Beleggers die vol inzetten op de zogenoemde ‘Trump trade’ – een strategie voor als de Republikeinse kandidaat de Amerikaanse verkiezingen zou winnen – hebben woensdag goede zaken gedaan.
Handelaren gingen ervan uit dat bij een zege van Trump de rente op staatsleningen zou stijgen. De reden daarachter is dat het Amerikaanse begrotingstekort zal stijgen, omdat de lastenverlichting die in 2017 werd doorgevoerd, door Trump volgend jaar volledig wordt verlengd, aangevuld met nieuwe lastenverlichting – vooral voor bedrijven.
Een oplopend begrotingstekort zorgt voor een hogere staatsschuld en een stijgende rente op de staatsleningen waarmee die schuld wordt gefinancierd. Bovendien kunnen de extra uitgaven zorgen voor het langer hoog blijven van de inflatie. Ook Trumps voornemen om invoertarieven integraal te verhogen, kan de inflatie bestendigen. Tarieven zorgen voor hogere invoerprijzen die weer doorsijpelen in de consumentenprijzen.
De rente op tienjarige staatsleningen steeg vanmorgen vroeg dan ook hard: op de verkiezingsavond bedroeg hij nog 4,28 procent en steeg daarna zeer snel naar 4,45 procent, waar hij de rest van woensdag bleef.
‘Trump traders’ gingen ook uit van een hogere koers van de Amerikaanse dollar. De hogere inflatievooruitzichten kunnen ervoor zorgen dat de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve Board, haar rente minder snel zal verlagen dan verwacht. De dollar profiteert op de korte termijn van zo’n hoger dan gedachte rente.
Al zeer vroeg in de ochtend was de toen verwachte winst van Trump al zichtbaar in een forse koersstijging van de Amerikaanse munt. Dat was goed te zien bij wisselkoers van dollar en euro, waarbij de Europese munt in luttele uren ruim 2 procent verloor. Dat is voor deze wisselkoers een enorme beweging.
Record voor bitcoin
Bitcoin, waarvan de koersvorming geen economische verklaring heeft, maar die wel werd geacht te stijgen bij een overwinning voor Trump, steeg met ruim 4 procent naar een record 75.345 dollar. Dat is ruim het dubbele van een jaar geleden.
Europese aandelen veranderden woensdag per saldo nauwelijks van koers, maar er waren grote onderlinge verschillen. Defensieaandelen deden het goed, met flinke koersstijgingen voor bijvoorbeeld het Franse Safran, het Italiaanse Leonardo, het Britse Rolls Royce en BAE Systems. Aandelen van bedrijven in groene energie, zoals Vestas en Orsted (allebei Deens), moesten juist flink terug, omdat hun investeringsvooruitzichten in de VS verslechteren. Dat gold ook voor de aandelen van automakers als Volvo, Mercedes, Volkswagen en BMW, die slachtoffer kunnen worden van hogere Amerikaanse invoertarieven.
Op Wall Street openden de koersen juist fors hoger, met een winst van 2 procent voor de S&P 500-index. Een van de grootste winnaars was Tesla, het concern van multimiljardair Elon Musk die zich enkele maanden terug bij de Trump-campagne aansloot.
De koers van Trump Media & Technologies, een verlieslatend beursvehikel zonder veel omzet, leverde een procent in. En was daarmee eigenlijk het enige onderdeel van de Trump trade dat niet reageerde zoals beleggers hadden gehoopt. De beurswaarde van dat bedrijf bleef daarbij op ruim 7 miljard dollar. Aankomend president Trump heeft er een aandeel in van 59 procent.
In de Verenigde Staten werden vannacht de stemmen geteld voor de presidentsverkiezingen. Verslaggever Merijn de Waal volgde de verkiezingsuitslag vanaf verschillende zogenoemde Watch Parties. Tot ieders verrassing is de uitslag nu al bekend en blijkt Donald Trump de winnaar.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman
Een „ongekend en krachtig mandaat” noemde Donald Trump zijn verkiezingsoverwinning woensdagochtend vanaf een feest in Florida. Niets, zei de voormalige en toekomstige president van de Verenigde Staten, „zal mij stoppen in het nakomen van mijn belofte”.
Die onbeteugelde ambitie geeft een eerste indruk van een presidentschap dat in veel opzichten de Amerikaanse rechtsstaat en democratie onder druk kan gaan zetten. Het kan normen in de Amerikaanse politiek transformeren en van Trump een machtiger president kan maken dan Amerika eerder kende.
Daarmee hebben de Verenigde Staten een afslag genomen naar een onontgonnen pad in de geschiedenis van het land. Sinds de Amerikanen in 1776 met een revolutie een republiek stichtten koos het land met bijvoorbeeld Andrew Jackson (1828 en 1832) en Richard Nixon (1968 en 1972) vaker voor presidenten die instituties testten of grenzen overschreden. Maar nooit eerder verkoos het een president met zulke openlijk autoritaire ambities als Donald Trump.
Lees ook
deze analyse over de overwinning van Trump
Niet alleen heeft Trump geweigerd Joe Biden als winnaar van de verkiezingen van 2020 te erkennen. Zijn campagne, en de plannen die hij en zijn medestanders de afgelopen jaren maakten, wierpen een duistere schaduw vooruit over de Amerikaanse democratie. Trump, en radicalere activisten in zijn achterban, hebben revanche aangekondigd tegen vrijwel iedereen die hem de afgelopen jaren onwelwillend gezind was. De Amerikaanse publieke omroep NPR telde alleen al in de laatste twee jaar ruim honderd dreigementen van Trump om tegenstanders aan te pakken.
Hillary de cel in
„De vijand van binnenuit”, claimde Trump tijdens de campagne, zal worden uitgeroeid. Hij heeft eerder al strafrechtelijke onderzoeken aangekondigd tegen onder meer zijn voorganger Joe Biden, erop gezinspeeld dat Hillary Clinton de cel in zal gaan en gesuggereerd dat het leger ingezet kan worden tegen politieke tegenstanders. Ook streeft hij een veel grotere concentratie van politieke macht in zijn Oval Office na.
Trump raakt daarmee een fundamentele paradox in het Amerikaanse stelsel, die instituties zwakker bestand maakt tegen autocratische neigingen dan op het eerste oog gedacht. Dat stelsel is enerzijds gebouwd om te ontsnappen aan tirannie, maar kan het ook gemakkelijker maken voor autocraten om hun wil door te drukken.
De Amerikaanse macht is namelijk gebouwd rond een krachtige president, die veel speelruimte heeft om besluiten te nemen en door te drukken. Hij is onder meer opperbevelhebber van het leger, kan presidentiële bevelen uitvaardigen en duizenden ambtenaren op politieke affiniteit laten aannemen (of ontslaan). De Founding Fathers van de Verenigde Staten geloofden dat veel uitvoerende macht in de handen van één president noodzakelijk was voor goed bestuur. Juist één leider zou makkelijker te controleren zijn voor het volk dan macht die was verdeeld over meerdere politieke lagen en leiders.
Daarom geloofden ze ook dat die macht in de praktijk niet zou leiden tot de absolute monarchie waarvan ze zich hadden los gevochten. Integendeel: ze hadden zo’n groot vertrouwen in het vermogen van het systeem om checks and balances te organiseren en in de gezindheid van politici om de uitvoerende macht te beperken dat die beperkingen veelal niet op papier zijn vastgelegd. Behalve dan het recht om een president bij wangedrag af te zetten, of hem bij verkiezingen weg te stemmen.
Normen, geen wetten
Dat maakt de politieke macht die een president verzamelt en inzet dan ook grotendeels een kwestie van normen. Zo valt het Amerikaanse ministerie van Justitie onder politieke sturing van de president, maar is sinds de jaren zestig de gewoonte ontstaan dat die president zich grotendeels afzijdig houdt van de besluiten wie wel of niet strafrechtelijk vervolgd worden. Die relatieve zelfstandigheid is dus een kwestie van gebruiken, niet van constitutionele beperkingen aan presidentiële macht.
Lees ook
deze analyse over de verschuiving in het Congres
Anders gezegd: als Trump belooft politieke tegenstanders te gaan vervolgen, dan ligt dat ook in zijn macht. Híj kan aanklagers aanstellen, híj kan onderzoeken bevelen, híj kan vervolgingen laten instellen. Het is aan rechters om die politieke beïnvloeding te beperken – of niet.
En Trump heeft meer plannen om zijn politieke macht uit te breiden, beschreef de New York Times ruim een jaar geleden al. Zo wil hij de ambtenarij zuiveren van „de zieke politieke klasse die ons land haat”. En hij wil diensten en delen van de Amerikaanse overheid onder zijn controle brengen die lange tijd juist van directe politieke sturing gevrijwaard waren. Het gaat bijvoorbeeld om onafhankelijke instanties als de Federal Communications Commission, dat regels maakt voor televisie- en internetbedrijven, en mededingingsautoriteit FTC onder directe politieke controle brengen. In de praktijk kan het betekenen dat hij politieke tegenstanders, in de media en in de economie, hard kan laten aanpakken.
Onder Republikeinse juristen heeft de afgelopen jaren de opvatting postgevat dat presidentiële macht min of meer ongelimiteerd is. Al tijdens Trumps eerste termijn beriepen hij en andere Republikeinen zich op het „absolute recht” dat de president zou hebben om beslissingen te nemen. Trump zal zich in dat recht gesterkt voelen door een uitspraak van het Hooggerechtshof eerder dit jaar, waarin de conservatieve meerderheid stelde dat presidenten vrijwel immuun zijn voor strafvervolging. „Bij elk gebruik van zijn officiële macht is de president nu een koning die boven de wet staat”, schreef de liberale rechter Sonio Sotomayor in een juridisch weerwoord op de meerderheidsopvatting.
Een belangrijk verschil tussen Trumps eerste presidentiële termijn en zijn aanstaande, zal bovendien zijn dat hij minder omringd wordt door krachten die hem matigen en de inzet van zijn presidentiële macht beperken. Toen lukte het gevestigde Republikeinen als stafchefs Reince Preibus en John Kelly en familieleden als Ivanka Trump en haar man Jared Kushner nog om Trumps impulsen enigszins te bedwingen.
Op cruciale momenten zeiden adviseurs en politieke ondergeschikten ‘nee’ als Trump ‘ja’ eiste. Zo weerstond vicepresident Mike Pence de eis van Trump dat hij de uitslag van de presidentsverkiezingen van 2020 in de Senaat in Republikeins voordeel om zou buigen. Maar inmiddels zijn Ivanka’s radicale broers belangrijker geworden in Trumps inner circle en heeft Kelly Trump een ‘fascist’ genoemd – net als oud-bevelhebber van de strijdkrachten Mark Milley, die onder Trump diende. Voormalig medewerkers die zich van hem hebben afgekeerd vrezen (gewelddadige) wraak, zeiden enkelen van hen tijdens de campagne.
Critici zijn verdwenen
En waar Trump in 2016 nog een buitenstaander was binnen de Republikeinen, is de partij inmiddels rond zijn persoon en zijn ideeën gevormd. Aanstaand vicepresident J.D. Vance symboliseert die ommezwaai. In 2016 noemde hij Trump nog een „Amerikaanse Hitler”, maar als senator van de staat Ohio toonde hij zich één van Trumps grootste loyalisten. Als híj in 2020 vicepresident was geweest, zei Vance tijdens de campagne, dan had hij Trumps eis om Bidens overwinning te blokkeren wél ingewilligd.
Trump zal in het Congres bovendien op meer medewerking kunnen rekenen. In zijn eerste twee jaar had hij met name in de Senaat nog te maken met kritische senatoren. Maar veel van hen, zoals oud-presidentskandidaten Mitt Romney en John McCain, zijn opgestapt of overleden. Ook het Republikeinse deel van het Huis van Afgevaardigden is ‘MAGAfied‘, heeft zich achter het trumpisme geschaard. Met de Republikeinse voorzitter van het Huis in zijn eerste jaren, Paul Ryan, had Trump een moeizame relatie; de huidige speaker Mike Johnson is een loyalist. Als de Republikeinen behalve in de Senaat ook een meerderheid winnen in het Huis, dan heeft Trump vrijwel ongelimiteerde ruimte om zijn macht te vergroten en tegenstanders aan te pakken.
Het onderwerp stond in de top drie van de belangrijkste thema’s van de Amerikaanse kiezer: abortuswetgeving. Volgens het landelijke kiezersonderzoek van Edison Research vonden kiezers alleen de onderwerpen democratie en economie belangrijker. Daarna volgden migratie en buitenlandbeleid.
In verschillende staten kon er dinsdag niet alleen op een nieuwe president gestemd worden, maar ook op het afschaffen van een verbod op abortus, het verruimen van de abortustermijn of het verankeren van het recht op abortus in de wet.
In zeventien Amerikaanse staten is abortus sinds 2022 verboden, of alleen mogelijk wanneer de zwangerschap voor zes weken wordt afgebroken. Burgerrechtenactivisten en medisch personeel hebben veel kritiek op die termijn, omdat veel vrouwen dan nog niet weten dat ze zwanger zijn. In drie van deze zeventien staten konden kiezers zich uitspreken over het recht op abortus. In totaal konden kiezers in tien staten stemmen over het onderwerp.
In de zeven andere staten is abortus weliswaar al mogelijk – de termijn verschilt per staat van vijftien weken tot na 24 weken – maar konden kiezers stemmen om het recht op abortus in de grondwet te verankeren. Dit gebeurde in zes staten: in Arizona, Colorado, Maryland, Nevada en New York is het recht op abortus nu opgenomen in de wet. Op Arizona na was abortus in deze staten al toegestaan tot de levensvatbaarheid van de foetus.
Missouri
De opvallendste uitspraak kwam uit Missouri, de eerste staat waar abortus in 2022 weer illegaal werd. Dat is nu teruggedraaid: abortus is gelegaliseerd tot 24 weken zwangerschap.
Missouri wordt omringd door vier staten waar abortus geheel is verboden of tot maar zes weken is toegestaan. De uitkomst in de Republikeinse staat, met iets meer dan 50 procent van de stemmen voor het opheffen van een abortusverbod, is een overwinning voor de Democraten. Zij hadden van het recht op abortus een belangrijk speerpunt in hun campagne gemaakt.
Lees ook
Babysterfte in VS gestegen na abortusrestricties
Ook in de staat Nebraska konden kiezers stemmen om het recht op abortus tot de levensvatbare fase van de foetus grondwettelijk vast te leggen. Dat gebeurde niet. De termijn waarbinnen abortus is toegestaan, blijft twaalf weken in Nebraska.
Dat is zes weken langer dan in de staten South Dakota en Florida, waar kiezers zich eveneens konden uitspreken om hun wetgeving aan te passen. In Florida moest 60 procent voor een aanpassing van de wet zijn, maar de ja-stemmers kwamen maar net boven de 40 procent uit. In South Dakota stemden nog meer kiezers dan in Florida tegen het aanpassen van het recht op abortus. Daar blijft een volledig verbod gehandhaafd.
De wereld zal het ermee moeten doen: Donald Trump is door de Amerikaanse kiezer een tweede termijn gegund. De overwinning, veel overtuigender dan vooraf door velen verwacht, is een geopolitieke aardschok waarvan de implicaties nog nauwelijks te bevatten zijn. Herinneringen aan 2016 komen snel boven, toen Trump tegen de communis opinio in de Democratische kandidaat Hillary Clinton versloeg. Maar de vergelijking gaat ook mank. Trump trad aan zonder plan, had zelf niet eens op de overwinning gerekend. Er bestond nog een Republikeinse tegencultuur, en Trump kreeg nog wel eens weerwoord uit eigen kring. Hoe disruptief en chaotisch de eerste vier jaren onder president Trump ook waren, deze keer wordt het anders, serieuzer.
De Amerikaanse democratie, maar ook de wereldorde, zullen de consequenties snel merken. Deze keer ligt er een plan klaar, heeft Trump de Republikeinse partij veranderd in een verlengstuk van zichzelf, en zijn oppositionele stemmen verstomd. De Republikeinen, die volledig meegingen in Trumps retoriek van verheerlijking van autocratie, misogynie en verdeeldheid, hebben bovendien hun greep op het Huis van Afgevaardigden behouden en de meerderheid in de Senaat gekregen. Dat betekent dat Trump zijn gang kan gaan, bijvoorbeeld bij de benoeming van rechters in het Hooggerechtshof, mochten daar plekken vrijkomen, of federale rechters. Maar ook als hij beleid wil doorvoeren dat, deze keer wél, minutieus is voorbereid.
Veel valt te zeggen over de oorzaken van Trumps overwinning. De Democratische regering-Biden heeft zorgen van Amerikanen over de economie nooit weg kunnen nemen, en veel Amerikanen voelen de gevolgen van de inflatie en de stijgende kosten van het dagelijks leven elke dag. Macro-economisch succes leefde onder kiezers minder. Immigratie bleef een groot thema onder kiezers, met name in het zuiden, en de Democraten wisten geen weerwoord te bieden aan Trumps harde woorden. De coalitie die Trump deze keer wist te smeden, is veel breder dan zijn 2016-electoraat: meer Afro-Amerikaanse en latino-kiezers stapten over, en ook onder jongere kiezers deed Trump het goed. Kiezers namen zijn radicalisme voor lief: Amerika is al bekend met zijn retoriek sinds 2015, toen hij zich meldde voor het presidentschap, en kennen zijn provocatieve, larger than life-persoonlijkheid al sinds de jaren tachtig, toen hij een publiek figuur werd. Het openlijke racisme dat in de campagne van Trump werd geuit, bijvoorbeeld op een bijeenkomst in New York vorige week, maakte geen verschil.
De Democraten hebben veel te lang vastgehouden aan de kandidatuur van president Joe Biden, ook toen het evident was dat hij niet langer fit genoeg was voor een nieuwe termijn. Niet alleen had de toen nog relatief onbekende Kamala Harris daardoor minder tijd om zich voor te stellen aan het Amerikaanse volk, de plotselinge wissel middenin de race riep ook vragen op over de interne partijdemocratie bij de Democraten. Biden heeft daarmee niet alleen zijn partij beschadigd, maar ook zijn erfenis. Als president was hij op veel terreinen succesvol, vooral in economisch opzicht, maar dat succes eindigt nu in een overwinning van Trump. Kamala Harris heeft onvoldoende duidelijk kunnen maken wat háár agenda is, en wat zij wilde met de VS. Ze bleef daardoor het verhaal vertellen van een regering die impopulair was, zonder een eigen accent te willen leggen. De partij moet ernstig aan herbezinning gaan doen. Maar in de eerste plaats moeten de Verenigde Staten, Oekraïne, het Midden-Oosten, Taiwan én Europa zich schrap zetten.
Elon Musk staat met een wasbak in zijn handen in de Oval Office, de werkkamer van de president in het Witte Huis en het centrum van de macht in de Verenigde Staten. Met deze gefotoshopte foto, die hij plaatste op zijn platform X, nam de rijkste man ter wereld aan het einde van de verkiezingsnacht een voorschot op zijn aanstaande rol in de regering van Donald Trump. „Let that sink in”, schreef hij erbij. Het deed denken aan Musks overname van Twitter, toen hij een video plaatste van hoe hij met een wasbak in zijn handen het hoofdkantoor van het bedrijf binnenloopt. De boodschap: ik ga de boel flink verbouwen.
In zijn overwinningstoespraak nam Trump enkele minuten de tijd om de techmiljardair te bedanken voor zijn politieke steun. Musk stak niet alleen 120 miljoen dollar in de campagne, hij zette X ook volop in om stemmen te werven voor Trump en desinformatie te verspreiden over diens Democratische tegenstander Kamala Harris. Trump heeft eerder gezegd dat hij Musk de leiding wil geven over een commissie die de overheid efficiënter moet maken. „We hebben een nieuwe ster”, zei Trump vanochtend in zijn overwinningstoespraak. „Een ster is geboren: Elon.”
Vooraf werd gevreesd voor een stortvloed aan desinformatie op sociale media, met name op X. Want sociale mediabedrijven hebben flink gesnoeid in de afdelingen die hun platformen moeten vrijwaren van desinformatie. Bovendien is de Amerikaanse overheid veel terughoudender dan in 2020 om sociale mediabedrijven aan te spreken op het verspreiden van desinformatie, uit vrees voor het verwijt van censuur.
Lees ook
Wie onwaarheden over de Amerikaanse verkiezingen wil verspreiden krijgt vrij baan
Dit leidde voorafgaand aan de verkiezingen al tot een toename van valse en misleidende informatie over de verkiezingen. Vooral op YouTube en X. Volgens experts speelde X een centrale rol bij de verspreiding van desinformatie over de swing states die de uitkomst van de verkiezingen bepalen. Zoals virale nepvideo’s waarin ‘Haïtiaanse immigranten’ op Harris zouden stemmen. De onjuiste beweringen van Musk zijn dit jaar 2 miljard keer gezien op X, schreef de non-profitorganisatie Center for Countering Digital Hate in een rapport.
Botnetwerk
Ook was X het toneel van Operation Overload, een aan Rusland gelieerde desinformatiecampagne gericht op de Amerikaanse verkiezingen. Met behulp van nepvideo’s die de traditionele nieuwsmedia nabootsen werd geprobeerd de publieke opinie te manipuleren en het vertrouwen in een eerlijke stembusgang te ondermijnen. „Hoewel de content van Russische oorsprong lijkt te zijn, werd deze versterkt door een Chinees botnetwerk”, schreef het Digital Forensics Research Lab. „Dit suggereert een overlapping of stilzwijgende samenwerking tussen Russische en Chinese actoren in een poging elkaars sterke punten te benutten.”
Wat was hiervan op de grote platformen te merken tijdens de verkiezingsnacht? Al vroeg op de avond werd het verschil in aanpak zichtbaar tussen Musk en Mark Zuckerberg op hun respectievelijke platformen X, en Facebook en Instagram. Zuckerberg heeft, in reactie op de kritiek op de platformen van Meta (moederbedrijf van Facebook en Instagram) bij de laatste twee presidentsverkiezingen, gekozen voor een terughoudende, apolitieke koers.
Dit was tijdens verkiezingsnacht zichtbaar op Facebook, waar politieke posts niet werden gepusht door het algoritme. Bij het zoeken naar politieke berichten verschenen vooral posts van betrouwbare nieuwszenders, in plaats van individuele gebruikers of ongecontroleerde bronnen. Het politieke debat liet Zuckerberg graag over aan concurrenten zoals TikTok of X. Dat werd door Musk volop ingezet om stemmen voor Trump te werven, de „traditionele media” aan te vallen, en een „aardverschuiving” voor de Republikeinse partij te voorspellen.
Tijdens de verkiezingsdag bleek de swing state Pennsylvania al snel het brandpunt van desinformatie en valse claims over verkiezingsfraude, zo bleek uit een analyse van ongeveer 25.000 berichten op X door het bedrijf PeakMetrics. Lang voordat de verkiezingsuitslag zich begon af te tekenen, meldde Trump op zijn eigen platform Truth Social: „A lot of talk about massive CHEATING in Philadelphia. Law enforcement coming!!!” Hoewel hij niet met bewijs kwam, en zijn claim al snel werd ontkend door CNN én Fox News, werden dit soort beweringen door miljoenen mensen gezien en gedeeld op sociale media.
Kleine ongeregeldheden
Ook andere bewijzen van verkiezingsfraude bleven uit. Het Amerikaanse agentschap voor internetveiligheid (CISA) zei dat er alleen „kleine” ongeregeldheden waren op verkiezingsdag, maar dat het „geen bewijs heeft gezien van kwaadaardige activiteiten die de veiligheid of integriteit van de verkiezingsinfrastructuur aantasten”. Er waren tijdens het stemmen weliswaar tientallen bommeldingen binnengekomen, maar die waren volgens de autoriteiten „niet geloofwaardig”.
Hoeveel invloed de grote hoeveelheid desinformatie tijdens de campagne (Trump over Haïtiaanse migranten in Ohio: „ze eten de katten en honden”) heeft gehad op de uitslag, is moeilijk te zeggen. Daarvoor zijn er te veel andere factoren die meewegen.
Duidelijk is wel dat de sterkere campagneorganisatie van Harris in de swing states niet de doorslag heeft gegeven. Op de conservatieve nieuwszender Fox News vroegen analisten zich af of ouderwetse campagnemethodes zoals de deuren langs gaan er nog wel toe doen. Of leggen sociale mediaplatformen zoals YouTube en X, en populaire podcastmakers als Joe Rogan, die Trump twee weken geleden drie uur lang interviewde en later zijn steun voor hem uitsprak, tegenwoordig meer gewicht in de schaal?
Musk vanochtend tegen zijn ruim 200 miljoen volgers op X: „Jullie zijn nu de media.”
Lees ook
Podcasts zijn een safe space voor de presidentskandidaten
Het is hun eerste keer op een Republikeins feestje. En ze hebben hun eigen wijn meegenomen. „Wil je ook een glaasje?” vraagt Debbie Belis (54) en proost met een groen plastic bekertje. Samen met haar jeugdvriendin Mar Santana (54) en zo’n veertig – alcoholloze – anderen zit ze in een zaaltje van de lokale partijafdeling in El Paso. Een poster van Abraham Lincoln is verscholen achter een levensgrote kartonnen uitsnede van Donald Trump.
Op een televisie in de hoek is te zien hoe Kamala Harris op de echte Donald Trump afloopt en zich met uitgestoken hand aan hem voorstelt. Ze gaan bij zender ABC anderhalf uur met elkaar in debat. Een veertigtal conservatieve Texanen kijkt hier toe.
Zodra Harris haar eerste vraag krijgt („zijn Amerikanen wat de economie betreft beter af dan vier jaar geleden?”) en begint te vertellen over haar economische plannen voor de komende vier jaar, raken Santana en Belis opgewonden. „Geef eens antwoord op de vraag!”, roept Santana. Als even later het onderwerp abortus ter tafel komt en Harris Trump aanvalt, schiet Belis hem verbaal te hulp. „Hij zei toch net al dat hij voor uitzonderingen is. Iedereen is voor uitzonderingen” op een totaalverbod. „Houd gewoon je benen bij elkaar”, roept een oudere vrouw tegen het scherm.
„Houd gewoon je benen bij elkaar”, roept een oudere vrouw tegen het scherm als het over abortus gaat
De toon is gezet: hier zit geen gezelschap dat is gekomen om zich tijdens het eerste presidentiële debat tussen Trump en Harris te laten verrassen of overtuigen door plannen en argumenten. De hele avond klappen en joelen ze voor Trump, voornamelijk wanneer hij het over migranten en hun al dan niet verzonnen misdaden heeft. Harris betogen worden met gekreun en gesteun ontvangen.
Al voor het debat begint klinkt wat Trump in zijn slotpleidooi zal zeggen: dat „Harris verantwoordelijk is voor alles wat Biden de afgelopen drie jaar gedaan heeft en voor alles wat hij niet gedaan heeft”, aldus Adolpho Telles (75), oud-voorzitter van de lokale afdeling. Hij heeft er geen boodschap aan dat zij als vicepresident weinig macht heeft. „Biden trekt in ieder geval niet meer aan de touwtjes, die kan niets meer, dus als zijn nummer twee het ook niet doet, hebben de Democraten pas echt een probleem”.
Lees ook
Weinig inhoud in vinnig eerste debat, waarin Harris haar rivaal Trump in verdediging weet te drukken
Niet voordringen via illegale route
De economie en de grens zijn voor de meeste Amerikanen belangrijke verkiezingsonderwerpen, maar zeker in El Paso. Deze stad (677.000 inwoners) in het meest westelijke hoekje van Texas is een van de armste van het land en ligt pal aan de grens, tegenover Ciudad Juárez, aan de overzijde van de Rio Grande. Het is „een blauwe stip in een rode staat”, zegt Santana. De Republikeinen domineren Texas, maar El Paso stemt Democratisch. Defensief is in dit gezelschap de grondhouding.
Belis en Santana zijn allebei kinderen van Mexicaanse immigranten. „Mijn familie heeft hard gewerkt om hier legaal naartoe te komen, en nu lopen mensen zomaar binnen”, zegt Belis. Ze spreekt afkeurend over hoogzwangere migranten die anno 2024 de grens oversteken vlak voordat ze bevallen „op onze kosten”. Om even later te vertellen ze dat haar vader „letterlijk in een auto op de brug tussen de twee landen werd geboren omdat mijn oma hem in de VS wilde krijgen”. Wie in de VS geboren wordt, is automatisch staatsburger.
Lang werd aangenomen dat migranten uit Latijns-Amerika en hun kinderen zonder nadenken op de Democratische Partij zouden stemmen. Maar het is een bekend fenomeen dat veel migranten vinden dat de poort van het land achter hen mag dichtvallen. Dat mensen die legaal kwamen vinden dat anderen niet via een illegale route mogen voordringen. Peilingen wijzen uit dat steeds meer latino mannen geneigd zijn op Trump te stemmen. Maar dit zaaltje is gevuld met oudere witte mannen en bijna evenveel latino vrouwen van verschillende leeftijden.
Debbie Belis en Mar Santana kennen elkaar van de middelbare school en kwamen elkaar jaren later weer tegen. Hun haat jegens oud-president Barack Obama en president Joe Biden schept een band. „Tot 2020 stemde ik eigenlijk nooit, maar toen Trump de strijd aan ging met China, was ik verkocht”, zegt Santana.Foto Emilie van Outeren
Belis en Santana kennen elkaar van de middelbare school en verloren elkaar daarna wat uit het oog. Via Facebook kwamen ze er recent geleden achter dat zij allebei Barack Obama en Joe Biden haten en Trump steunen. Dat schept een band in hun overwegend linkse families en vriendenkring. Belis, een zakenvrouw op slangenleren laarsjes en met een Guccibril in haar haar, belde Santana dinsdagmiddag om te zeggen dat ze het debat wilde kijken met gelijkgestemden, op het Republikeinse hoofdkwartier. Santana, met henna gekleurd haar en op zwarte gympen, wilde meteen mee. „Tot 2020 stemde ik eigenlijk nooit, maar toen Trump de strijd aan ging met China, was ik verkocht”, zegt zij. Ze werkt voor een bedrijf dat producten uit Mexico importeert en is groot voorstander van hoge invoertarieven.
Terwijl Harris Trump in het debat telkens in de verdediging drukt, vinden de vriendinnen juist dat hij zich goed staande houdt. „Zag je hoe hij niet hapte toen die linkse debatleiders hem erin probeerde te lokken met een vraag over Kamilla’s ras”, zegt Santana, die Harris voornaam telkens anders, maar altijd bewust verkeerd uitspreekt.
„Zij smeekt kiezers ‘stem alsjeblieft op mij’. Hij zegt gewoon: ‘I’m going to fucking fix it’,” recenseert Belis. Maar gevraagd naar oplossingen en plannen, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, zegt Trump dat hij „kijkt naar concepten van een plan”. Mag de Amerikaanse kiezer niet meer verwachten van een presidentskandidaat, een man die inmiddels negen jaar de Republikeinse Partij leidt? „Je kunt toch niet verwachten dat hij voor alles een plan heeft”, sneert Belis.
Zij smeekt kiezers ‘stem alsjeblieft op mij’. Hij zegt gewoon: ‘I’m going to fucking fix it
Santana is verward als Trump zegt „ze eten de honden, de mensen die zijn binnengekomen”. De oud-president herhaalt wat al dagen rondgaat op sociale media: dat Haïtianen in Ohio huisdieren zouden hebben gestolen en opgegeten. Volgens lokale autoriteiten is daar geen enkel bewijs voor. „Waar gaat dit over?”, fluistert ze aan Belis, die de actualiteit beter volgt dan zij. Trump is ook voor zijn fans soms onnavolgbaar.
Ook niet enthousiast over Trumps optreden
Adolpho Telles, gekleed in een spijkerpak en cowboylaarzen, heeft het hele debat met een kladblok op schoot gezeten en aantekeningen gemaakt. Het levert een eenzijdig beeld op. Hij heeft „niet één positief punt genoteerd” van Harris. „Ik beschouw al haar standpunten als leugens.” Maar ook van Trump is hij niet enthousiast geworden. „Ik denk niet dat hij met dit optreden mensen heeft overtuigd die nog niet van plan waren op hem te stemmen.”
David Vandenberg en Adolpho Telles (vlnr) volgen het debat op een Republikeins feestje. Vandenberg vond dat Trump „gevat” was in het debat, maar kan even geen goed voorbeeld noemen. Harris heeft hem positief verrast, moet hij toegeven.Foto Emilie van Outeren
David Vandenberg, een officier van justitie in bloemig shirt en op sandalen, komt bij het gesprek staan. Hij vond dat Trump „gevat” was in het debat. Maar hij kan even niet op een goed voorbeeld komen. Harris heeft hem positief verrast, moet hij toegeven. „Inhoudelijk ben ik het volledig met haar oneens, maar haar presentatie was sterk. Ze was coherenter dan ik haar ooit gehoord heb.” Mensen die zich niet zo met politiek bezig houden als hij „kunnen denken dat zij het goed gedaan heeft”, zegt Vandenberg.
De mannen filosoferen even of dat voor Texas uit zal maken. Telles maakt zich zorgen dat het conservatieve bolwerk in de nabije toekomst in handen van de Democraten kan vallen. „Door al die mensen die hiernaartoe trekken.” Migranten uit het buitenland? „Nee, uit Californië.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121590527-347cc8.jpg|https://images.nrc.nl/DwcKc1zLr3ElO-Jr6GHwkkudA4c=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121590527-347cc8.jpg|https://images.nrc.nl/FEO3HXtbwa5k-qZtVG-5jw6XglU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121590527-347cc8.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121590530-b40976.jpg|https://images.nrc.nl/I6sEZYWxepqRjDl9HvCtnl56ufc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121590530-b40976.jpg|https://images.nrc.nl/K_3s9P6q674FV4_qbk59o-g1oE8=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121590530-b40976.jpg)
