Category: Buitenland

Voor de grootscheepse saneringsoperatie die Elon Musk is begonnen binnen de Amerikaanse federale overheid, leunt de informele Trump-adviseur en techimiljardair sterk op enkele (vaak piepjonge) computerprogrammeurs. Hun voornaamste (of enige) arbeidservaring deden deze ‘techies’ op binnen een van Musks bedrijven, zoals Tesla, SpaceX, Twitter (nu X) of Neuralink. De brutale, disruptieve ‘move fast and break things’-mentaliteit die zij meekregen in Sillicon Valley, laten ze nu los op Washington.

Musks pseudo-ministerie voor overheidsefficiëntie (DOGE) heeft zich tot doel gesteld voor 4 juli 2026 tot 2.000 miljard dollar aan bezuinigingen te vinden. Hiervoor moet een van de grootste bureaucratieën ter wereld worden opgeschud, gestroomlijnd en verder geautomatiseerd – dat laatste vooral met inzet van nieuwe AI-technieken.

In december riep Musk geïnteresseerden per tweet op zich te melden voor een baan bij DOGE, waarvoor hij „lange dagen tegen weinig loon” in het vooruitzicht stelde. Het team dat hij samenstelde, weet sinds Trumps aantreden razendsnel zijn weg te vinden in de lettersoep van overheidsdiensten en agentschappen. Van het ‘federale chequeboekje’ BFS en ict-dienst TTS tot zorgregelingencentra CMS: overal kijken Musks tijdelijke krachten mee in databanken en overheidsservers.

Het verklaard doel is deze ter bezuiniging door te spitten op ‘verkwistende’ of ‘frauduleuze’ uitgaven. Maar onder dit mom hebben Musk en zijn discipelen nu wel toegang tot privédata van burgers en bedrijven, tot de broncode van .gov-websites en ook tot concurrentiegevoelige informatie over Musks zakelijke concurrenten.

Musks stekkerautobedrijf Tesla profiteerde de afgelopen jaren al van subsidieregelingen voor de elektrificatie van het Amerikaanse wagenpark en het aanjagen van de energietransitie. En met zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX haalde hij in het afgelopen decennium voor zeker 15 miljard dollar aan overheidsopdrachten binnen.

‘Musk-minions’

Deze „vijandige overname” door wat critici al een „vierde macht” van „Musk-minions” noemen, lijkt de afgelopen maanden gedegen voorbereid. Zo parachuteerde Musk eind vorige maand Thomas Shedd als directeur van de Technology Transformation Services (TTS). Deze federale ict-dienst ziet DOGE als cruciale schakel om toegang te krijgen tot systemen.

Voormalig Tesla-ingenieur Shedd hield ondergeschikten na zijn aantreden voor dat ze hun dienst moesten gaan zien als „een softwarestart-up die in financieel zwaar weer verkeert”, meldde techmedium Wired. Vervolgens werden de geschokte ambtenaren door Musks inhuurkrachten geïnterviewd over wat hun baan eigenlijk inhield, wat hun belangrijkste prestaties waren en welke hindernissen ze ondervonden om zo efficiënt mogelijk te werken. Ook werd hun kantoor verblijd met een verrassingsbezoek door Musk.

Met een lange loopbaan in Sillicon Valley, waarvan acht jaar bij Tesla, is Shedd een ervaren rot in Musks team. Veel andere leden zijn twintigers en werken pas enkele maanden of jaren voor hem. Omdat ze op tijdelijke basis worden ingehuurd, zouden ze niet onderworpen hoeven worden aan het gebruikelijke antecedentenonderzoek voor federale ambtenaren.

Lees ook

‘Ze willen álles slopen’: Amerikaanse ambtenaren in angst door drastische maatregelen van Trump en Musk

Media voerden zulke ‘background checks’ deze week alsnog uit en lichtten de doopceel van de Musk-medewerkers. Zoals die van de 25-jarige Marko Elez, een voormalig X- en SpaceX-ingenieur, die op het ministerie van Financiën gedetacheerd werd. Hij bleek daar voor zichzelf bevoegdheden te hebben bedongen om diep in de overheidsservers door te kunnen dringen. Nadat bleek dat hij zo software kon herschrijven, stapte een actiegroep naar de rechter. Die beperkte donderdagochtend zijn toegang tot ‘alleen-lezen’.

De ‘vijandige overname’ door ‘Musk-minions’ lijkt gedegen voorbereid

Diezelfde dag kwam Elez weer in opspraak, toen The Wall Street Journal verwijderde tweets opdiepte waarin Elez zich racistisch uitliet „over trouwen buiten mijn etniciteit” en over kenniswerkers die de techsector uit India haalt. Toen de krant bij het Witte Huis om een reactie vroeg, meldde dit dat Elez ontslag genomen had.

Eveneens donderdag kwam Wired met onthullingen over een andere ‘Muskie’. Deze Edward Coristine (19) tweet niet alleen druk onder het alias ‘Big Balls’, maar zou ook hebben gewerkt voor een bedrijf dat criminele hackers een tweede kans biedt. Daarnaast kan hij worden gelinkt aan een Telegram-account waar cyberaanvallen besteld kunnen worden, en aan een bedrijfje dat ook twee Russische web-domeinen registreerde. Ook Coristine heeft volop toegang tot overheidsservers.

Transmusical

Musk wist de nieuwscyclus deze week te domineren met de ontmanteling van het hulpagentschap USAID. Hiervoor legde DOGE de ene na de andere ‘woke’ begrotingspost bloot – van subsidies voor een vermeende transmusical in Colombia tot condooms voor de Taliban. Deze werden als ‘crap’ weggezet door het Witte Huis.

Maar er zijn ook eerste tekenen dat Musks missie zijn baas kan schaden. Om 2.000 miljard dollar te kunnen bezuinigen, ontkomt hij er niet aan ook te snijden in politiek en electoraal gevoeliger posten als sociale zekerheid, het veteranenpensioen en zorgregelingen Medicaid en Medicare.

De Democraten, onzichtbaar sinds hun nederlaag in november, hervonden deze week hun stem door de „ongekozen schaduwpresident” Musk aan te vallen. Een eerste, door Democraten bestelde enquête, wijst uit dat ook kiezers bedenkingen zouden krijgen bij Musks rol. De oppositie lanceerde al een andere lezing voor de afkorting DOGE: Destruction of Government by Elon.

Lees ook

Hoever wil Elon Musk gaan nu hij een bijna onbeperkte machtspositie binnen de Amerikaanse overheid heeft gekregen?

Delen

Mail de redactie

Vier strafzaken liepen er een jaar geleden tegen burger Donald Trump. Nu hij weer in het Witte Huis zit, zijn al tientallen processen tegen zijn regering aangespannen. Zijn decreten en het daaruit voortvloeiend beleid worden onmiddellijk aangevochten: door individuele slachtoffers, door Democratisch geleide staten en door belangenorganisaties. Van zijn anti-transgenderbeleid tot ingrepen in de overheidsbureaucratie, en van het uitzetten van migranten tot het afschaffen van het geboorterecht.

Ditmaal verwelkomt Trump alle zaken tegen hem. En niet alleen omdat de advocatenrekening nu naar de Staat gaat. Hij hoopt via het conservatieve Hooggerechtshof zijn presidentiële macht nog verder op te rekken.

„Amerikaanse rechter belemmert Trump-uitkoopprogramma” voor federale ambtenaren.

„Tweede rechter blokkeert Trumps geboorterecht op staatsburgerschap-decreet”, waarmee hij kinderen van tijdelijke en illegale immigranten hun automatische Amerikaanse paspoort wil ontnemen.

„Rechter belet Trumps bevel om transvrouwen naar mannengevangenissen te sturen.”

„Amerikaanse staten vertellen rechter dat Trump zich niet volledig houdt aan bevel om fondsen niet te bevriezen.” Zijn regering was teruggefloten toen die de financiering van externe programma’s, projecten, beurzen en leningen stopzette.

Het is maar een kleine greep uit de nieuwskoppen van de afgelopen dagen. Het verzet tegen Trump komt, in tegenstelling tot acht jaar geleden, niet van de straat of van de politieke oppositie in het Congres, maar van juristen. Het tempo waarin tientallen rechtszaken tegen het nieuwe Republikeinse bewind zijn aangespannen is bijna even moordend als dat waarin Trump decreten uitvaardigt. Via kort gedingen laten zij rechters de uitvoering van verschillende decreten opschorten. Al is het de vraag hoeveel de president zich daarvan aantrekt.

Voorbereid

Dit juridische touwtrekken volgt op Trumps minachting voor geldende wetten, regels, normen en uitspraken. Op zijn allereerste dag terug aan de macht negeerde hij een vers, unaniem oordeel van het Hooggerechtshof dat het wettelijke verbod op het Chinese platform TikTok had goedgekeurd. Over de automatische staatsburgerschapskwestie sprak dat Hof zich in 1898 al negatief uit. Tegelijkertijd schonk Trump gratie aan alle (óók de gewelddadige) bestormers van het Capitool – op zich legaal, maar zonder precedent. Daarna begon hij ambtenaren te ontslaan, geldstromen te blokkeren en migranten zonder papieren met veel theatraal vertoon uit te zetten.

Lees ook

Met ruime gratie voor Capitool-bestormers tracht Trump geschiedenis ‘6 januari’ te herschrijven

Democraten ogen overvallen en verslagen door het spervuur aan maatregelen waarmee Trump-II van start is gegaan. Zijn strategie om, zoals zijn voormalige adviseur Steven Bannon het noemt, „het speelveld te overspoelen met stront”, maakt dat ze nauwelijks kunnen overzien wat wel of geen serieuze reactie vraagt. Ze zijn niet bij machte om benoemingen van zijn meer controversiële bewindspersonen in de Senaat te blokkeren. Aangezien Trump per decreet regeert – en de uitvoering uitbesteedt aan de onverkozen en onbenoemde Elon Musk – zijn er geen wetgevingsprocessen waar ze, met hun minderheid in het Congres, tegenwicht aan kunnen bieden. Gouverneurs kunnen weinig doen op federaal niveau.

Maar op de juridische strijd hebben Democraten zich voorbereid. Het gerenommeerde, progressieve, juridische kenniscentrum Brennan Center for Justice verkende afgelopen voorjaar met simulaties al hoe een tweede Trump-presidentschap kon uitpakken. Werktitel voor die scenario’s, waarin Trump al zijn campagnebeloftes zou uitvoeren: Everything Everywhere All at Once.

Die oefeningen, gehouden met voormalige officieren van justitie, activisten, militairen, kerkleiders, zakenlui en politici van beide partijen, toonden aan dat „niet elk misbruik te blokkeren is, maar dat de middelen beschikbaar zijn om de schade af te wenden, te vertragen en te beperken”, zei projectleider Barton Gellman destijds.

Zijn Brennan Center is ook een van de initiatiefnemers van ‘Democracy 2025’ (zo genoemd in reactie op het rechtse Project 2025). Het noemt zichzelf „het strategische knooppunt om mensen en hun rechten te beschermen tegen de Trump/Vance-regering”. Deze club zegt meer dan achthonderd advocaten en experts klaar te hebben staan om beleid juridisch dwars te zitten en is inmiddels bij een tiental zaken betrokken.

Het ergste scenario waarop zij zich voorbereidden, is werkelijkheid geworden, zei Gellman donderdag tegen de publieke omroep. Wat Trump doet is „schaamteloos in strijd met de wet en in sommige gevallen de grondwet”. Zo ontslaat hij ambtenaren, heft hij ontwikkelingshulp op zonder daar de juiste procedures voor te volgen en heeft hij het Congres het begrotingsrecht ontnomen door allerlei betalingen stop te zetten. Maar van de Republikeinse meerderheid in de Senaat en het Huis van Afgevaardigden hoeft hij geen weerstand te verwachten. Gellman: „Trump doet gewoon dingen die op het eerste gezicht illegaal zijn om dan maar te zien wat er gebeurt.”

Democratisch senator Tim Kaine (Virginia) stelde deze week in The Washington Post „een zeer geavanceerde processtrategie” in het vooruitzicht „om de onrechtmatige acties aan te pakken”. Volgens hem is Trumps handelen erop gericht rechters uit te dagen hem tegen te houden. „Ik denk dat de regering gelooft dat zij over het algemeen zal zegevieren in het rechtssysteem dat het land nu heeft. Hij kan het mis hebben.”

Rechtsstaat

De rechtelijke macht is de enige tak van de overheid die de Republikeinen niet volledig onder controle hebben. Trump droeg in zijn eerste termijn weliswaar veel federale rechters voor, en verkreeg een conservatieve ‘supermeerderheid’ in het Hooggerechtshof. Maar „rechters – die onder meerdere presidenten zijn benoemd – proberen nog steeds de basisregels van de rechtsstaat te handhaven”, aldus Gellman.

Zo heeft een ooit onder Ronald Reagan aangestelde rechter Trumps inperking van het staatsburgerschap voor in de VS geboren kinderen scherp veroordeeld. „Het wordt steeds duidelijker dat de rechtsstaat voor onze president slechts een belemmering is voor zijn beleidsdoelen”, zei deze John Coughenour donderdag in zijn rechtszaal in Seattle. „De rechtsstaat is voor hem iets om te omzeilen of gewoon te negeren, of dat nu voor politiek of persoonlijk gewin is.”

Federale rechters zoals hij hebben tot nu toe in verschillende staten tegen Trump geoordeeld. Ze hebben zijn decreten vertraagd of als ongrondwettig bestempeld. Maar de regering zal deze uitspraken aanvechten tot aan het Hooggerechtshof, waar Trump in zijn eerste termijn drie van de negen hoge rechters kon benoemen. Het conservatieve overwicht is daar nu zes om drie.

Trump voelt zich gesterkt door het feit dat dit Hof in 2022 een streep zette door een bestaand arrest dat het landelijk recht op abortus had vastgesteld. Eerdere uitspraken zijn dus niet meer heilig. En vooral door de uitspraak afgelopen juli waarin het Hof hem – en andere presidenten – verstrekkende immuniteit schonk voor persoonlijke vervolging voor hun ‘officiële’ handelen in het Witte Huis. Dit vertraagde de toch al slome strafzaken tegen hem verder én vergrootte de almaar ruimere macht van presidenten. Hoever rekt het Hof die op, nu Trump weer aan de macht is?

Het recht op Amerikaans staatsburgerschap bij geboorte in de VS is waarschijnlijk het eerste grondrecht dat het Hooggerechtshof toetst. De andere zaken tegen Trump zijn meer procedureel. Zelfs als het hof in de toekomst besluit dat de president het agentschap voor ontwikkelingssamenwerking niet op deze wijze had mogen opdoeken, is de schade aan USAID al niet meer te herstellen. De ontslagen openbaar aanklagers en inspecteurs krijgen hun baan er niet mee terug. De uitgezette migranten krijgen geen vliegticket terug naar de VS. Transgender kinderen die geen puberteitsremmers meer krijgen, kunnen dat nooit inhalen.

Belangengroepen, aanklagers en rechters lopen per definitie achter de feiten aan: drie van de vier strafzaken tegen Trump kwamen niet rond voordat hij opnieuw president werd. De tijd is zijn bondgenoot. En wie weerhoudt hem ervan om vonnissen en arresten te negeren? Ook Democratische activisten en juristen hebben geen draaiboek klaar liggen voor een werkelijke constitutionele crisis.

Senator Kaine temperde de verwachtingen. „We hebben niet het gevoel dat we al deze zaken zullen winnen. Maar we gaan er een paar winnen. En hoe extremer de acties van de regering-Trump, hoe meer we zullen winnen.” De onzekere en lange strijd in de rechtszaal is van groot belang. Maar als Trump zich ergens door zal laten leiden, is het kiezerssentiment. Hij is waarschijnlijk gevoeliger voor peilingen dan voor rechters. Om die te beïnvloeden zullen de Democraten meer moeten ontketenen dan hun juristen.

Lees ook

Ken Martin, de nieuwe voorzitter van de stuurloze Democratische Partij, wil verbale ‘klappen uitdelen’ aan Trump

Delen

Mail de redactie

Een goede generaal geeft zijn strijdplan nooit prijs. De Rwandese president Paul Kagame stortte met de verovering van de Oost-Congolese stad Goma het oostelijk en zuidelijk deel van Afrika in een crisis. Hoe wil de generaal van het Rwandese leger, geholpen door zijn Congolese handlangers van de M23-militie, verder met zijn oorlog in Congo? Alle regeringen in de regio volgen de strijd met argusogen en proberen met een conferentie van staatshoofden, aanstaand weekend in Tanzania, een regionale oorlog te voorkomen.

Het Congolese leger, gesteund door Europese huurlingen en bijgestaan door een interventiemacht uit onder meer Zuid-Afrika, bleek de afgelopen maanden vrijwel kansloos tegen de duizenden Rwandese en M23-soldaten. Kagame lijkt niet meer te stoppen, hoewel hij zijn tegenstanders in het ongewisse laat: deze week beweerde hij tegen CNN zelf niet weten of zijn soldaten wel in Congo zijn.

Felle tegenstand

Toch doemen er nu enkele obstakels op voor een grootschaliger offensief. Ten noorden van Goma ontwikkelt zich een nieuw front, waarbij Oeganda betrokken dreigt te worden. En ten zuiden hebben duizenden Burundese soldaten zich aan de zijde van het Congolese leger geschaard, waar ze felle tegenstand bieden aan de opmars van M23 en de Rwandezen. De Burundese president Evariste Ndayishimiye waarschuwde deze week voor een oorlog met Rwanda.

Ook Zuid-Afrika werpt zich op als tegenstander van Rwanda in Congo. Het land neemt deel aan een internationale interventiemacht en verloor bij de strijd rond Goma veertien soldaten. Kagame spuwde deze week zijn gal over de Zuid-Afrikaanse president Ramaphosa. Hij noemde de Zuid-Afrikanen een oorlogszuchtige troepenmacht. „Als Zuid-Afrika kiest voor confrontatie, zal Rwanda daar op antwoorden.” Een al net zo weinig diplomatieke onbeleefdheid beging Kagame door Felix Tshisekedi een „onwettige president” van Congo te noemen.

Lees ook

In Goma zijn er nu al te weinig lijkzakken om alle doden te bergen

President Tshisekedi staat er op het slagveld uiterst zwak voor. Hoewel zijn leger twaalf keer zo groot is als dat van zijn rivalen – 120.000 regeringssoldaten tegenover meer dan tienduizend strijders van Rwanda en M23 – zijn de Congolese strijdkrachten aangevreten door corruptie. De generaals zijn drukker met hun financiële belangen in bijvoorbeeld de mijnbouw dan met het verbeteren van de gevechtscapaciteiten.

Roof van grondstoffen

Kagame is een briljante strateeg, zijn leger heeft al eerder militaire huzarenstukjes op zijn naam gezet, zoals de verovering van Kinshasa in 1997. In 1996 had hij de bejaarde Congolese verzetsstrijder Laurent Kabila uit een lappendoos in Tanzania gehaald, waar de alcoholist en taxichauffeur een bestaan in vergetelheid doorbracht. „In de komende maanden verdrijven we de kliek machthebbers uit Kinshasa”, verklaarde Kabila toen, en niemand geloofde hem. Maar Kagame had een plan, stampte in korte tijd een Congolees verzetsleger uit de grond, zette Kabila op een schild en bracht hem binnen een jaar naar de Congolese hoofdstad.

Net als met Kabila toen heeft Kagame een louche Congolees gevonden die verkondigt naar Kinshasa te zullen optrekken, 1.600 kilometer ten westen van Goma. Hij heet Corneille Nangaa, en is de leider van de rebellen. Nangaa stond in 2019 aan het hoofd van de Kiescommissie van Congo die Tshisekedi tot winnaar uitriep, ondanks glasheldere bewijzen van grote verkiezingsfraude.

Ngangaa keerde zich later af van Tshisekedi, reisde af naar Rwanda en vormde in Oost-Congo de Alliance Fleuve Congo. Dat is een samenwerkingsverband waarvan M23 de hoofdmoot vormt. Op een persconferentie in Goma deze week herhaalde hij dat Tshisekedi nooit legitiem de verkiezingen had gewonnen en voegde daar verontschuldigend aan toe: „Als ik de duivel heb gecreëerd, denk ik dat het aan mij is om hem te verslaan.” Tshisekedi weigert hardnekkig ieder overleg met M23.

M23 eist de afzetting van Tshisekedi. Wat betreft de belangen van Kagame wordt er gespeculeerd dat het hem louter te doen is om de grondstoffen van Congo. VN-rapporten schrijven al sinds 2001 over smokkel van mineralen, zoals coltan, naar Rwanda. Maar Kagame heeft waarschijnlijk meer belangen. Hij is vermoedelijk op zoek naar regionale dominantie, het kleine Rwanda moet een hoofdrol spelen in de competitie met zowel het Congolese als het Oegandese leger. Zijn doel is om politieke instabiliteit te creeëren, waardoor de oorlogseconomie, en dus de roof van grondstoffen, voortduurt.

Delen

Mail de redactie

Waterbedrijf Thames Water deelde een paar jaar geleden handige cadeautjes uit die Britten aanspoorden om water te besparen. Een douchekop die de watertoevoer beperkt, en kleine zandlopers voor in de douche, zodat je weet wanneer er vier minuten op zitten. Angela Royston vond die actie nogal flauw: „Want intussen zie je buiten het kraanwater over straat gutsen door een lek. En duurt het een week voordat ze het gefikst hebben.”

Royston, met roodgebloemde sjaal en dikke leren winterjas, is naar de rechtbank in hartje Londen gekomen om te protesteren tegen de redding van Thames Water, het bedrijf dat ongeveer zestien miljoen inwoners in en rond de Britse hoofdstad van kraanwater voorziet. Ze deelt flyers uit die Londenaren oproepen Thames Water te boycotten, door hun waterrekening later of zelfs helemaal niet te betalen.

En elke rekening telt, want Thames Water zit al maanden in grote financiële problemen. Het bedrijf heeft zo’n 18 miljard pond (21,65 miljard euro) aan schulden. Deze week worden er dagenlange zittingen gehouden over een herstructureringsplan van een groep kredietverstrekkers waarvoor de rechtbank toestemming moet geven. De leiding van Thames Water staat achter dat plan. Er is haast bij, want het bedrijf kan nog maar korte tijd aan zijn financiële verplichtingen voldoen. Waarschijnlijk tot eind maart.

Alleen: niet iedereen is het eens met dat reddingsplan. Een groep kleinere geldschieters biedt alternatieve leenvoorwaarden aan, en een lagere rente. En een groep burgers vindt dat Thames Water beter genationaliseerd kan worden, of in elk geval tijdelijk onder speciaal bewind van de overheid moet komen. De huidige schuldeisers zouden dan deels hun verlies moeten nemen, zodat de regering Thames Water kan herstructureren en opnieuw verkopen.

Activist Angela Royston vindt nationaliseren het beste: „Dan is dividend uitkeren aan aandeelhouders niet langer prioriteit, maar staan de belangen van gebruikers en milieu voorop.”

Privatisering

De oorzaak van de problemen van Thames Water ligt volgens velen in de privatisering van de watersector, ruim 35 jaar geleden. In 1989 besloot de Conservatieve premier Margaret Thatcher de watervoorziening in Engeland en Wales naar de markt te brengen. Internationaal gezien was dit uniek.

In de jaren daarna namen groepen investeerders, vaak uit andere landen, de waterbedrijven over. Zo heeft Thames Canadese en Chinese aandeelhouders. Het Nederlandse pensioenfonds Zorg en Welzijn heeft ook een klein belang, van 2,2 procent. Yorkshire Water is grotendeels in Australische handen, Southern Water heeft een Amerikaanse aandeelhouder.

Waterbedrijven golden als aantrekkelijke investering omdat water een basale levensvoorziening is en de sector dus weinig gevoelig is voor economische grillen. Bovendien hebben waterbedrijven een monopolie in hun regio, wat gegarandeerde inkomsten betekent.

In de loop der jaren gingen de meeste waterbedrijven leningen aan en bouwden langzaam maar zeker grote schulden op. Thames Water heeft veruit de hoogste, maar die van bijvoorbeeld United Utilities en Severn Trent Water zijn evenmin gering: elk 7 tot 9 miljard pond schuld. Samen hebben de waterbedrijven in Engeland schulden van meer dan 60 miljard pond (ruim 71 miljard euro). De laatste jaren steeg de rente die waterbedrijven daarop betalen; met het toenemen van de inflatie werden ook de rentetarieven flink hoger. Aandeelhouders kregen ondanks de financiële tegenvallers vaak toch dividend uitgekeerd – opgeteld zeker 52 miljard pond sinds de privatisering. En bestuurders kregen hun bonussen uitbetaald.

Gammele buizen

Intussen bleven onderhoud aan infrastructuur en nieuwe investeringen achter. Dertig jaar lang werden er geen nieuwe waterreservoirs gebouwd, terwijl de bevolking groeide en de vraag naar water steeg. Daarbij lekt een flink deel van het water in Engeland weg door gammele, oude buizen en slecht beheer van de waterdruk, of een combinatie daarvan. Landelijk lekt gemiddeld 19,4 procent van het leidingwater al weg voor het een kraan bereikt. Thames Water scoort met 22,7 procent waterverlies door lekkage het slechtst van alle zeventien waterbedrijven.

Als het even flink regent, verschijnen tientallen rode bolletjes met uitroeptekens op de online kaart van milieuorganisatie The Rivers Trust. Die bolletjes markeren de plekken waar rioleringen de toevoer niet meer aankunnen. Het water stroomt daar, ongezuiverd, naar een storm overflow die het water rechtstreeks uitspuugt in een rivier of in zee. Dit systeem was ooit bedoeld voor uitzonderlijke omstandigheden, maar door de slechte staat van het rioolsysteem is het gangbare praktijk geworden. De overflows worden soms dagenlang achter elkaar gebruikt en de waterkwaliteit lijdt eronder.

De lozing van vuil rioolwater leidt tot publieke verontwaardiging in Engeland. Toezichthouders kunnen waterbedrijven – die ook voor de afwatering en het riool verantwoordelijk zijn – boetes voor excessief dumpen uitdelen. Dat gebeurt ook wel, maar die schade lijkt voor de aandeelhouders draaglijk. De waterbedrijven keerden volgens zakenkrant de Financial Times sinds 2021 samen 2,5 miljard pond uit, terwijl de boetes voor wanbeleid ‘maar’ 168 miljoen pond bedroegen.

Herstelfonds

In 2023 kwam de Conservatieve Partij met een plan om de waterkwaliteit te verbeteren, door te beginnen met een ‘waterherstelfonds’. Lokale overheden met rioleringsproblemen konden zich daarvoor aanmelden. De nieuwe regeringspartij Labour maakte vorige maand echter bekend dat er geen enkele aanmelding was binnengekomen.

De regering heeft nu voor dit jaar een onafhankelijke analyse van de watersector aangekondigd, om de gevolgen van de privatisering in kaart te brengen. Ook ligt er een wetsvoorstel waardoor boetes sneller kunnen worden opgelegd, en de toezichthouder bonussen van bestuurders makkelijker kan blokkeren als de operationele prestaties – denk aan verminderen van lekkages – van hun waterbedrijf achterblijven.

Nationalisatie van de waterbedrijven is voor de Britse politiek geen optie

Is dat genoeg om orde op zaken te stellen? Nationalisatie is voor de Britse politiek geen optie. In de oppositie pleitte Labour er weliswaar jarenlang voor de watersector weer in overheidshanden te brengen, maar de partijtop veranderde in 2022 van standpunt toen regeringsmacht voor Labour een serieuze mogelijkheid leek. Nationaliseren zou de schatkist tientallen miljarden kosten, zonder dat de baten meteen duidelijk zijn, zei Lagerhuislid Rachel Reeves toen. Nu is ze minister van Financiën.

Voor Thames Water is het toch een reëel scenario binnenkort weer publiek bezit te zijn. Het probeert zo’n redding door de overheid te voorkomen, ook al komen de kosten van die poging grotendeels voor rekening van zijn klanten. Toezichthouder op de watervoorziening Ofwat bepaalde vorig jaar dat Thames Water zijn tarieven de komende vijf jaar in totaal met hooguit 33 procent mag verhogen. Het bedrijf zelf had gevraagd om 59 procent verhoging, wat neerkomt op gemiddeld 228 pond (274 euro) extra per huishouden in 2030. Dat geld zou volgens Thames Water nodig zijn voor „herstel” van het bedrijf.

Waterrekening

Voor de rechtbank in Londen komt Charlie Maynard, Lagerhuislid voor de Liberaal-Democraten, aan de demonstranten uitleggen dat hij Thames Water liefst zo snel mogelijk in overheidshanden ziet: „Tussen een kwart en een derde van jullie waterrekening gaat anders straks naar rente voor de geldschieters. Alleen naar de rente! Laat Labour doorbijten en Thames Water onder speciaal bewind brengen. Dan kan het bedrijf met een gezonde balans weer de juiste investeringen doen.”

De hele watersector opnieuw nationaliseren gaat overigens ook de Liberaal-Democraten te ver. Zij willen wetgeving die waterbedrijven verplicht om winstuitkeringen te beperken en het milieu voorop te stellen.

Het reddingsplan van de grote kredietverstrekkers – volgens de FT zijn dat onder andere twee Chinese banken en de Nederlandse ING – komt neer op een lening van 3 miljard pond, waarmee Thames Water dit jaar kan doorkomen. En de rente zou inderdaad hoog zijn: over de eerste 1,5 miljard pond moet het bedrijf jaarlijks 9,75 procent betalen. De groep kleinere kredietverstrekkers vraagt een lagere rente, 8 procent. Maar de leiding van Thames Water gaat voor het eerste plan, omdat dit de steun van de grootste groep geldschieters heeft.

Deze week wordt bekend wanneer de rechtbank uitspraak doet. Duidelijk is dat regeringspartij Labour grote weerzin heeft om Thames Water terug in overheidshanden te nemen. De overheid zou kunnen bepalen dat de schuldeisers ongeveer 40 procent van de schulden van Thames Water schrappen. Maar de rest zou voor rekening van de Britse belastingbetaler zijn.

Toch zijn de voorbereidingen voor die redding al gaande, onder de codenaam ‘project Timber’. Dat is een verwijzing naar de uitroep ‘timber!’ waarmee houthakkers waarschuwen vlak voordat een boom omvalt.

Delen

Mail de redactie

Ahmed al-Sharaa, leider van de Syrische rebellengroep Hayat Tahrir al-Sham (HTS), mag zich sinds kort „overgangspresident” van het land noemen, en maakte de afgelopen dagen zijn eerste buitenlandse reizen, naar Saoedi-Arabië en Turkije. Tegelijk met zijn aanstelling zijn alle gewapende groepen in Syrië ontbonden, inclusief HTS. Maar of de nu niet meer bestaande groep daarmee ook van terreurlijsten verdwijnt, is de vraag.

In 2015 werden de rebellen vanwege hun associatie met Al-Qaida op terreurlijsten gezet, waaronder die van de VN. Van die groep probeerden ze in 2017 afstand te nemen met een naamsverandering. Al-Sharaa zelf probeert ook al jaren tevergeefs van het label „terrorist” af te komen. Het is een „politieke categorisering” zonder „echte geloofwaardigheid”, en bovendien een oneerlijke, zei hij in het documentaireprogramma PBS Frontline.

Drie vragen over terreurlijsten.

1
Wat zijn terreurlijsten?

Dé terreurlijst bestaat niet. De VN hanteren een sanctielijst met terroristische organisaties. De EU heeft een aparte lijst. Daarnaast heeft vrijwel elk land ook een eigen terreurlijst. Groepen en individuen op deze lijsten zijn onderhevig aan sancties, onder meer met betrekking tot vrij reizen, geldstromen en wapenhandel. Het betreft ook organisaties die zelf geen terreuraanslagen plegen, maar wel lijntjes hebben lopen naar terreurgroepen zoals Al-Qaida en IS.

Omdat een universele definitie van terrorisme ontbreekt, zijn er geen eenduidige voorwaarden om op zo’n lijst terecht te komen. Voor iedere uitbreiding van de VN-sanctielijst wordt met een resolutie gestemd.

Individuele landen maken een eigen risico-inschatting. In Rusland staan bijvoorbeeld dissidenten, journalisten en de lhbti-beweging op de lijst. Oud-president van Zuid-Afrika Nelson Mandela stond tot 2008 op de Amerikaanse lijst, al won hij in 1993 de Nobelprijs voor de Vrede.

Lees ook

Een ‘terrorist’ wordt geassocieerd met misdaad en is daarmee ideale oorlogspropaganda

„Het is zorgwekkend dat een vage aanduiding van ‘terrorisme’ gemakkelijk de mensenrechten van groepen en individuen in gevaar kan brengen”, schrijft mensenrechtenorganisatie Amnesty International. In het kader van terrorismepreventie delen banken, politie en migratiediensten gegevens met elkaar. Daardoor worden onschuldige mensen soms in verband gebracht met terrorisme, blijkt uit onderzoek van Follow the Money en the Intercept.

De nationale lijsten weerspiegelen vaak conflicten over grondgebied. China behandelt Oeigoerse organisaties die een onafhankelijk Xinjiang willen als terroristen. Indonesië heeft de Free Papua Movement op zijn lijst. Ook bondgenootschappen spelen een rol. Hamas richt zich uitsluitend tegen Israël, maar staat op veel westerse lijsten. De linkse, Koerdische PKK staat op Europese en Amerikaanse lijsten, terwijl die in Turkije aanslagen pleegt.

Lees ook

In de jaren zestig eisten terroristische aanslagen meer doden in Europa dan nu

2
Wat gebeurt er als een ‘terreurorganisatie’ regeringsmacht krijgt?

Wie aan de macht komt terwijl hij op een terreurlijst staat, brengt andere regeringsleiders in een lastig parket, zegt Peter Knoope, oud-directeur van het International Centre for Counter-Terrorism (ICCT) in Den Haag. De sancties maken diplomatieke relaties onmogelijk en staan humanitaire hulp in de weg. De Taliban in Afghanistan zijn om die reden internationaal geïsoleerd.

Of datzelfde lot Syrië onder Al-Sharaa treft, is nog onduidelijk. De EU besloot eind januari een deel van de sancties op te schorten. Het ging daarbij om economische sancties die waren opgelegd aan Syrië onder Assad, niet om de terreur-sancties die de VN aan HTS heeft opgelegd.

Daar komt de rebellengroep niet zomaar vanaf, denkt Knoope. Om van de VN-lijst verwijderd te worden, moeten de vijftien leden van de Veiligheidsraad unaniem instemmen. „Landen zullen de kat uit de boom kijken voor ze zo’n stap ondernemen.”

Sancties maken diplomatieke relaties met organisaties en mensen op een terrorisme lijst onmogelijk. De Taliban in Afghanistan zijn om die reden internationaal geïsoleerd.

Op de Europese lijst staan ook groepen die al jaren niet meer actief zijn, zoals de Sri-Lankaanse Tamil Tijgers. Bovendien zijn landen huiverig om te snelle beslissingen te nemen. Toen oud-president Joe Biden in 2021 de Jemenitische Houthi’s van de Amerikaanse terreurlijst haalde zodat Jemen humanitaire hulp kon ontvangen, stuitte hij op flinke kritiek van de Republikeinen, die dat er weer goed inwreven toen Houthi-rebellen in 2023 Amerikaanse schepen aanvielen schepen in de Rode Zee. Donald Trump zette de Houthi’s twee dagen na zijn inauguratie weer op de lijst.

3
Weerspiegelen terreurlijsten terroristische dreiging?

Niet per se. In de VS staan de bewapende milities die in 2021 het Capitool bestormden, zoals de Proud Boys, Oath Keepers en Three Percenters, niet op de Amerikaanse terreurlijst, terwijl hun acties wel in veel definities van terrorisme vallen. „Na de aanslag van Al-Qaida op de Twin Towers in 2001 is de focus van counterterrorisme verschoven naar religieus geïnspireerde aanslagen”, zegt Knoope. „De rechterkant pleegt ook geweldsdaden die strikt genomen onder de noemer terrorisme vallen, maar dat wordt niet altijd zo genoemd. Dat betekent weer dat beleidsvoerders daar minder aandacht aan besteden in maatregelen en preventie.”

Deels ligt dat aan de samenleving: witte aanslagplegers worden in het Westen minder snel als terrorist bestempeld. „Terrorisme is niet los te zien van ‘de ander’”, zegt Knoope. Als een dader in het jihadistische hokje lijkt te passen, wordt de connectie met een gevaarlijke en kwaadwillende terreurgroep veel sneller gelegd. „Elke keer komt dan het trauma van 9/11 weer terug.”

Lees ook

Gökmen T. een radicale gek of een gekke radicaal? Het etiket terreur maakt uit, volgens onderzoekers

De grote nadruk op Al-Qaida en IS sinds 9/11 is één van de redenen dat westerse landen huiverig zijn om de voormalige Syrische rebellengroep en haar leider van terreurlijsten te halen. Wel komt er langzaamaan meer aandacht voor andere vormen van terrorisme. Sinds juli staat de gewelddadige neonazigroep The Base op de Europese terreurlijst – de enige extreemrechtse groep tot nu toe.

Delen

Mail de redactie

Arm in arm stonden ze, begin oktober. De Franse president Emmanuel Macron in zijn donkergrijze pak en zijn Tsjadische collega Mahamat Idriss Déby Itno in een witte boubou, zwaaiend naar de camera’s voor het Elysée in Parijs. Een ongemakkelijke vriendschap, bezegeld met zuinige lachjes. Binnen spraken de twee onder meer af hun militaire samenwerking „verder te versterken”, zo zei Parijs achteraf tegen journalisten.

Ook benadrukte Macron het belang van Frankrijks „speciale partnerschap” met Tsjaad.

Van dat „speciale partnerschap” was kort daarna weinig over. Eind november wees Tsjaad het Franse leger de deur, Parijs kreeg tot eind januari om zijn boeltje te pakken. Donderdag vertrokken de laatste Franse militairen uit het Centraal-Afrikaanse land en wapperde voor het laatst de Franse vlag naast de Tsjadische op wat iedere Tsjadiër kent als de „Franse basis” in hoofdstad Ndjamena.

Een stil einde van ruim een eeuw vrijwel onafgebroken militaire samenwerking.

Lees ook

Het ‘weg met Frankrijk!’ galmt door heel West-Afrika

Een nieuw tijdperk

Het is inmiddels een bekend fenomeen. Een golf van ontevredenheid die al lang borrelde in Frankrijks oud-koloniën in West- en Centraal-Afrika, is in korte tijd tot uitbarsting gekomen. Nieuwe regimes – sommigen kwamen aan de macht via een staatsgreep, andere via de stembus – verbreken één voor één de band die hun voorgangers met Parijs onderhielden en sturen de in hun landen gestationeerde Franse soldaten weg.

In 2023 waren het Mali, Burkina Faso, Niger. Eind november volgde Tsjaad. Op dezelfde dag maakte Senegal, van oudsher Frankrijks trouwe en stabiele bondgenoot, bekend dat er „geen toekomst is” voor Franse militairen in dat land – nog dit jaar zullen de Fransen hun bases daar verlaten. Een maand later zei zelfs Parijslievend Ivoorkust dat het de Franse militaire aanwezigheid fors wil afbouwen.

De manier waarop Afrikaanse regeringen afscheid nemen van Frankrijk verschilt per land, net als de diplomatieke banden die overblijven. Afgelopen decennium was Frankrijk met duizenden militairen aanwezig in zijn oud-koloniën, van Mali tot de Centraal Afrikaanse Republiek; onder meer om tegen jihadisten en rebellengroepen te vechten. Dadelijk blijft nog maar een klein plukje, met name in Gabon en Djibouti.

Er is een poussée populaire, een opleving van de bevolking, waaraan Afrikaanse leiders zich niet meer kunnen onttrekken, zegt de Tsjadische onderzoeker Remadji Hoinathy, verbonden aan het Institute for Security Studies. Garandeerde een warme relatie met Parijs vroeger de positie van presidenten – niet zelden tegen de wil van de bevolking in – nu maakt hen dat kwetsbaar.

Vooral in de ogen van jonge burgers. Ontevreden over Frankrijks aanhoudende bemoeienis, beperkte militaire successen, en paternalistische houding, willen die af van wat werd verkocht als een relation spéciale.

Daarmee breekt een nieuw tijdperk aan voor Frankrijk dat zijn diplomatieke gewicht op het wereldtoneel voor een groot deel dankt aan zijn militaire aanwezigheid in en banden met Afrika. Het was decennialang Europa’s referent op het continent – Parijs was vaak tussenpersoon voor andere Europese landen die iets in Afrika wilden. Het was er economisch sterk, militair gewichtig. En diplomatiek profiterend: zijn permanente zetel in de VN-veiligheidsraad dankt Frankrijk goeddeels aan zijn toenmalige koloniën in Afrika. Maar op dat continent lijkt het nu uitgespeeld.

Lees ook

Macron maakt zich onmogelijk bij Afrikaanse landen

Gelijkwaardigheid

De ontwikkelingen zijn pijnlijk voor Macron, de eerste na de dekolonisatie geboren president van Frankrijk die bij zijn aantreden in 2017 een definitieve breuk met de schaduw van Françafrique beloofde: het beleid waarmee Parijs na de onafhankelijkheid van Afrikaanse landen decennialang middels militaire steun de eigen belangen bleef veiligstellen in voormalige koloniën. De jonge president zei voor nieuwe, gelijkwaardige relaties te staan.

Koud weg worden gestuurd, was niet wat hij beoogde.

Bij een toespraak voor Franse ambassadeurs kon Macron zijn frustratie daarover vorige maand nauwelijks verbergen. „Ze zijn ons vergeten te bedanken”, bitste de president. Woordvoerders van het Elysée haastten zich naderhand om te verduidelijken dat Macron doelde op de junta’s in Mali, Niger en Burkina Faso, die Frankrijk na hun staatsgrepen hun landen uitschopten.

Maar Macrons woorden resoneerden toen al door alle oud-koloniën.

Demonstranten protesteren op 30 augustus 2023 buiten de luchtmachtbasis van Niger en de Franse luchtmachtbasis in Niamey om het vertrek van het Franse leger te eisen.

Foto’s: AFP

„Ik denk dat hij [Macron] in het verkeerde tijdperk verkeert”, sneerde de Tsjadische president Déby op nationale televisie. Op de achtergrond klonk luid applaus. „Het bevestigt wat mensen al dachten”, zegt onderzoeker Hoinathy. „Het beeld van dit koloniale, arrogante Frankrijk dat zichzelf nooit dankbaar heeft getoond ten aanzien van de Afrikaanse troepen die voor háár heb gestreden in al haar oorlogen.”

Volgens de onderzoeker onderstrepen Macrons woorden het „kwaliteitsverlies van de Franse diplomatie”. Dat zou door oud-president Nicolas Sarkozy zijn begonnen – hij wekte in 2007 woede door te zeggen dat „de Afrikaanse mens de geschiedenis niet genoeg is binnengetreden” – en onder Macron zijn verergerd. „Het is een diplomatie die blijft vasthouden aan de rol van donneur de lesson, die Afrikaanse landen de les leest.”

Lees ook

Na hun vertrek uit Mali en Burkina Faso willen de Fransen wél in Tsjaad blijven

Eiffeltorenmentaliteit

Die houding heeft volgens kenners ook bijgedragen aan Déby’s plotse besluit Tsjaads defensie-akkoorden met Frankrijk op te zeggen. Parijs werd daar totaal door verrast. Luttele uren voordat Tsjaad het nieuws bekendmaakte, was de Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean-Noël Barrot nog in het land om te praten over de toekomst van hun samenwerking. Er leek voor de Fransen geen vuiltje aan de lucht – het was immers Tsjaad, dé historische partner.

Dat partnerschap gaat lang terug: sinds 1900 waren de Fransen in Tsjaad aanwezig. De basis in Ndjamena werd in 1939 door de Franse luchtmacht gebouwd en ook na de dekolonisatie in 1960 werkten hun legers nauw samen. Meermaals redde Frankrijk met militaire interventies het regime in het olierijke land. „De oude machthebbers in Tsjaad waren echte francofielen”, zegt Antoine Glaser, de Franse schrijver en Afrikakenner die in 2021 het boek Le piège africain de Macron (De Afrikaanse valstrik van Macron) uitbracht. „Ze hadden de Eiffeltorenmentaliteit, waren dol op Frankrijk.”

Parijs dacht dat Tsjaad altijd afhankelijk zou zijn van Frankrijk, zegt Glaser. En het was zelf afhankelijk van Tsjaad. „Dit was Frankrijks bastion in Afrika en de Tsjadiërs waren hun belangrijkste militaire bondgenoten in de Sahel. En het is strategisch gelegen: vanuit Tsjaad kon Frankrijk inlichtingen verzamelen over omringende landen als Libië, Soedan en de Centraal-Afrikaanse Republiek.”

Het Franse leger deed tal van oefeningen in de Tsjadische woestijn en interventies in omringende landen vertrokken vanuit hun bases in onder meer het oostelijke Abéché. Een „win-winsituatie” noemde een Franse gevechtspiloot het toen NRC in 2023 de basis in Ndjamena bezocht.

Maar de tijden zijn veranderd. De huidige president Déby (40) nam in 2021 middels een de facto coup de macht over van zijn plots overleden vader, die dertig jaar lang en met continue steun van Parijs aan de macht was geweest. Frankrijk dacht aan Déby junior eenzelfde partner te hebben. „Maar het zag niet in dat het land was veranderd”, zegt Glaser.

De relatie tussen Déby en Parijs liep al gauw scheurtjes op, mede door een Frans justitieel onderzoek dat eind 2023 werd ingesteld naar peperdure maatpakken die de Tsjadische president in Parijs had gekocht. Daarop liet Déby zich in Moskou uitnodigen door de Russische president Vladimir Poetin, wiens huurlingen na het vertrek van de Franse militairen nu actief zijn in Mali, Niger, Burkina Faso en de Centraal-Afrikaanse Republiek.

In Parijs werden die signalen niet opgepikt: een breuk met hun historische partner leek ondenkbaar. Glaser wijdt dit aan een misplaatst soort arrogantie binnen het Franse leger en de politiek. „De Franse militairen wilden in Tsjaad blijven. Er is meer geluisterd naar wat de Fransen wilden, dan wat de Tsjadiërs wilden.”

Lees ook

Wéér wijst een Afrikaans land Frankrijk de deur: Tsjaad zegt defensieakkoord op

Aanval van Boko Haram

Het is niet zo dat Parijs helemaal niet doorhad dat er iets moest veranderen: Macron zelf kondigde in 2023 een herschikking aan van de militaire aanwezigheid in een poging de controle weer wat in handen te nemen na de deur te zijn gewezen door Mali en Burkina Faso. Begin 2024 wees hij een speciaal gezant aan, Afrika-kenner en oud-minister Jean-Marie Bockel, die vorig jaar onder meer naar Ndjamena ging om te praten over nieuwe samenwerkingsvormen.

Tijdens zijn tour d’Afrique moest Bockel op zoek naar een nieuw evenwicht waarbij de Fransen aanwezig konden blijven in de landen waar ze nog bases hadden – Senegal, Ivoorkust, Gabon en Tsjaad – maar op een minder zichtbare manier.

In het nooit openbaar gepubliceerde rapport dat hij eind november bij Macron indiende, stelde Bockel voor het aantal Franse soldaten in die landen flink terug te brengen (in het geval van Tsjaad van duizend naar zo’n 300, volgens bronnen van het Franse persbureau AFP), en de focus te verleggen van interventies naar vooral het opleiden van lokale eenheden.

De Tsjadische president Déby lijkt zijn eigen calculaties te hebben gemaakt. „Het [Tsjadische] leger leunde zwaar op de Fransen, onder meer voor hun inlichtingen”, zegt analist Remadji Hoinathy. Mogelijk, stelt hij, waren er twijfels of zo’n afgeschaalde aanwezigheid nog wel nut zou hebben.

Een grote aanval van terreurgroep Boko Haram afgelopen oktober bij het Tsjaadmeer zette de verhoudingen al op scherp. Tientallen Tsjadische soldaten kwamen daarbij om – in de kringen rond Déby klonk dat de Fransen hadden geweigerd te helpen. „De Tsjadiërs zeiden: de Fransen zijn hier om terreur te bestrijden, maar ze helpen ons nu niet Boko Haram aan te pakken. Waarom zijn ze er dan nog?”, zegt de Nigerese analist Seidik Abba, voorzitter van het in Parijs gevestigde CIRES-centrum dat zich richt op de Sahel.

Mensen slepen een Franse vlag achter een motorfiets aan tijdens een mars tegen de Franse militaire aanwezigheid in N’Djamena, op 6 december 2024, en op 11 januari 2025 wordt de Franse vlag gestreken tijdens een ceremonie ter gelegenheid van het vertrek van Franse soldaten van de militaire basis Abéché.

Foto’s: Joris Bolomey / AFP

De druppel, zo klinkt het, waren opmerkingen van de Franse minister Jean-Noël Barrot tijdens zijn bezoek in Ndjamena eind november, waarbij hij Tsjaad onder andere zou hebben aangesproken op diens dubieuze rol in de oorlog in Soedan.

Diezelfde avond, Barrot zat net in het vliegtuig, werden de historische banden doorgeknipt. „Het is tijd voor Tsjaad om zijn volledige soevereiniteit te bevestigen en zijn strategische partnerschappen te herdefiniëren op basis van nationale prioriteiten”, schreef de Tsjadische minister van Buitenlandse Zaken in een verklaring. De timing was symbolisch: op de 66e verjaardag van de Republiek Tsjaad.

Lees ook

Laat Thiaroye niet alleen een wond, maar ook een les zijn, zegt de Senegalese president

Landen inspireren elkaar

„Het is duidelijk dat de autoriteiten daarop wilden inspelen”, zegt Hoinathy. „Ze weten dat Frankrijk niet populair is. Zo’n discours over soevereiniteit valt niet alleen goed bij de jeugd in Tsjaad, maar door heel de Sahel.”

De staatshoofden kijken daarbij ook naar elkaar: het gevoel zonder Frankrijk te kunnen, wordt versterkt door het feit dat Mali, Niger en Burkina Faso niet in totale chaos afzakten nadat zij de Fransen wegstuurden – al is de jihadistische dreiging daar allerminst verdwenen. Met hun harde opstelling en scherpe woorden richting Parijs en Macron zijn de juntaleiders voor veel jongeren in de regio helden.

Van Senegal tot Gabon prijken stickers met hun hoofden op de dashboards van gebutste taxi’s, filmpjes met hun citaten worden op sociale media gretig gedeeld.

Een in Frankrijk veel gehoorde verklaring is dat Rusland dit soort sentimenten in Franstalig Afrika aanwakkert – ook Macron haalde dit aan in zijn gewraakte toespraak voor de Franse ambassadeurs. Ja, die Russische beïnvloedingscampagnes zijn er, zegt onderzoeker Abba. Maar de invloed daarvan wordt volgens hem overschat. „Rusland heeft echt geen geld om heel Afrika om te kopen. De meeste Afrikanen willen gewoon een andere relatie tot hun oud-kolonisator.”

Lees ook

Hoe het anti-Franse sentiment opleeft in West-Afrika

Zoals in Senegal. Diens nieuwe, jonge leiders wonnen vorig jaar met overmacht de verkiezingen met een discours draaiend om soevereiniteit en pan-afrikanisme. Ook zij grepen een historisch moment aan om te laten zien dat het hen menens is: afgelopen december herdachten zij op grootse wijze een koloniaal bloedbad in het Senegalese plaatsje Thiaroye. Door de Fransen werd dat decennialang in de doofpot gestopt.

Dakar hield de gesprekken met Macrons gezant Bockel af – volgens Bockel omdat het land „meer tijd voor reflectie” wilde. Senegals president Bassirou Diomaye Faye gaf in de Franse krant Le Monde een andere reden: „Waarom zou het aan de heer Bockel of welke andere Fransman dan ook moeten zijn om te beslissen dat het in een soeverein land nodig is om 100 soldaten te hebben?”

‘Na big honour for France’

Bij de besluiten om Frankrijk weg te sturen, speelt een nieuwe geopolitieke context mee. Niet alleen China en Rusland, ook opkomende machten als Turkije en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) profileren zich steeds sterker als alternatieve partner voor Afrikaanse landen. Zo is Turkije inmiddels één van Tsjaads belangrijkste wapenleveranciers en spekken de VAE Déby’s staatskas.

Hongarije, dat Tsjaad als een sleutelland ziet om migratie tegen te gaan, beloofde Déby zo’n tweehonderd soldaten te sturen. Zelfs Ivoorkust, dat een zeer Frankrijkminnende president heeft en de banden met Parijs niet volledig doorsnijdt, lijkt open te staan voor andere partijen. Terwijl de Franse basis daar deze maand aan het Ivoriaanse leger is overgedragen, in lijn met de afspraken met Macrons gezant Bockel, lopen vergaande gesprekken met de Amerikanen voor een militaire basis van dat land.

„De jonge staatshoofden hebben tegenwoordig de hele wereld in hun wachtkamer zitten”, zegt auteur Glaser. „Frankrijk heeft het niet willen zien, maar Afrika is gemondialiseerd.”

Macron geeft niet op en zoekt zijn vrienden nu in het Engelstalige deel van het continent. Zo nodigde hij onlangs de president van Nigeria uit voor een staatsbezoek in Parijs. „Na big honour for France, dear President Bola Tinubu, to welcome you for dis state visit as one big partner and friend of today and tomorrow”, schreef hij op X in het lokale pidgin: „Het is een eer voor Frankrijk, beste president Bola Tinubu, om u op staatsbezoek te ontvangen als een grote partner en vriend van vandaag en morgen.”

Delen

Mail de redactie