentiteit, kostwinnerschap en dubbele nationaliteiten. Dit vergt nieuwe besluitvorming over uitzonderingsgronden en het vastleggen daarvan in wet/regelgeving.”

Van concrete plannen voor reactivering van de dienstplicht is in Nederland geen sprake. Dat in het Praatstuk wordt „verwacht dat in Nederland de opkomstplicht ook wordt gereactiveerd wanneer de landen om ons heen dat ook doen”, is te stellig gefomuleerd, aldus het ministerie.

Alle Nederlandse zeventienjarigen krijgen wel een brief waarin de optie van een vrijwillig dienjaar bij Defensie wordt aangeboden, voor een salaris van 2.300 euro bruto. In de brief wordt verwezen naar de oorlog in Europa. Doel van het dienjaar is om jongeren kennis te laten maken met Defensie, in de hoop dat ze er willen blijven werken. Door de huidige groei van de krijgsmacht is er een flink personeelstekort, er zijn meer dan tienduizend vacatures voor beroepsmilitairen.

Belangstelling is er genoeg voor het dienjaar. Van de vijfduizend sollicitanten tot nu toe zijn er bijna zevenhonderd aangesteld en zitten er nog circa 2.300 in het selectietraject voor dit jaar. Van degenen die in 2024 het dienjaar hebben afgerond, blijft circa 80 procent verbonden aan de krijgsmacht, 61 procent als beroeps en 19 procent als reservist. Alleen gebrek aan opleidingscapaciteit beperkt de groei, zegt een woordvoerder van het ministerie. Defensie streeft naar 1.135 dienjaarmilitairen dit jaar en vierduizend in 2029.

Deelnemers van de eerste lichting van het **Defensie Dienjaar** laten hun kamer in de Generaal Spoorkazerne zien aan hun familie.

Nut voor samenleving

In de discussie over voor- en nadelen van dienstplicht gaat het niet alleen over militaire aspecten. Het is ook een principiële keuze tussen een beroepsleger en een krijgsmacht waar burgers (tijdelijk) in meedraaien. Voorstanders van dienstplicht wijzen op het nut voor de samenleving: jonge mensen worden betrokken burgers, doordrongen van de noodzaak om hun land te verdedigen. Dienstplichtigen dragen bij aan de verdediging van vrijheid en democratie. Het is een argument dat politici graag gebruiken.

Riccardo Di Leo, onderzoeker aan het European University Institute in Florence, trekt dat argument in twijfel. Met twee andere politieke wetenschappers publiceerde hij in 2022 een onderzoek naar het verband tussen dienstplicht en vertrouwen in de overheid. Ze keken daarbij naar de ervaringen in vijftien landen. Hun conclusie: dienstplicht leidt niet tot meer sociale cohesie, maar juist tot een afname van ‘institutioneel vertrouwen’.

Hoe laat zich dat verklaren? Di Leo: „De militaire en civiele wereld zijn heel verschillend. De militaire wereld is verticaal, hiërarchisch, in wezen anti-democratisch. We ontdekten dat achttienjarigen die een jaar lang in deze omgeving hebben gefunctioneerd, bij hun terugkeer in de civiele wereld minder vertrouwen hebben in democratische instellingen. Ze zijn in een cruciale levensfase naar een homogene wereldvisie geduwd, terwijl jongeren die niet in dienst zijn geweest een meer divers beeld hebben.”

Er is volgens Di Leo sprake van een ‘rekruteringscrisis’, de bereidheid om in dienst te gaan was nog nooit zo laag. Het onderzoek verscheen kort na de Russische invasie van Oekraïne, maar laat niet zien welk effect die gebeurtenis heeft op de bereidheid om te dienen. Het kan twee kanten op: nu duidelijk is dat de veiligheid van Europa op het spel staat, neemt de bereidheid wellicht toe. Of hij neemt nog verder af, juist omdat oorlog geen abstractie is maar realiteit.

Lees ook

In het Drentse Darp oefenen twintigers om Russen af te schrikken: ‘Probeer in je wapen te hangen’

AfD-politicus Rainer Rothfuss: ’Nederland moest zorgen dat Rusland de schuld kreeg van MH17’

admin
February 7, 2025
0

Dat de Russische oud-president Dmitri Medvedev Berlijn soms dreigt met nucleaire vernietiging vindt Rainer Rothfuss geen bezwaar om hem te bezoeken. „Dat is juist een reden om contact te blijven houden. Het is een hele aardige man”, zegt hij.

Rothfuss is lid van de Duitse Bondsdag voor de rechts-radicale partij Alternative für Deutschland (AfD), die in de peilingen voor de parlementsverkiezingen van 23 februari naar ruim 20 procent van de stemmen is gestegen.

Hij ontmoette Medvedev, voorzitter van Poetins partij Verenigd Rusland, afgelopen november in het Russische Sotsji voor een rondetafelgesprek, waar amper andere westerse politici aan deelnamen. „Ik heb hem een Duits-Russische vriendschapsvlag gegeven. Daar was hij heel blij mee”, zegt Rothfuss, een vriendelijk ogende, kalende vijftiger met een dun brilmontuur tijdens een afspraak in een hotellobby in zijn woonplaats Lindau aan het Bodenmeer, op de grens met Zwitserland en Oostenrijk.

De AfD wordt bij de verkiezingen waarschijnlijk de tweede partij van Duitsland, achter de christen-democratische CDU die 29 procent van de stemmen peilt. Geen van de andere partijen zegt voorlopig een regering te willen vormen met de AfD, omdat ze die als een bedreiging voor de rechtsstaat beschouwen. Alleen: de invloed van de AfD groeit. Tot ontzetting van links Duitsland loodste de CDU plannen om de immigratie te beperken eind januari met behulp van de AfD door het parlement.

Met de groeiende populariteit van de AfD wint ook het Russische geluid in Duitsland terrein. Zo wil de partij alle wapensteun aan Oekraïne staken. Co-voorzitter Tino Chrupalla zei onlangs dat Duitsland het lidmaatschap van de NAVO moet heroverwegen als het bondgenootschap niet meer rekening gaat houden met de belangen van Rusland.

De AfD is jarenlang alleen maar bekritiseerd en gemarginaliseerd. Nu krijgen we steun van de twee grootste kernmachten ter wereld

In de AfD behoort Rothfuss tot de vleugel met de meest uitgesproken pro-Russische standpunten. Afgelopen september beschreef NRC hoe Russische desinformatiecampagnes door commerciële bedrijven in Moskou worden ontwikkeld in nauw overleg met het Kremlin. In hoeverre Rothfuss direct hierdoor is beïnvloed is onbekend, maar hij is er bijvoorbeeld van overtuigd dat niet Rusland maar Oekraïne de MH17 heeft neergehaald. Nederland moest er volgens hem voor zorgen dat Rusland de schuld kreeg. Van een eerlijk en onafhankelijk proces voor de vier Russische verdachten door de rechtbank Den Haag zou geen sprake zijn geweest. „We hebben het hier over Nederland hè. Een piepklein landje in het westerse blok. Denk je nu echt dat zo’n landje, in het kamp van de transatlantische elite, weerstand kan bieden aan zo’n grote strategie, die is uitgestippeld in Washington en Brussel?” Rothfuss lacht erbij.

Zijn bezoek aan Medvedev leidde tot discussie binnen de AfD. Co-voorzitter en lijsttrekker Alice Weidel vond het niet handig, zo kort voor de Duitse verkiezingen. Maar uiteindelijk werd Rothfuss gepromoveerd tot plek drie op de deelstaatlijst van de invloedrijke Beierse AfD-afdeling voor de verkiezingen. Hij koestert ambities om ooit minister van Buitenlandse Zaken te worden. „Ik denk dat ik een goede keuze zou zijn.”

Rothfuss verwelkomt de steun van Donald Trump en Elon Musk voor zijn partij. „De AfD is jarenlang alleen maar bekritiseerd en gemarginaliseerd. Nu krijgen we steun van de twee grootste kernmachten ter wereld”, zegt Rothfuss tevreden. Hij steunt het partijstandpunt om de EU te verlaten en wil dat Duitsland een grote speler wordt in de BRICS, het economische samenwerkingsverband van onder meer China, Rusland en India.

Duitsland is veruit de belangrijkste handelspartner van Nederland en het Nederlandse en Duitse leger werken nauw samen. Alle Nederlandse gevechtsbrigades van de landmacht staan sinds maart 2023 onder Duits bevel. Wat kan Nederland verwachten als de AfD in Duitsland ooit gaat regeren? NRC laat Rothfuss aan het woord om te laten zien hoe pro-Russisch de eennagrootste partij in Duitsland is; bij bekende Russische propaganda geeft NRC de feiten weer.

Hoe zijn uw banden met Rusland ontstaan?

„Tot 2014 had ik geen enkele band met Rusland. Ik was junior professor geografie aan de Universiteit van Tübingen, toen in Kyiv de Majdan-opstand escaleerde [van Oekraïense demonstranten tegen het bewind van de pro-Russische president Janoekovytsj]. Daarna werd de MH17 neergeschoten. Toen had ik al het gevoel dat er na de Majdan een nieuwe ‘valse vlag-operatie’ was uitgevoerd om de oorlog met Rusland te kunnen laten escaleren. Daarom organiseerde ik eind 2014 op de universiteit een debat over vijandbeelden in de internationale politiek, waarvoor ik ook de Russische ambassadeur had uitgenodigd.”

Volgens u werd de Majdan-opstand door het Westen gecreëerd om de macht in Oekraïne over te nemen?

„De CIA is veel beter in hybride oorlogsvoering dan Rusland. De CIA trainde demonstranten in kampen in de Baltische staten om de Oekraïense oproerpolitie aan te vallen. Sluipschutters, ik meen uit Georgië, schoten op demonstranten om president Janoekovytsj er de schuld van te geven dat er slachtoffers vielen. Het was gewoon een gewelddadige coup.”

In werkelijkheid is er geen bewijs voor training door de CIA van Oekraïense demonstranten. Ook niet voor de aanwezigheid van buitenlandse sluipschutters op de Majdan. De Oekraïense demonstranten wilden dat Janoekovytsj een associatie-akkoord met de EU zou sluiten, zoals hij eerder had beloofd. Op 20 februari 2014 liep het dodental onder de demonstranten snel op nadat ze door Oekraïense veiligheidstroepen onder vuur waren genomen. Uiteindelijk vielen er in deze periode meer dan honderd doden, onder wie dertien politieagenten. In de avond van 21 februari 2014 sloeg Janoekovytsj op de vlucht, omdat hij niet langer op de steun van de veligheidstroepen kon rekenen.

Hoe kreeg u na 2014 zulke nauwe banden met Rusland?

„Begin 2016 lanceerde ik op de alternatieve radiozender KenFM [bekend om de verspreiding van complottheorieën] het idee om geopolitiek van onderop te gaan doen. Ik dacht: laten we in onze auto’s stappen met andere mensen die zich zorgen maken over de slechte relatie met Rusland. Gewoon daarheen rijden en zeggen: wij willen jullie leren kennen. In augustus van dat jaar zijn we met 274 mensen in een konvooi van tientallen voertuigen vanaf de Brandenburger Tor naar Moskou gereden. Daar hadden de mensen tranen in hun ogen, zo blij waren ze dat we kwamen.”

Het jaar daarna hebt u het Oekraïense schiereiland de Krim bezocht, dat in 2014 door Rusland is bezet?

„In 2017 zijn we met een nog grotere groep gegaan en hebben we ons opgesplitst. Ik heb de Krim bezocht, omdat ik het interessant vond om dat gebied te leren kennen. Ik werd er zeer hartelijk ontvangen, onder meer door Alexander Zaldostanov, de leider van de Nachtwolven. Hij heeft een half-Duitse dochter.”

De Nachtwolven is die motorbende waar Poetin fan van is?

„Ze zijn patriottisch, ze houden van hun land. Poetin houdt van motoren, dus ze ontmoeten elkaar soms en omhelzen elkaar. Dat is voor Poetin heel normaal. Ik heb me tijdens een persconferentie op de Krim ook uitgesproken voor onafhankelijkheid van de Krim van Oekraïne. Om die reden ben ik op de Myrotvorets-lijst geplaatst, de dodenlijst van Oekraïne.”

Vreest u voor uw leven?

„Er zijn mensen van die lijst vermoord. Ik heb de Oekraïense ambassadeur in Duitsland gevraagd of ik eraf kan worden gehaald. Hij zei dat het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken officiële contacten onderhoudt met de organisatie achter de lijst en dat ik mijn naam kan laten verwijderen als ik mijn standpunt over de Krim zou wijzigen. Dat antwoord schokte mij. Officieel heeft de Oekraïense staat niets met die lijst te maken.” [De Oekraïense ambassade in Duitsland reageerde niet op contactverzoeken van NRC voor commentaar op de opmerkingen van Rothfuss.]

**Rainer Rothfuss**, parlementslid voor de AfD, met een Duits-Russische vriendschapsvlag in de Bondsdag.

Wat vindt u van de Russische invasie van Oekraïne?

„Ik had het niet verwacht, maar ik begrijp het. Er was een oorlog gaande van het Oekraïense leger, met steun van het Westen, tegen de eigen pro-Russische bevolking daar. Oekraïne wilde dat de gebieden in het oosten onderdeel bleven van het land, maar schoot er tegelijk op de bevolking. En natuurlijk wisten de Russische inlichtingendiensten precies wat voor ‘biolabs’ er in Oekraïne waren. De VS misbruikten Oekraïne om daar biologische wapens te ontwikkelen, die een bedreiging voor Rusland konden gaan vormen.”

Dat Oekraïne verantwoordelijk is voor de duizenden burgerdoden die sinds 2014 in de oostelijke regio Donbas vielen, is een vast onderdeel van de Russische propaganda. Voordat Rusland Oekraïne op 24 februari 2022 massaal binnenviel, waren er volgens de OVSE bij de strijd al ruim veertienduizend doden gevallen, waaronder ruim drieduizend burgerdoden. Die slachtoffers vielen volgens de veiligheidsorganisatie zowel door wapens van het Oekraïense leger en pro-Oekraïense strijdgroepen, als die van het Russische leger en pro-Russische strijdgroepen.

Net als in veel andere landen zijn er in Oekraïne biologische onderzoeksfaciliteiten die onder meer de verspreiding van vogelgriep en het coronavirus monitoren. In de Russische propaganda zijn dat laboratoria voor de ontwikkeling van biologische wapens genoemd.

Rothfuss: „[De Amerikaanse president] Biden had in 2021 het voorstel moeten accepteren dat het Kremlin presenteerde. Een neutrale status voor Oekraïne en terugtrekking van NAVO-troepen uit Oost-Europa. Zodat er in Europa een nieuwe veiligheidsbalans had kunnen ontstaan met respect voor de Russische belangen.”

Dat hadden de Baltische staten en landen als Roemenië niet prettig gevonden. Zij vrezen Rusland.

„Wie zijn die landen? Wie zijn die landen? Ze betekenen helemaal niets voor de VS, hooguit als een locatie voor militaire bases. Die landen zouden ook vriendschappelijke banden met Rusland kunnen onderhouden, net zoals wij na de Tweede Wereldoorlog geïnvesteerd hebben in vriendschappelijke banden tussen Duitsland en omringende landen.”

U zegt dat zowel het Westen als Rusland desinformatie verspreiden. Maar op belangrijke onderwerpen vertolkt u alleen het Russische geluid. Hoe kan dat?

„Ik factcheck beide zijden en ik zie dat de Russen veel minder met vervormende framing werken. En ik spreek ook mensen aan Russische zijde. Zo kom ik tot mijn conclusies.”

Waar sprak u nog meer over met Medvedev?

„Ik vroeg hem of hij weet dat wij AfD’ers ons in eigen land een vervolgde minderheid voelen. Ook al krijgen we steeds meer steun uit de bevolking. We worden gediscrimineerd en komen in de Duitse media bijna niet aan het woord. Het is een totale vervorming van het publieke debat. Ik vroeg hem wat we hieraan kunnen doen. ‘De verkiezingen winnen’, zei hij.”

Ik sprak ook over de proxy-oorlog in Oekraïne tussen de NAVO en Rusland. Hij corrigeerde me en zei dat het voor Rusland geen proxy-oorlog is. ‘Wij vechten niet tegen Oekraïeners’, zei hij. ‘Ons hart bloedt dat wij deze oorlog moeten voeren tegen ons zusterland’. Dat vond ik sterk. Zij vinden dat ze direct tegen de NAVO vechten. Het zijn de wapens van de NAVO.”

Medvedev is ook de man van de nucleaire dreigementen. Wat vindt u daarvan?

„Ik hou daar ook niet van. Maar dat betekent: ‘respecteer onze rode lijnen’. Het Westen heeft nooit de rode lijnen gerespecteerd van landen die niet sterk genoeg waren. In Irak, Afghanistan en Libië hebben ze gedaan wat ze wilden. De rest van de wereld kent die realiteit. Daarom zien zij ons anders dan wij onszelf zien. Alleen als je dat begrijpt, ben je in staat om bruggen te bouwen.”

Zowel Trump als Poetin hebben een hekel aan de EU, vanwege haar macht als handelsblok. Hun steun aan de AfD is toch uit eigenbelang?

„De frontlinies zijn niet van geografische maar van ideologische aard. De EU vormt een globalistische instelling, die niet eens haar eigen versterking als einddoel ziet, maar het versterken van mondiale bestuursstructuren zoals de Wereldgezondheidsorganisatie of regimes zoals het VN-pact over migratie. Daarom geven zowel Trump als Poetin er de voorkeur aan om zaken te doen met natiestaten die het gemeenschappelijke doel delen om eerlijke deals voor beide partijen te onderhandelen.”

U zou naar de inauguratie van Trump gaan. Waarom bent u uiteindelijk thuis gebleven?

„Zowel mijn visumvrijstelling als mijn visumaanvraag voor een langere periode bleken geblokkeerd. De dag nadat Trump aantrad, kreeg ik een telefoontje van het Amerikaanse consulaat dat ik een visum voor tien jaar had gekregen. Ik denk dat de regering-Biden mijn toegang heeft geblokkeerd vanwege mijn ontmoeting met Medvedev.”

In zwartgeblakerde bossen verzamelt Oekraïne bewijs voor Russische ecocide

admin
February 7, 2025
0

Langzaam, heel langzaam lopen we weg van twee groene Russische landmijnen. De een ligt tussen de dennennaalden onder een takje, de ander een paar meter verderop bij een hoop zand. Ze zijn niet groter dan een hand.

Hier, in de bossen bij de Noordoost-Oekraïense stad Izjoem, liggen duizenden van zulke mijnen, zegt boswachter Oleksandr Karlov (42). Daarom houdt hij, vooroplopend, niet op met waarschuwen. „Kijk onder je voeten, kijk onder je voeten.” De veiligste manier om terug te keren naar de klaarstaande terreinwagen met vierwielaandrijving is in Karlovs voetsporen te treden. Dan weet je zo goed als zeker dat je niet op een mijn stapt. Een ontploffing van zo’n mijn zal je niet doden, weet Karlov, maar je zal waarschijnlijk nooit meer kunnen lopen.

Behalve voor mensen vormen deze zogeheten vlindermijnen ook een bedreiging voor de natuur. Doordat ze ontploffen ontstaan bosbranden die het ecosysteem vernietigen, legt de boswachter uit. En doordat er zoveel liggen, is het te gevaarlijk om de branden dieper in het bos te blussen. „Dat dwingt ons toe te kijken hoe het bos afbrandt.”

Een **vlindermijn** op de grond in het bos bij Izjoem.

Lintjes aan takken

Zoals bij een jeepsafari gaat het verder over een hobbelige zandweg. Karlov – die er met zijn blauwe bubbeljas en trendy bril niet uitziet als een typische boswachter – rijdt geroutineerd door het bos, waar rode bordjes en witte lintjes aan takken waarschuwen voor mijnen. De Oekraïners veroverden de bossen in september 2022 terug op de Russen.

Hier is goed te zien dat de oorlog niet alleen dood en verderf brengt aan de frontlinie en in steden en dorpen. Door gevechten, raketinslagen en ontploffingen zijn tot diep in het bos bomen (deels) zwartgeblakerd. Sommige stukken bos lijken dode zones, vol omgevallen bomen of met alleen kale takken. Nergens is een teken van leven – dieren zijn omgekomen of gevlucht. Volgens Karlov is hier 3.450 hectare bos in vlammen is opgegaan, een gebied iets groter dan de Waterleidingduinen bij Amsterdam.

In de bossen bij de Noordoost-Oekraïense stad Izjoem liggen duizenden vlindermijnen, zegt boswachter Oleksandr Karlov (42).

Foto’s Kostyantyn Chernichkin

De bossen zijn ooit kunstmatig aangelegd, vertelt Karlov. „Zonder zorg kan dit bos niet overleven. Maar door al die mijnen kunnen we geen onderhoud plegen. Het bos kan niet herstellen. Alles zal hier veranderen in zand, in duinen.”

Hij stopt bij een plek waar Russische militairen hebben gebivakkeerd. Munitiekisten liggen verspreid tussen de bomen. Plastic waterflessen en andere verpakkingen vormen vuilnishopen. Raak niks aan, beveelt Karlov, ga geen schuilplaats in, mogelijk is het een dodelijke valstrik. Diepe kuilen verraden waar Russische militaire voertuigen hebben gestaan. De grond, zegt Karlov, is zwaar verontreinigd met gevaarlijke stoffen.

Hij beschouwt de verwoesting aan de bossen als ecocide, het op grote schaal vernietigen van ecosystemen en biodiversiteit. „De hele natuurvernietiging is het directe gevolg van de oorlog die Rusland tegen ons is begonnen. Het is geen toeval wat ze doen. De Russen vuren opzettelijk raketten af op onze bossen. Die acties leiden tot schade aan onze natuur en aan ons hele ecosysteem.”

Daarnaast ziet hij de verwoesting als een aanval op de Oekraïense economie. Het bos, legt hij uit, is een natuurlijke hulpbron voor de industrie. Hout wordt gebruikt als brandstof, houtkap levert geld op.

Is de vernietiging van de natuur een Russische oorlogsmisdaad? Karlov zucht even. „De vernietiging van onze lucht, onze rijkdom, onze schoonheid is een misdaad tegen ons land, tegen het Oekraïense volk.”

Lege munitiekisten die door het Russische leger zijn achtergelaten.

Een raketstuk is in een boom blijven steken.

Foto’s Kostyantyn Chernichkin

Milieumisdaden

De lijst van oorlogsschade aan de natuur en milieu is lang. Langs de hele frontlijn in Oekraïne zijn er landschapsbranden, zowel van bossen als landbouwgrond. Bosbranden veroorzaken een flinke uitstoot aan broeikasgassen. Rivieren zijn vervuild.

Door de vernietiging van fossiele brandstofdepots en raffinaderijen gaan tonnen aan olieproducten in vlammen op, aldus een vorig jaar verschenen internationaal rapport van onder meer de Nederlandse milieu-expert Lennard de Klerk. Ook dat heeft geleid tot uitstoot van broeikasgassen. De grootschalige aanvallen op het Oekraïense elektriciteitsnetwerk veroorzaken lekkages van zwavelhexafluoride, SF₆, het sterkste broeikasgas, staat in het rapport.

Op de klimaattop in Bakoe in november vorig jaar, meldde de Oekraïense minister Svitlana Hryntsjoek van Milieubescherming en Natuurlijke Hulpbronnen dat de Russische krijgsmacht tot dan toe 6.500 milieu-misdaden had gepleegd in Oekraïne. Ze voegde eraan toe dat door de oorlog drie miljoen hectare bos is beschadigd. Het grondgebied van Oekraïne dat is verontreinigd met explosieve voorwerpen meet 139.000 vierkante kilometer, 3,7 keer de oppervlakte van Nederland. De milieuschade als gevolg van oorlogshandelingen schat Hryntsjoek op 71 miljard dollar (68 miljard euro).

Milieu-inspecteurs bezoeken een **oliedepot in Charkiv** dat door een Russische raket werd getroffen.

De provincie Charkiv, waar de bossen bij Izjoem onder vallen, vertelt het verhaal op regionaal niveau. Als hoofd van de milieu-inspectie brengt Viktoria Boetsjneva samen met haar collega’s de verwoesting aan de natuur in kaart. De totale schade voor lucht, water en grond ligt rond de 479 miljard grivna (11 miljard euro), vertelt ze in haar werkkamer in Charkiv. Veroorzaakt door onder meer brandende oliedepots, bosbranden en de verwoesting van de Oskil-dam in 2022. „De autoriteiten verzamelen bewijs of dit laatste opzettelijk door de Russen is gedaan.”

Het is maar een deel van de schade, zegt ze. Of ze haar werk kan doen hangt af van de omstandigheden. Bezette gebieden in de regio en plekken waar wordt gevochten, kunnen Boetsjneva en haar collega’s niet bezoeken. De totale verwoesting aan de bossen is moeilijk te meten door de aanwezigheid van landmijnen. „Om bewijs voor ecocide in de bossen op te nemen, moeten we daar te voet in gaan. Dat kan niet.”

Geblakerde boomstammen in het bos nabij Izjoem. Video Floris Akkerman

Op zoek naar schroot

Aan de hand van onderzoek als dat van Boetsjneva bouwen aanklagers een zaak op tegen Rusland, vertelt Olena Kryvoroetsjkina in het moderne bedrijfspand in Kyiv waar ‘Dienaar van het volk’ zetelt, de regeringspartij van president Zelensky. Namens die partij is ze plaatsvervangend hoofd van de Commissie voor Milieubeleid en Natuurbeheer in het Oekraïense parlement.

Ecocide valt onder het Oekraïense strafrecht. Maar het staat niet op de lijst van erkende internationale oorlogsmisdaden bij het Internationaal Strafhof in Den Haag – zoalsgenocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en het misdrijf van agressie. Wel is het strafbaar als bij aanvallen ernstige schade aan de natuur wordt veroorzaakt die niet in verhouding staat tot het militaire doel.

Voor Kryvoroetsjkina (53) is het niet van belang of ecocide een plek krijgt in het internationaal recht. „Rusland viel ons land binnen om alles wat leeft te vernietigen. Het belangrijkste is dat het internationaal ter verantwoording wordt geroepen en dat Moskou betaalt voor de schade aan onze natuur. Het is aan Oekraïne om bewijzen te verzamelen die we in een internationale rechtbank kunnen presenteren.”

Andri en Vayl Biletsjenko zoeken in de bossen naar schroot om te kunnen verkopen.

Foto’s Kostyantyn Chernichkin

In de bossen bij Izjoem loopt boswachter Karlov door een gedeelte waar bomen kaal zijn en hun toppen hebben verloren. Een raketstuk priemt in een boomstam. Mortieren liggen verspreid over de grond. De Oekraïners raakten hier een Russische munitieopslag, vertelt hij ronddwalend langs stukken ijzer en metaal. De beplanting is compleet verwoest, merkt hij mistroostig op.

Ook de werkloze Andri Biletsjenko, gekleed in een besmeurde broek met gaten, struint door de oorlogstroep. „Zo jammer, hoeveel bos is hier wel niet in brand gevlogen?”, zegt hij. „In de herfst plukten we hier paddestoelen. Waarschijnlijk zal er niets meer groeien. Alles zal eerst opgeruimd moeten worden en de grond moet worden schoongemaakt.”

Biletsjenko (37) is niet gekomen om te treuren over dode bomen. Met een zwarte weekendtas om zijn schouder is hij op zoek naar schroot om te verkopen aan een fabriek. „Misschien kunnen ze er wapens van maken.”

Zelfs de Centrale Bank slaat alarm over gokverslaafd Brazilië. ‘Stel dat ik een grote slag sla, ben ik van mijn problemen af’

admin
February 7, 2025
0

Het begon als een spelletje want net al s de meeste Brazilianen is Nelson Terra (42) gek op voetbal. En omdat hij bij weddenschappen met vrienden de uitslagen van de wedstrijden vaak zo goed voorspelde dacht hij: hier kan ik veel geld mee winnen. Maar net als inmiddels vijftig miljoen Brazilianen is Terra een fervent online voetbalgokker geworden, met alle gevolgen van dien. „Eerst won ik best wel wat geld. Maar in zes maanden tijd heb ik bijna 30.000 reais [zo’n 5.000 euro] verloren”, vertelt hij terwijl hij zijn scooter parkeert voor een groot appartementencomplex. Terra bezorgt boodschappen en maaltijden door de hele stad als koerier, maar van dat geld kon hij zijn schulden niet aflossen. „Ik heb leningen moeten afsluiten om andere schulden te betalen. En ondertussen gok ik nog steeds via de voetbalsites. Want stel dat ik een grote slag sla, dan ben ik van mijn problemen af”, zegt hij. Op zijn telefoon scrolt hij naar zijn favoriete sites met namen als bet365, superbet en betnacional. „Je klikt op de teams waar je geld op inzet. Dat kan nationaal of internationaal zijn. Wie gaat winnen of verliezen en hoeveel doelpunten je denkt dat ze gaan scoren. Je kunt ook geld inzetten op het aantal vrije trappen bij de wedstrijd. En welke speler gaat scoren. De sites zijn gekoppeld aan mijn creditcard. Heel makkelijk allemaal.”

Tot 2018 waren dit soort online voetbalgoksites illegaal in Brazilië. De meeste kansspelen, zoals casino’s en gokautomaten, zijn sinds de jaren 40 van de vorige eeuw al streng verboden in Brazilië, met een paar uitzonderingen, waaronder paardenraces en staatsloterijen. Maar onder het bewind van toenmalig president Michel Temer– die de macht overnam nadat de linkse president Dilma Rousseff in 2016 werd afgezet – werden online goksites gelegaliseerd. Onder president Bolsonaro, zelf een groot voorstander van versoepeling van de gokwet, steeg het aantal voetbalgoksites en het aantal gokkers explosief. Vooral tijdens de Covid19-pandemie nam het een enorme vlucht.

Waarschuwing Centrale Bank

Onlangs luidde de Braziliaanse Centrale Bank de noodklok: het aantal gokverslaafden en de bedragen die worden vergokt in Brazilië groeien explosief. Gemiddeld wordt omgerekend voor bijna 3 miljard euro per maand uitgegeven aan onlinevoetbal gokken. Het aantal Brazilianen met lage inkomens dat geld inzet neemt toe. „We zien een groei van het aantal schulden en van het aantal wanbetalers, dit kan uiteindelijk impact hebben op de economie”, waarschuwde president Roberto Campos Neto van de Braziliaanse Centrale Bank. Volgens de Centrale Bank wordt een vijfde van de fondsen van de bolsa família, een sociale gezinsuitkering van de overheid voor armere Brazilianen, besteed aan online gokken.

Schoonmaker en portier Edmilson Britta veegt de binnenplaats schoon van het appartementencomplex in de wijk Cruzada waar Nelson Terra zojuist pizza’s heeft bezorgd. In het gebouw wonen veel mensen als hij, met een laag inkomen. Velen verdienen het minimumloon (omgerekend iets meer dan 200 euro per maand) en ontvangen zo’n bolsa familia.

Influencers

Britta is in een goede bui want zijn favoriete voetbalclub Botafogo is onlangs kampioen geworden tijdens de Copa Libertadores. Hij heeft goed gegokt en een paar duizend reais gewonnen. „Ik wil mijn moeder verrassen met een ijskast”, zegt hij lachend. Hij is net weer uit de financiële problemen, maar het is wel eens anders geweest. „Ik kon mijn rekeningen niet meer betalen. De telefoon werd afgesloten en ik had geen geld voor eten.” Edmilson Britta kent niemand in zijn vriendenkring die niet af en toe gokt via de voetbalsites.

Ik kon mijn rekeningen niet meer betalen. De telefoon werd afgesloten en ik had geen geld voor eten

Edmilson Britta
schoonmaker en portier

Op Instagram tonen influencers (gesponsord door de voetbalgoksites) hoe ze de wereld over reizen en dure auto’s kopen van geld dat ze met online gokken wonnen. „Je ziet dan hoe iemand 100 reais inzet en vervolgens wel 300.000 wint! Stel je voor!”, roept Felipe Brito uit. Hij woont ook in het appartementencomplex en sjokt iedere dag het strand op met koelboxen vol drinken die hij verkoopt aan toeristen. „Je hele leven en dat van je familie kan in een klap veranderen als zoiets je overkomt en je veel geld wint”, zegt hij.

Volgens psycholoog Carlos Linhares, gespecialiseerd in gokverslaving, neemt in Brazilië juist het online voetbal gokken zo’n vlucht omdat daarin veel samenkomt dat aanslaat in de samenleving. „Voetbal en Brazilië gaan hand in hand, dat weten we. Maar ook voetbal en weddenschappen afsluiten. Iedereen denkt hier een expert te zijn van voetbal. Bovendien staat binnen de Braziliaanse klassenmaatschappij met veel ongelijkheid voetbal ook symbool voor de sport waar je het kunt maken als je van armere komaf bent”, zegt Linhares. Hij geeft als voorbeeld de voetballers uit de favela’s die internationaal doorbreken. „Voor velen in Brazilië zijn zij voorbeeldfiguren, de droom van veel jongens. Geld winnen met voetbal via deze sites heeft een enorme aantrekkingskracht juist op armere Brazilianen.”

Inmiddels wordt gesproken van een ware gokepidemie. Volgens afdeling psychiatrie van de Universiteit van Sao Paulo zouden zo’n 2 miljoen Brazilianen zwaar verslaafd zijn aan online voetbalgokken; de gemiddelde leeftijd ligt tussen de 16 en 24 jaar.

Onlangs nam president Luiz Inacio ‘Lula’ da Silva een aantal rigoureuze maatregelen. Honderden sites verloren door de regulering hun licentie en werden offline gehaald. Een algeheel verbod komt er voorlopig niet, maar Lula waarschuwde wel dat als de massale gokverslaving niet beteugeld wordt, zoiets mogelijk is. De vraag is of dat het illegaal gokken niet alleen maar zal stimuleren. Het Braziliaanse Hooggerechtshof (STF) wil ondertussen onderzoeken of er maatregelen genomen kunnen worden tegen mensen die de sociale gezinsuitkering – de bolsa familia – inzetten om te gokken.

Praatgroep

In een zaaltje in het centrum van Rio, op de bovenste verdieping van een oud havengebouw, legt begeleider João flyers op tafel met daarop de stappen die genomen moeten worden om gokverslaving te erkennen en er vanaf te komen. Tijdens deze bijeenkomst van Jogadores Anônimos – de Braziliaanse variant op Gamblers Anonymous – een praatgroep van gokverslaafden, heet hij de nieuwelingen welkom. Onlangs kwamen er in een maand tijd wel 1.500 nieuwe aanmeldingen, overwegend jongeren die allemaal verslaafd zijn geraakt aan het online voetbalgokken.

Een bijeenkomst van Gamblers Anonymous in São Paulo.

„Het is opvallend hoe verschillend het profiel van deze groep is in vergelijking met die van andere gokverslaafden die hier al jaren komen”, zegt João, die alleen met zijn voornaam in de krant wil. Bij het gokken in casino’s of fruitautomaten ligt de leeftijd veel hoger. De gokkers op voetbal zijn veel jonger, valt hem op. „Er komen hier zelfs jongens van vijftien of zestien jaar. We hebben niet eerder gezien dat ze zo jong waren en hulp zochten.” Hij richtte jogadores anonimos op in Rio in de jaren negentig toen hij zelf probeerde af te komen van zijn verslaving aan fruitautomaten. „Dit is een hele andere tijd. Door het gokken online is alles nog makkelijker en toegankelijker geworden voor jongeren. Overal wordt er reclame voor de goksites gemaakt. Je moet enorm sterk in je schoenen staan om weerstand te bieden”, zegt hij.

Er zijn zelfs jongens van 15 of 16 jaar die hulp zoeken. Zo jong hebben we ze niet eerder gezien

João

Een nieuweling stelt zich voor als Carlos (niet zijn echte naam) en deelt met de groep dat de gokverslaving hem zijn relatie kostte en dat hij zijn kinderen verwaarloosde. Anderen in de groep luisteren en knikken bevestigend bij zijn verhaal. Het is herkenbaar. „Of het me lukt om na deze bijeenkomst niet direct naar de sites te scrollen weet ik nog niet. Maar de eerste stap is gezet”, zegt Carlos en de groep begint uitbundig te applaudisseren.

Wie vormen de stoottroepen die Elon Musk loslaat op Washington?

admin
February 7, 2025
0

Voor de grootscheepse saneringsoperatie die Elon Musk is begonnen binnen de Amerikaanse federale overheid, leunt de informele Trump-adviseur en techimiljardair sterk op enkele (vaak piepjonge) computerprogrammeurs. Hun voornaamste (of enige) arbeidservaring deden deze ‘techies’ op binnen een van Musks bedrijven, zoals Tesla, SpaceX, Twitter (nu X) of Neuralink. De brutale, disruptieve ‘move fast and break things’-mentaliteit die zij meekregen in Sillicon Valley, laten ze nu los op Washington.

Musks pseudo-ministerie voor overheidsefficiëntie (DOGE) heeft zich tot doel gesteld voor 4 juli 2026 tot 2.000 miljard dollar aan bezuinigingen te vinden. Hiervoor moet een van de grootste bureaucratieën ter wereld worden opgeschud, gestroomlijnd en verder geautomatiseerd – dat laatste vooral met inzet van nieuwe AI-technieken.

In december riep Musk geïnteresseerden per tweet op zich te melden voor een baan bij DOGE, waarvoor hij „lange dagen tegen weinig loon” in het vooruitzicht stelde. Het team dat hij samenstelde, weet sinds Trumps aantreden razendsnel zijn weg te vinden in de lettersoep van overheidsdiensten en agentschappen. Van het ‘federale chequeboekje’ BFS en ict-dienst TTS tot zorgregelingencentra CMS: overal kijken Musks tijdelijke krachten mee in databanken en overheidsservers.

Het verklaard doel is deze ter bezuiniging door te spitten op ‘verkwistende’ of ‘frauduleuze’ uitgaven. Maar onder dit mom hebben Musk en zijn discipelen nu wel toegang tot privédata van burgers en bedrijven, tot de broncode van .gov-websites en ook tot concurrentiegevoelige informatie over Musks zakelijke concurrenten.

Musks stekkerautobedrijf Tesla profiteerde de afgelopen jaren al van subsidieregelingen voor de elektrificatie van het Amerikaanse wagenpark en het aanjagen van de energietransitie. En met zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX haalde hij in het afgelopen decennium voor zeker 15 miljard dollar aan overheidsopdrachten binnen.

‘Musk-minions’

Deze „vijandige overname” door wat critici al een „vierde macht” van „Musk-minions” noemen, lijkt de afgelopen maanden gedegen voorbereid. Zo parachuteerde Musk eind vorige maand Thomas Shedd als directeur van de Technology Transformation Services (TTS). Deze federale ict-dienst ziet DOGE als cruciale schakel om toegang te krijgen tot systemen.

Voormalig Tesla-ingenieur Shedd hield ondergeschikten na zijn aantreden voor dat ze hun dienst moesten gaan zien als „een softwarestart-up die in financieel zwaar weer verkeert”, meldde techmedium Wired. Vervolgens werden de geschokte ambtenaren door Musks inhuurkrachten geïnterviewd over wat hun baan eigenlijk inhield, wat hun belangrijkste prestaties waren en welke hindernissen ze ondervonden om zo efficiënt mogelijk te werken. Ook werd hun kantoor verblijd met een verrassingsbezoek door Musk.

Met een lange loopbaan in Sillicon Valley, waarvan acht jaar bij Tesla, is Shedd een ervaren rot in Musks team. Veel andere leden zijn twintigers en werken pas enkele maanden of jaren voor hem. Omdat ze op tijdelijke basis worden ingehuurd, zouden ze niet onderworpen hoeven worden aan het gebruikelijke antecedentenonderzoek voor federale ambtenaren.

Lees ook

‘Ze willen álles slopen’: Amerikaanse ambtenaren in angst door drastische maatregelen van Trump en Musk

Media voerden zulke ‘background checks’ deze week alsnog uit en lichtten de doopceel van de Musk-medewerkers. Zoals die van de 25-jarige Marko Elez, een voormalig X- en SpaceX-ingenieur, die op het ministerie van Financiën gedetacheerd werd. Hij bleek daar voor zichzelf bevoegdheden te hebben bedongen om diep in de overheidsservers door te kunnen dringen. Nadat bleek dat hij zo software kon herschrijven, stapte een actiegroep naar de rechter. Die beperkte donderdagochtend zijn toegang tot ‘alleen-lezen’.

De ‘vijandige overname’ door ‘Musk-minions’ lijkt gedegen voorbereid

Diezelfde dag kwam Elez weer in opspraak, toen The Wall Street Journal verwijderde tweets opdiepte waarin Elez zich racistisch uitliet „over trouwen buiten mijn etniciteit” en over kenniswerkers die de techsector uit India haalt. Toen de krant bij het Witte Huis om een reactie vroeg, meldde dit dat Elez ontslag genomen had.

Eveneens donderdag kwam Wired met onthullingen over een andere ‘Muskie’. Deze Edward Coristine (19) tweet niet alleen druk onder het alias ‘Big Balls’, maar zou ook hebben gewerkt voor een bedrijf dat criminele hackers een tweede kans biedt. Daarnaast kan hij worden gelinkt aan een Telegram-account waar cyberaanvallen besteld kunnen worden, en aan een bedrijfje dat ook twee Russische web-domeinen registreerde. Ook Coristine heeft volop toegang tot overheidsservers.

Transmusical

Musk wist de nieuwscyclus deze week te domineren met de ontmanteling van het hulpagentschap USAID. Hiervoor legde DOGE de ene na de andere ‘woke’ begrotingspost bloot – van subsidies voor een vermeende transmusical in Colombia tot condooms voor de Taliban. Deze werden als ‘crap’ weggezet door het Witte Huis.

Maar er zijn ook eerste tekenen dat Musks missie zijn baas kan schaden. Om 2.000 miljard dollar te kunnen bezuinigen, ontkomt hij er niet aan ook te snijden in politiek en electoraal gevoeliger posten als sociale zekerheid, het veteranenpensioen en zorgregelingen Medicaid en Medicare.

De Democraten, onzichtbaar sinds hun nederlaag in november, hervonden deze week hun stem door de „ongekozen schaduwpresident” Musk aan te vallen. Een eerste, door Democraten bestelde enquête, wijst uit dat ook kiezers bedenkingen zouden krijgen bij Musks rol. De oppositie lanceerde al een andere lezing voor de afkorting DOGE: Destruction of Government by Elon.

Lees ook

Hoever wil Elon Musk gaan nu hij een bijna onbeperkte machtspositie binnen de Amerikaanse overheid heeft gekregen?

Op de barrage van decreten van Trump volgen evenzoveel rechtszaken

admin
February 7, 2025
0

Vier strafzaken liepen er een jaar geleden tegen burger Donald Trump. Nu hij weer in het Witte Huis zit, zijn al tientallen processen tegen zijn regering aangespannen. Zijn decreten en het daaruit voortvloeiend beleid worden onmiddellijk aangevochten: door individuele slachtoffers, door Democratisch geleide staten en door belangenorganisaties. Van zijn anti-transgenderbeleid tot ingrepen in de overheidsbureaucratie, en van het uitzetten van migranten tot het afschaffen van het geboorterecht.

Ditmaal verwelkomt Trump alle zaken tegen hem. En niet alleen omdat de advocatenrekening nu naar de Staat gaat. Hij hoopt via het conservatieve Hooggerechtshof zijn presidentiële macht nog verder op te rekken.

„Amerikaanse rechter belemmert Trump-uitkoopprogramma” voor federale ambtenaren.

„Tweede rechter blokkeert Trumps geboorterecht op staatsburgerschap-decreet”, waarmee hij kinderen van tijdelijke en illegale immigranten hun automatische Amerikaanse paspoort wil ontnemen.

„Rechter belet Trumps bevel om transvrouwen naar mannengevangenissen te sturen.”

„Amerikaanse staten vertellen rechter dat Trump zich niet volledig houdt aan bevel om fondsen niet te bevriezen.” Zijn regering was teruggefloten toen die de financiering van externe programma’s, projecten, beurzen en leningen stopzette.

Het is maar een kleine greep uit de nieuwskoppen van de afgelopen dagen. Het verzet tegen Trump komt, in tegenstelling tot acht jaar geleden, niet van de straat of van de politieke oppositie in het Congres, maar van juristen. Het tempo waarin tientallen rechtszaken tegen het nieuwe Republikeinse bewind zijn aangespannen is bijna even moordend als dat waarin Trump decreten uitvaardigt. Via kort gedingen laten zij rechters de uitvoering van verschillende decreten opschorten. Al is het de vraag hoeveel de president zich daarvan aantrekt.

Voorbereid

Dit juridische touwtrekken volgt op Trumps minachting voor geldende wetten, regels, normen en uitspraken. Op zijn allereerste dag terug aan de macht negeerde hij een vers, unaniem oordeel van het Hooggerechtshof dat het wettelijke verbod op het Chinese platform TikTok had goedgekeurd. Over de automatische staatsburgerschapskwestie sprak dat Hof zich in 1898 al negatief uit. Tegelijkertijd schonk Trump gratie aan alle (óók de gewelddadige) bestormers van het Capitool – op zich legaal, maar zonder precedent. Daarna begon hij ambtenaren te ontslaan, geldstromen te blokkeren en migranten zonder papieren met veel theatraal vertoon uit te zetten.

Lees ook

Met ruime gratie voor Capitool-bestormers tracht Trump geschiedenis ‘6 januari’ te herschrijven

Democraten ogen overvallen en verslagen door het spervuur aan maatregelen waarmee Trump-II van start is gegaan. Zijn strategie om, zoals zijn voormalige adviseur Steven Bannon het noemt, „het speelveld te overspoelen met stront”, maakt dat ze nauwelijks kunnen overzien wat wel of geen serieuze reactie vraagt. Ze zijn niet bij machte om benoemingen van zijn meer controversiële bewindspersonen in de Senaat te blokkeren. Aangezien Trump per decreet regeert – en de uitvoering uitbesteedt aan de onverkozen en onbenoemde Elon Musk – zijn er geen wetgevingsprocessen waar ze, met hun minderheid in het Congres, tegenwicht aan kunnen bieden. Gouverneurs kunnen weinig doen op federaal niveau.

Maar op de juridische strijd hebben Democraten zich voorbereid. Het gerenommeerde, progressieve, juridische kenniscentrum Brennan Center for Justice verkende afgelopen voorjaar met simulaties al hoe een tweede Trump-presidentschap kon uitpakken. Werktitel voor die scenario’s, waarin Trump al zijn campagnebeloftes zou uitvoeren: Everything Everywhere All at Once.

Die oefeningen, gehouden met voormalige officieren van justitie, activisten, militairen, kerkleiders, zakenlui en politici van beide partijen, toonden aan dat „niet elk misbruik te blokkeren is, maar dat de middelen beschikbaar zijn om de schade af te wenden, te vertragen en te beperken”, zei projectleider Barton Gellman destijds.

Zijn Brennan Center is ook een van de initiatiefnemers van ‘Democracy 2025’ (zo genoemd in reactie op het rechtse Project 2025). Het noemt zichzelf „het strategische knooppunt om mensen en hun rechten te beschermen tegen de Trump/Vance-regering”. Deze club zegt meer dan achthonderd advocaten en experts klaar te hebben staan om beleid juridisch dwars te zitten en is inmiddels bij een tiental zaken betrokken.

Het ergste scenario waarop zij zich voorbereidden, is werkelijkheid geworden, zei Gellman donderdag tegen de publieke omroep. Wat Trump doet is „schaamteloos in strijd met de wet en in sommige gevallen de grondwet”. Zo ontslaat hij ambtenaren, heft hij ontwikkelingshulp op zonder daar de juiste procedures voor te volgen en heeft hij het Congres het begrotingsrecht ontnomen door allerlei betalingen stop te zetten. Maar van de Republikeinse meerderheid in de Senaat en het Huis van Afgevaardigden hoeft hij geen weerstand te verwachten. Gellman: „Trump doet gewoon dingen die op het eerste gezicht illegaal zijn om dan maar te zien wat er gebeurt.”

Democratisch senator Tim Kaine (Virginia) stelde deze week in The Washington Post „een zeer geavanceerde processtrategie” in het vooruitzicht „om de onrechtmatige acties aan te pakken”. Volgens hem is Trumps handelen erop gericht rechters uit te dagen hem tegen te houden. „Ik denk dat de regering gelooft dat zij over het algemeen zal zegevieren in het rechtssysteem dat het land nu heeft. Hij kan het mis hebben.”

Rechtsstaat

De rechtelijke macht is de enige tak van de overheid die de Republikeinen niet volledig onder controle hebben. Trump droeg in zijn eerste termijn weliswaar veel federale rechters voor, en verkreeg een conservatieve ‘supermeerderheid’ in het Hooggerechtshof. Maar „rechters – die onder meerdere presidenten zijn benoemd – proberen nog steeds de basisregels van de rechtsstaat te handhaven”, aldus Gellman.

Zo heeft een ooit onder Ronald Reagan aangestelde rechter Trumps inperking van het staatsburgerschap voor in de VS geboren kinderen scherp veroordeeld. „Het wordt steeds duidelijker dat de rechtsstaat voor onze president slechts een belemmering is voor zijn beleidsdoelen”, zei deze John Coughenour donderdag in zijn rechtszaal in Seattle. „De rechtsstaat is voor hem iets om te omzeilen of gewoon te negeren, of dat nu voor politiek of persoonlijk gewin is.”

Federale rechters zoals hij hebben tot nu toe in verschillende staten tegen Trump geoordeeld. Ze hebben zijn decreten vertraagd of als ongrondwettig bestempeld. Maar de regering zal deze uitspraken aanvechten tot aan het Hooggerechtshof, waar Trump in zijn eerste termijn drie van de negen hoge rechters kon benoemen. Het conservatieve overwicht is daar nu zes om drie.

Trump voelt zich gesterkt door het feit dat dit Hof in 2022 een streep zette door een bestaand arrest dat het landelijk recht op abortus had vastgesteld. Eerdere uitspraken zijn dus niet meer heilig. En vooral door de uitspraak afgelopen juli waarin het Hof hem – en andere presidenten – verstrekkende immuniteit schonk voor persoonlijke vervolging voor hun ‘officiële’ handelen in het Witte Huis. Dit vertraagde de toch al slome strafzaken tegen hem verder én vergrootte de almaar ruimere macht van presidenten. Hoever rekt het Hof die op, nu Trump weer aan de macht is?

Het recht op Amerikaans staatsburgerschap bij geboorte in de VS is waarschijnlijk het eerste grondrecht dat het Hooggerechtshof toetst. De andere zaken tegen Trump zijn meer procedureel. Zelfs als het hof in de toekomst besluit dat de president het agentschap voor ontwikkelingssamenwerking niet op deze wijze had mogen opdoeken, is de schade aan USAID al niet meer te herstellen. De ontslagen openbaar aanklagers en inspecteurs krijgen hun baan er niet mee terug. De uitgezette migranten krijgen geen vliegticket terug naar de VS. Transgender kinderen die geen puberteitsremmers meer krijgen, kunnen dat nooit inhalen.

Belangengroepen, aanklagers en rechters lopen per definitie achter de feiten aan: drie van de vier strafzaken tegen Trump kwamen niet rond voordat hij opnieuw president werd. De tijd is zijn bondgenoot. En wie weerhoudt hem ervan om vonnissen en arresten te negeren? Ook Democratische activisten en juristen hebben geen draaiboek klaar liggen voor een werkelijke constitutionele crisis.

Senator Kaine temperde de verwachtingen. „We hebben niet het gevoel dat we al deze zaken zullen winnen. Maar we gaan er een paar winnen. En hoe extremer de acties van de regering-Trump, hoe meer we zullen winnen.” De onzekere en lange strijd in de rechtszaal is van groot belang. Maar als Trump zich ergens door zal laten leiden, is het kiezerssentiment. Hij is waarschijnlijk gevoeliger voor peilingen dan voor rechters. Om die te beïnvloeden zullen de Democraten meer moeten ontketenen dan hun juristen.

Lees ook

Ken Martin, de nieuwe voorzitter van de stuurloze Democratische Partij, wil verbale ‘klappen uitdelen’ aan Trump

Minister Veldkamp noemt het ‘onbestaanbaar’ dat Gaza onder Amerikaans gezag komt, ook in Europa heerst verontwaardiging

admin
February 5, 2025
0

Het is „onbestaanbaar” dat de Gazastrook door de Verenigde Staten wordt overgenomen. Dat heeft minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) woensdag gezegd tegen persbureau ANP. Tijdens een gezamenlijke persconferentie met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu zei de Amerikaanse president Donald Trump dinsdag dat hij de Palestijnen uit de Gazastrook wil verdrijven en het gebied wil „overnemen en bezitten”.

„Voor Nederland staat buiten kijf: Gaza is van de Palestijnen”, stelt Veldkamp. „Onze positie is en blijft onveranderd. Nederland staat achter een tweestatenoplossing. Dat betekent een onafhankelijke levensvatbare Palestijnse staat naast een veilig Israël.”

Minister van Buitenlandse Zaken **Caspar Veldkamp (NSC)** voorafgaand aan de wekelijkse ministerraad in het Catshuis

Veldkamp spreekt namens het voltallige Nederlandse kabinet, ook namens de bewindspersonen die op voordracht van de PVV in het landsbestuur zetelen. Maar PVV-leider Geert Wilders, fractievoorzitter van de grootste partij in de coalitie, heeft woensdag op een andere manier op het plan van Trump gereageerd. „Zoals ik altijd al zeg: Jordanië is Palestina”, schreef Wilders op X. „Laat de Palestijnen naar Jordanië verhuizen. Gaza-probleem opgelost!”. VVD, NSC en BBB, de overige partijen in de coalitie, hebben zich niet publiek uitgesproken over het plan van Trump.

DENK-leider Stephan van Baarle noemde de opmerkingen van Wilders „ziek en misdadig”. „De leider van de grootste partij bepleit hier eigenlijk etnische zuivering”, schreef Van Baarle op X. „Nog zieker is dat VVD en NSC hiermee in een coalitie zitten.”

Robert Soeterik, voorzitter van het Nederlands Palestina Komitee (NPK), noemt de uitspraken van Trump woensdag „bijzonder problematisch”, schrijft ANP. „De toch al zwaar getroffen Palestijnen in Gaza hangt opnieuw etnische zuivering boven het hoofd, na een eerdere mislukte poging daartoe door Israël.”

De Palestijnse missie in Nederland – er is geen Palestijnse ambassade omdat Nederland Palestina niet erkent als land – zegt in reactie op Trumps uitspraken dat „Palestina is voor het Palestijnse volk zoals Nederland voor het Nederlandse volk is”. Op X schrijft de missie verder dat doen alsof de Palestijnen geen „diepe wortels en geschiedenis in het land” hebben, zal zorgen voor „mondiale instabiliteit”.

Lees ook

Het plan om van Gaza een Amerikaanse kustplaats te maken schokt de regio

‘Regio in vuur en vlam’

Ook in grote delen van het Midden-Oosten is verontwaardigd gereageerd op de plannen die de Amerikaanse president Donald Trump aankondigde over de Gazastrook. „Elk idee van dit soort kan de regio in vuur en vlam zetten”, zei Hamas-functionaris Sami Abu Zuhri een dag na de persconferentie van Trump en Netanyahu. Een Amerikaanse overname van de Gazastrook noemde hij „belachelijk en absurd”.

De secretaris-generaal van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie, Hussein Sheikh, verwerpt de plannen van Trump ook. Hij benadrukt dat de Palestijnse leiders naar een tweestatenoplossing blijven streven.

Volgens VN-secretaris-generaal António Guterres komt Trumps plan neer op „etnische zuivering”. Het zou „een Palestijnse staat voor altijd onmogelijk maken”, zegt hij tegen The New York Times.

Ook Saoedi-Arabië verwerpt iedere poging om Palestijnen van hun land te verdrijven. Dat laat het Saoedische ministerie van Buitenlandse Zaken weten in een verklaring op X. Het Arabische koninkrijk zegt bovendien geen banden met Israël aan te willen gaan, tenzij er een tweestatenoplossing komt.

Een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken benadrukt dat China tegenstander is van „de gedwongen verplaatsing” van Palestijnen en dat „een Palestijns bestuur over Palestijnen moet regeren”.

De Israëlische premier Netanyahu noemde het idee van Trump eerder juist „fris” en „out of the box”. Ook extreem-rechtse Israëlische politici Bezalel Smotrich en Itamar Ben Gvir ondersteunen de plannen van Trump. Ben Gvir stapte eerder uit de Israëlische regering omdat hij tegen het onlangs afgesproken staakt-het-vuren was, nu zegt hij dat Trump op zijn steun kan rekenen. „President Trump zegt belangrijke dingen, de enige oplossing in Gaza is het verplaatsen van Palestijnen.”

Schending van internationaal recht

De Britse premier Keir Starmer heeft zich woensdag verontwaardigd uitgesproken over het plan van Trump. Volgens Starmer moeten de Palestijnen „de mogelijkheid krijgen om terug te keren naar huis”. „Ze moeten de kans krijgen om te herbouwen, en wij moeten hen bijstaan in die wederopbouw, op weg naar een tweestatenoplossing.” Ook de Britse minister van Buitenlandse Zaken David Lammy sprak zijn ongenoegen over het plan uit, tijdens zijn bezoek aan Kyiv. „We willen Palestijnen zien die in staat zijn om te leven en te floreren in hun thuisland in Gaza, op de Westelijke Jordaanoever. Dat is wat we willen bereiken.”

Het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken schrijft woensdag in een verklaring dat de plannen van Trump het internationaal recht schenden en de regio kunnen destabiliseren. „Frankrijk herhaalt zijn verzet tegen elke gedwongen verplaatsing van de Palestijnse bevolking van Gaza. Het is een aanval op de legitieme aspiraties van de Palestijnen en zou een groot obstakel vormen voor de tweestatenoplossing.” De toekomst van Gaza ziet Frankrijk in de context van een toekomstige Palestijnse staat, niet als onderdeel van een derde land.

Volgens de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock zou „een verdrijving van de Palestijnse burgerbevolking uit Gaza niet alleen onacceptabel zijn en in strijd met het internationaal recht, het zou ook leiden tot nieuw lijden en nieuwe haat.” De Gazastrook behoort toe aan het Palestijnse volk, aldus Baerbock.

De Spaanse minister van Buitenlandse Zaken Jose Manuel Albares sluit zich daarbij aan: „Ik wil hier heel duidelijk over zijn: Gaza is het land van de Gazaanse Palestijnen en zij moeten in Gaza blijven.” Gaza is volgens hem onderdeel van de toekomstige Palestijnse staat, die Spanje vorig jaar heeft erkend.

Na Poetin laat nu ook Trump zijn oog vallen op de zeldzame metalen en andere ondergrondse rijkdommen van Oekraïne

admin
February 5, 2025
0

Het is geen toeval dat president Trump maandag plotseling zijn oog liet vallen op de bodem van Oekraïne. Hij ziet er een mooie deal in: zeldzame aardmetalen uit Oekraïne voor hem, financiële steun in de oorlog tegen Rusland voor Kyiv.

Hoewel niet helemaal duidelijk is welke grondstoffen Trump precies bedoelt, staat de Oekraïense president Volodymyr Zelensky open voor „investeringen” van bondgenoten, zolang die zijn land helpen in de oorlog tegen Rusland, zei hij dinsdag. Amerikaanse wapensteun in ruil voor Oekraïense grondstoffen maakte ook al deel uit van het ‘overwinningsplan’ dat Zelensky eind vorig jaar niet alleen voorlegde aan toenmalig president Joe Biden, maar ook aan Trump, toen nog presidentskandidaat. Forbes Oekraïne schatte de potentiële Oekraïense opbrengst uit mineralen en metalen in 2023 omgerekend zo’n 14.200 miljard euro.

De aardkorst bevat zeventien zeldzame aardmetalen, met namen als europium (Eu), neodymium (Nd), dysprosium (Dy), cerium (Ce) en terbium (Tb), die door hun unieke eigenschappen onmisbaar en onvervangbaar zijn in nagenoeg alle moderne elektronische apparaten, van mobiele telefoons tot windturbines, en van röntgenapparatuur tot geleide raketten. Dat maakt de vraag naar deze aardmetalen bijna oneindig.

Moeilijk te winnen

Vroeger dacht men dat ze zeldzaam waren, maar dat is niet zo. Ze komen veel voor in de hele aardkorst, maar nergens in echt geconcentreerde vorm, zoals bij goud. Vooral China heeft de afgelopen decennia veel tijd en geld gestopt in winning ervan; Beijing is dan ook met afstand de grootste exporteur. Omdat de aardmetalen chemisch erg op elkaar lijken, komen ze in ertsen vaak bij elkaar voor. Maar de industrie is meestal geïnteresseerd in een paar specifieke elementen, zoals dysprosium. Het vraagt een uitgebreid chemisch proces, met veel stappen, om zeldzame aardmetalen van elkaar te scheiden. Dat veroorzaakt milieuvervuiling, als gevolg van het gebruik van grote hoeveelheden chemicaliën.

Trump, transactioneel ingesteld als hij is, weet dat de vruchtbare bodem van Oekraïne inderdaad veel meer te bieden heeft dan de landbouwproducten waarmee het land traditioneel in verband wordt gebracht; vooral graan, zonnebloemolie en maïs.

De Oekraïense bodem bevat niet alleen verschillende zeldzame aardmetalen, maar ook andere elementen die de Europese Commissie op de lijst met ‘kritieke grondstoffen’ heeft gezet. Dat zijn grondstoffen die van essentieel belang zijn voor de moderne industrie, en waarbij het risico bestaat dat de aanvoer ervan stokt – bijvoorbeeld omdat de voornaamste exporteur, China, ze niet meer wil leveren.

Oekraïense lithiummijnen

Lithium (Li) is een voorbeeld van zo’n kritieke grondstof. Cruciaal bij de fabricage van batterijen voor elektrische auto’s, en daarmee een onmisbaar ingrediënt voor de ‘groene transitie’. De Oekraïense grond zou volgens schattingen met 500.000 ton een van de grootste Europese reserves van dit ‘witte goud’ bevatten. „Oekraïne heeft de grootste lithiumvoorraad van Europa”, zei de directeur van de Oekraïense Staatsdienst voor Geologie en Minerale Bronnen, Roman Opimach, afgelopen najaar gedecideerd. Nog lang niet alles is volledig in kaart gebracht, mede door de oorlog die Rusland sinds 2014 op Oekraïens grondgebied voert.

Het heeft er alle schijn van dat die ondergrondse rijkdommen voor Poetin een belangrijke reden vormen voor zijn invallen in Oekraïne. Sinds hij het land binnenviel, bezetten Russische troepen niet alleen een kleine 20 procent van het Oekraïense grondgebied, Moskou nam ook bezit van de landbouwgrond én de bodemschatten eronder, vooral in de rijk bedeelde Donbasregio: van steenkool, ijzererts en aardgas tot lithium en andere waardevolle metalen.

Volgens Roman Opimach heeft Oekraïne maar liefst 24 van de 34 elementen in de bodem die de Europese Raad als ‘kritieke grondstof’ of ‘strategische kritieke grondstof’ bestempeld. Onder die laatste categorie vallen volgens Brussel aardmetalen die niet alleen van groot economisch belang zijn, maar waarvan de vraag de komende jaren „exponentieel zal toenemen”.

Zoals lithium. Of titanium (Ti), dat in Oekraïne wordt beschouwd als „een goudmijn voor de economie”: het wordt niet alleen in sieraden gebruikt, maar ook in raketten, in de vliegtuigindustrie en in sleutels, golfclubs, brilmonturen, fietsen en kunstheupen.

Gallium, mangaan en uranium

Van elektrische voertuigen tot de ruimtevaart, veel elementen zijn onmisbaar voor de hoogwaardige industrie. Gallium (Ga) neemt een voorname plaats in. Het is essentieel voor de halfgeleiderindustrie en maakt de productie van onder meer leds, transistors en zonnecellen mogelijk. Of mangaan (Mn), dat wordt gebruikt om staal te versterken, naast andere toepassingen. Maar ook veel gezochte grondstoffen als uranium (U), beryllium (Be) en zirkonium (Zr) zijn te vinden in de Oekraïense bodem.

Als Trump daadwerkelijk zijn zinnen heeft gezet op Oekraïne’s zeldzame mineralen en metalen, dan zal hij vaart moeten maken en de Amerikaanse wapensteun aan Kyiv moeten hervatten. Want met de recente Russische veroveringen in de Donbas neemt Moskou steeds meer mijnen in die mogelijk voor altijd verloren zijn voor de Oekraïense economie.

Met de recente Russische veroveringen in de Donbas neemt Moskou steeds meer mijnen in die mogelijk voor altijd verloren zijn voor de Oekraïense economie

Van de vier grote bekende lithiummijnen in het land ligt er één in het gebied dat de Russen bezetten, bij Balka Kroeta in de regio Zaporizja, dertig kilometer ten noorden van de havenstad Berdjansk. Door de opmars van de Russen vanuit het stadje Velyka Novosilka, dat in januari van dit jaar werd ingenomen, komt het front ook steeds dichter bij de lithiummijn van Sjevtsjenkivske te liggen, in de regio Donetsk. De Russen zouden de mijn tot op acht kilometer zijn genaderd.

Buitenlandse investeerders

De twee andere grote Oekraïense lithiummijnen zijn voorlopig relatief veilig, wat betreft de oorlog: beide liggen bij de stad Kropyvnytsky, ten westen van de rivier de Dnipro. Maar daar speelt weer een ander probleem: voor de Oekraïense bedrijven die dergelijke mijnen willen exploiteren is het moeilijk om investeerders te vinden. „Internationale bedrijven gaan niet in een land investeren als daar oorlog woedt”, zei Denis Aljosjin vorig jaar. Hij is hoofd strategie van UkrLithiumMining, het bedrijf dat de Polochivske-mijn in het hart van Oekraïne exploiteert.

Dat is voor de Oekraïners nog een helse opdracht, naast het verdedigen van het land tegen de Russische aanvallen. Bodemschatten zijn er genoeg, maar veel blijft vermoedelijk verborgen zolang de oorlog duurt.

Wat wil de Rwandese president Kagame nu hij Goma heeft veroverd?

admin
February 5, 2025
0

Een goede generaal geeft zijn strijdplan nooit prijs. De Rwandese president Paul Kagame stortte met de verovering van de Oost-Congolese stad Goma het oostelijk en zuidelijk deel van Afrika in een crisis. Hoe wil de generaal van het Rwandese leger, geholpen door zijn Congolese handlangers van de M23-militie, verder met zijn oorlog in Congo? Alle regeringen in de regio volgen de strijd met argusogen en proberen met een conferentie van staatshoofden, aanstaand weekend in Tanzania, een regionale oorlog te voorkomen.

Het Congolese leger, gesteund door Europese huurlingen en bijgestaan door een interventiemacht uit onder meer Zuid-Afrika, bleek de afgelopen maanden vrijwel kansloos tegen de duizenden Rwandese en M23-soldaten. Kagame lijkt niet meer te stoppen, hoewel hij zijn tegenstanders in het ongewisse laat: deze week beweerde hij tegen CNN zelf niet weten of zijn soldaten wel in Congo zijn.

Felle tegenstand

Toch doemen er nu enkele obstakels op voor een grootschaliger offensief. Ten noorden van Goma ontwikkelt zich een nieuw front, waarbij Oeganda betrokken dreigt te worden. En ten zuiden hebben duizenden Burundese soldaten zich aan de zijde van het Congolese leger geschaard, waar ze felle tegenstand bieden aan de opmars van M23 en de Rwandezen. De Burundese president Evariste Ndayishimiye waarschuwde deze week voor een oorlog met Rwanda.

Ook Zuid-Afrika werpt zich op als tegenstander van Rwanda in Congo. Het land neemt deel aan een internationale interventiemacht en verloor bij de strijd rond Goma veertien soldaten. Kagame spuwde deze week zijn gal over de Zuid-Afrikaanse president Ramaphosa. Hij noemde de Zuid-Afrikanen een oorlogszuchtige troepenmacht. „Als Zuid-Afrika kiest voor confrontatie, zal Rwanda daar op antwoorden.” Een al net zo weinig diplomatieke onbeleefdheid beging Kagame door Felix Tshisekedi een „onwettige president” van Congo te noemen.

Lees ook

In Goma zijn er nu al te weinig lijkzakken om alle doden te bergen

President Tshisekedi staat er op het slagveld uiterst zwak voor. Hoewel zijn leger twaalf keer zo groot is als dat van zijn rivalen – 120.000 regeringssoldaten tegenover meer dan tienduizend strijders van Rwanda en M23 – zijn de Congolese strijdkrachten aangevreten door corruptie. De generaals zijn drukker met hun financiële belangen in bijvoorbeeld de mijnbouw dan met het verbeteren van de gevechtscapaciteiten.

Roof van grondstoffen

Kagame is een briljante strateeg, zijn leger heeft al eerder militaire huzarenstukjes op zijn naam gezet, zoals de verovering van Kinshasa in 1997. In 1996 had hij de bejaarde Congolese verzetsstrijder Laurent Kabila uit een lappendoos in Tanzania gehaald, waar de alcoholist en taxichauffeur een bestaan in vergetelheid doorbracht. „In de komende maanden verdrijven we de kliek machthebbers uit Kinshasa”, verklaarde Kabila toen, en niemand geloofde hem. Maar Kagame had een plan, stampte in korte tijd een Congolees verzetsleger uit de grond, zette Kabila op een schild en bracht hem binnen een jaar naar de Congolese hoofdstad.

Net als met Kabila toen heeft Kagame een louche Congolees gevonden die verkondigt naar Kinshasa te zullen optrekken, 1.600 kilometer ten westen van Goma. Hij heet Corneille Nangaa, en is de leider van de rebellen. Nangaa stond in 2019 aan het hoofd van de Kiescommissie van Congo die Tshisekedi tot winnaar uitriep, ondanks glasheldere bewijzen van grote verkiezingsfraude.

Corneille Nangaa wordt door bewoners van Goma met gejuich ontvangen tijdens een schoonmaakactie in de stad.

Ngangaa keerde zich later af van Tshisekedi, reisde af naar Rwanda en vormde in Oost-Congo de Alliance Fleuve Congo. Dat is een samenwerkingsverband waarvan M23 de hoofdmoot vormt. Op een persconferentie in Goma deze week herhaalde hij dat Tshisekedi nooit legitiem de verkiezingen had gewonnen en voegde daar verontschuldigend aan toe: „Als ik de duivel heb gecreëerd, denk ik dat het aan mij is om hem te verslaan.” Tshisekedi weigert hardnekkig ieder overleg met M23.

M23 eist de afzetting van Tshisekedi. Wat betreft de belangen van Kagame wordt er gespeculeerd dat het hem louter te doen is om de grondstoffen van Congo. VN-rapporten schrijven al sinds 2001 over smokkel van mineralen, zoals coltan, naar Rwanda. Maar Kagame heeft waarschijnlijk meer belangen. Hij is vermoedelijk op zoek naar regionale dominantie, het kleine Rwanda moet een hoofdrol spelen in de competitie met zowel het Congolese als het Oegandese leger. Zijn doel is om politieke instabiliteit te creeëren, waardoor de oorlogseconomie, en dus de roof van grondstoffen, voortduurt.

Thames Water is bijna failliet – intussen lekken de waterleidingen en komt vervuild rioolwater in rivieren terecht

admin
February 5, 2025
0

Waterbedrijf Thames Water deelde een paar jaar geleden handige cadeautjes uit die Britten aanspoorden om water te besparen. Een douchekop die de watertoevoer beperkt, en kleine zandlopers voor in de douche, zodat je weet wanneer er vier minuten op zitten. Angela Royston vond die actie nogal flauw: „Want intussen zie je buiten het kraanwater over straat gutsen door een lek. En duurt het een week voordat ze het gefikst hebben.”

Royston, met roodgebloemde sjaal en dikke leren winterjas, is naar de rechtbank in hartje Londen gekomen om te protesteren tegen de redding van Thames Water, het bedrijf dat ongeveer zestien miljoen inwoners in en rond de Britse hoofdstad van kraanwater voorziet. Ze deelt flyers uit die Londenaren oproepen Thames Water te boycotten, door hun waterrekening later of zelfs helemaal niet te betalen.

En elke rekening telt, want Thames Water zit al maanden in grote financiële problemen. Het bedrijf heeft zo’n 18 miljard pond (21,65 miljard euro) aan schulden. Deze week worden er dagenlange zittingen gehouden over een herstructureringsplan van een groep kredietverstrekkers waarvoor de rechtbank toestemming moet geven. De leiding van Thames Water staat achter dat plan. Er is haast bij, want het bedrijf kan nog maar korte tijd aan zijn financiële verplichtingen voldoen. Waarschijnlijk tot eind maart.

Alleen: niet iedereen is het eens met dat reddingsplan. Een groep kleinere geldschieters biedt alternatieve leenvoorwaarden aan, en een lagere rente. En een groep burgers vindt dat Thames Water beter genationaliseerd kan worden, of in elk geval tijdelijk onder speciaal bewind van de overheid moet komen. De huidige schuldeisers zouden dan deels hun verlies moeten nemen, zodat de regering Thames Water kan herstructureren en opnieuw verkopen.

Activist Angela Royston vindt nationaliseren het beste: „Dan is dividend uitkeren aan aandeelhouders niet langer prioriteit, maar staan de belangen van gebruikers en milieu voorop.”

Privatisering

De oorzaak van de problemen van Thames Water ligt volgens velen in de privatisering van de watersector, ruim 35 jaar geleden. In 1989 besloot de Conservatieve premier Margaret Thatcher de watervoorziening in Engeland en Wales naar de markt te brengen. Internationaal gezien was dit uniek.

In de jaren daarna namen groepen investeerders, vaak uit andere landen, de waterbedrijven over. Zo heeft Thames Canadese en Chinese aandeelhouders. Het Nederlandse pensioenfonds Zorg en Welzijn heeft ook een klein belang, van 2,2 procent. Yorkshire Water is grotendeels in Australische handen, Southern Water heeft een Amerikaanse aandeelhouder.

Waterbedrijven golden als aantrekkelijke investering omdat water een basale levensvoorziening is en de sector dus weinig gevoelig is voor economische grillen. Bovendien hebben waterbedrijven een monopolie in hun regio, wat gegarandeerde inkomsten betekent.

In de loop der jaren gingen de meeste waterbedrijven leningen aan en bouwden langzaam maar zeker grote schulden op. Thames Water heeft veruit de hoogste, maar die van bijvoorbeeld United Utilities en Severn Trent Water zijn evenmin gering: elk 7 tot 9 miljard pond schuld. Samen hebben de waterbedrijven in Engeland schulden van meer dan 60 miljard pond (ruim 71 miljard euro). De laatste jaren steeg de rente die waterbedrijven daarop betalen; met het toenemen van de inflatie werden ook de rentetarieven flink hoger. Aandeelhouders kregen ondanks de financiële tegenvallers vaak toch dividend uitgekeerd – opgeteld zeker 52 miljard pond sinds de privatisering. En bestuurders kregen hun bonussen uitbetaald.

Gammele buizen

Intussen bleven onderhoud aan infrastructuur en nieuwe investeringen achter. Dertig jaar lang werden er geen nieuwe waterreservoirs gebouwd, terwijl de bevolking groeide en de vraag naar water steeg. Daarbij lekt een flink deel van het water in Engeland weg door gammele, oude buizen en slecht beheer van de waterdruk, of een combinatie daarvan. Landelijk lekt gemiddeld 19,4 procent van het leidingwater al weg voor het een kraan bereikt. Thames Water scoort met 22,7 procent waterverlies door lekkage het slechtst van alle zeventien waterbedrijven.

Als het even flink regent, verschijnen tientallen rode bolletjes met uitroeptekens op de online kaart van milieuorganisatie The Rivers Trust. Die bolletjes markeren de plekken waar rioleringen de toevoer niet meer aankunnen. Het water stroomt daar, ongezuiverd, naar een storm overflow die het water rechtstreeks uitspuugt in een rivier of in zee. Dit systeem was ooit bedoeld voor uitzonderlijke omstandigheden, maar door de slechte staat van het rioolsysteem is het gangbare praktijk geworden. De overflows worden soms dagenlang achter elkaar gebruikt en de waterkwaliteit lijdt eronder.

De lozing van vuil rioolwater leidt tot publieke verontwaardiging in Engeland. Toezichthouders kunnen waterbedrijven – die ook voor de afwatering en het riool verantwoordelijk zijn – boetes voor excessief dumpen uitdelen. Dat gebeurt ook wel, maar die schade lijkt voor de aandeelhouders draaglijk. De waterbedrijven keerden volgens zakenkrant de Financial Times sinds 2021 samen 2,5 miljard pond uit, terwijl de boetes voor wanbeleid ‘maar’ 168 miljoen pond bedroegen.

Herstelfonds

In 2023 kwam de Conservatieve Partij met een plan om de waterkwaliteit te verbeteren, door te beginnen met een ‘waterherstelfonds’. Lokale overheden met rioleringsproblemen konden zich daarvoor aanmelden. De nieuwe regeringspartij Labour maakte vorige maand echter bekend dat er geen enkele aanmelding was binnengekomen.

De regering heeft nu voor dit jaar een onafhankelijke analyse van de watersector aangekondigd, om de gevolgen van de privatisering in kaart te brengen. Ook ligt er een wetsvoorstel waardoor boetes sneller kunnen worden opgelegd, en de toezichthouder bonussen van bestuurders makkelijker kan blokkeren als de operationele prestaties – denk aan verminderen van lekkages – van hun waterbedrijf achterblijven.

Nationalisatie van de waterbedrijven is voor de Britse politiek geen optie

Is dat genoeg om orde op zaken te stellen? Nationalisatie is voor de Britse politiek geen optie. In de oppositie pleitte Labour er weliswaar jarenlang voor de watersector weer in overheidshanden te brengen, maar de partijtop veranderde in 2022 van standpunt toen regeringsmacht voor Labour een serieuze mogelijkheid leek. Nationaliseren zou de schatkist tientallen miljarden kosten, zonder dat de baten meteen duidelijk zijn, zei Lagerhuislid Rachel Reeves toen. Nu is ze minister van Financiën.

Voor Thames Water is het toch een reëel scenario binnenkort weer publiek bezit te zijn. Het probeert zo’n redding door de overheid te voorkomen, ook al komen de kosten van die poging grotendeels voor rekening van zijn klanten. Toezichthouder op de watervoorziening Ofwat bepaalde vorig jaar dat Thames Water zijn tarieven de komende vijf jaar in totaal met hooguit 33 procent mag verhogen. Het bedrijf zelf had gevraagd om 59 procent verhoging, wat neerkomt op gemiddeld 228 pond (274 euro) extra per huishouden in 2030. Dat geld zou volgens Thames Water nodig zijn voor „herstel” van het bedrijf.

Waterrekening

Voor de rechtbank in Londen komt Charlie Maynard, Lagerhuislid voor de Liberaal-Democraten, aan de demonstranten uitleggen dat hij Thames Water liefst zo snel mogelijk in overheidshanden ziet: „Tussen een kwart en een derde van jullie waterrekening gaat anders straks naar rente voor de geldschieters. Alleen naar de rente! Laat Labour doorbijten en Thames Water onder speciaal bewind brengen. Dan kan het bedrijf met een gezonde balans weer de juiste investeringen doen.”

De hele watersector opnieuw nationaliseren gaat overigens ook de Liberaal-Democraten te ver. Zij willen wetgeving die waterbedrijven verplicht om winstuitkeringen te beperken en het milieu voorop te stellen.

Het reddingsplan van de grote kredietverstrekkers – volgens de FT zijn dat onder andere twee Chinese banken en de Nederlandse ING – komt neer op een lening van 3 miljard pond, waarmee Thames Water dit jaar kan doorkomen. En de rente zou inderdaad hoog zijn: over de eerste 1,5 miljard pond moet het bedrijf jaarlijks 9,75 procent betalen. De groep kleinere kredietverstrekkers vraagt een lagere rente, 8 procent. Maar de leiding van Thames Water gaat voor het eerste plan, omdat dit de steun van de grootste groep geldschieters heeft.

Deze week wordt bekend wanneer de rechtbank uitspraak doet. Duidelijk is dat regeringspartij Labour grote weerzin heeft om Thames Water terug in overheidshanden te nemen. De overheid zou kunnen bepalen dat de schuldeisers ongeveer 40 procent van de schulden van Thames Water schrappen. Maar de rest zou voor rekening van de Britse belastingbetaler zijn.

Toch zijn de voorbereidingen voor die redding al gaande, onder de codenaam ‘project Timber’. Dat is een verwijzing naar de uitroep ‘timber!’ waarmee houthakkers waarschuwen vlak voordat een boom omvalt.