Fred Emmer opende het Achtuurjournaal: „Zojuist ontvangen wij het bericht dat er een moordaanslag is gepleegd op het leven van president John Fitzgerald Kennedy. Bijzonderheden ontbreken nog”. Bewegende beelden hadden ze niet, die novemberavond in 1963. Het journaal had zelfs geen portret van de Amerikaanse president. Na de korte mededeling ging Emmer door met onder meer een postduivententoonstelling. Het regende de volgende dag klachten over de tv-verslaggeving. „Televisie faalde”, oordeelden de tv-recensenten. Dat blijkt uit een oude aflevering van Andere Tijden uit 2013 die het geschiedenisprogramma zondag op de site zette. Opnieuw relevant.
Want is het zestig jaar later beter? In Amerika was de aanslag op oud-president Trump rechtstreeks op televisie, maar de Nederlandse kijker moest zondag nog een hele nacht wachten voor hij om zeven uur ’s ochtends bij Hart van Nederland (SBS6) kon horen: „Ja, je wordt vanmorgen wakker met het nieuws dat Donald Trump gewond is geraakt.” Pas om 9 uur kwam het NOS Journaal met een speciale uitzending. RTL Nieuws wachtte tot 18 uur.
Ik zal niet zeggen dat de televisie wederom faalde, maar bij zulk groot nieuws was een nachtelijk bulletin van de NOS toch wel op zijn plaats geweest. Aan de andere kant, de hele nacht kon je online overal terecht – zoals je in 1963 de radio kon aanzetten voor doorlopende updates. Bovendien, het was weliswaar groot nieuws, maar het ontwikkelde zich nauwelijks. Zondagavond zat ik nog steeds naar de eindeloos herhaalde eerste minuten te kijken. In de loop van de dag kwam alleen de naam van de dader erbij, dat hij geregisteerd stond als Republikeinse kiezer, gepest werd op school, en dat hij de AR-15 van zijn vader had gebruikt.
Foto van de eeuw
Indrukwekkend zijn die eerste beelden wel. Hoe Trump naar zijn rechteroor grijpt en duikt, bedolven wordt door veiligheidsmensen, om zijn schoenen vraagt, weer overeind komt en „Fight! Fight! Fight” scandeert. Fotojournalist Evan Vucci van persbureau AP maakte „de foto van de eeuw”: Trump staat stoer, van onderaf gezien, hij balt zijn vuist, bloed op zijn gezicht, boven zijn hoofd de Amerikaanse vlag. Deze volmaakte compositie in rood, wit en blauw is meteen een groot cadeau aan de Trump-campagne. Volgens commentatoren zou de aanslag, en Trumps onverschrokken reactie erop, de kandidaat helpen bij de presidentsverkiezingen van november. „Hij komt hieruit als een vechter”, zei historicus Douglas Brinkley in Nieuwsuur.
Ook de analyse kwam niet veel verder op de eerste dag. Het ging over veiligheid, vooral over de vraag: hoe kon de schutter op slechts 130 meter van Trump ongestoord met zijn halfautomatische wapen op een dak liggen? Verder viel veelvuldig het woord „polarisatie”. Brinkley sprak over een „neo-civil war”: „Dit is een gevaarlijk moment in de Amerikaanse geschiedenis”. Republikeinen zullen de schuld van de aanslag geven aan de Democraten die Trump zouden hebben „gedemoniseerd”, waardoor de toch al gespannen politieke situatie nog meer zal verslechteren. Amerika-kenner Lalia Frank trok in Nieuwsuur een vergelijking met de moord op politicus Pim Fortuyn in 2002: „Dit is de Amerikaanse variant van ‘de kogel kwam van links’.”
Ondertussen moest ik maar steeds aan dat oor denken. Hoe is het mogelijk, zo rakelings langs zijn hoofd? En dat precies dat randje van zijn oor werd geraakt. Het scheelde letterlijk een haar. De correspondenten brachten het nieuws allemaal koel, behalve Erik Mouthaan van RTL Nieuws, die geëmotioneerd uitriep: „Hij was gewoon bijna dood geweest!”
Na de aanslag op Kennedy in 1963 belde het nieuwsgierige volk trouwens gewoon met de kranten voor updates. En ze stonden op de stoep van De Telegraaf voor de eerste editie om middernacht, met een kop in „rampletters” en lekker veel foto’s.
Lees ook
Na ontsnapping aan de dood verwerft Trump status van martelaar
De Amerikaanse veiligheidsdienst FBI heeft de telefoon in handen van de 20-jarige Thomas Crooks, die zaterdagavond de aanslag pleegde op oud-president Donald Trump. Dat meldt persbureau Bloomberg. Volgens onderzoeksleider Kevin Rojek die het onderzoek leidt, was het bemachtigen van de telefoon een prioriteit in het zoeken naar een motief van Crooks. Zijn familie werkt mee aan het onderzoek.
Er is nog motief bekend en ook geen ideologie geïdentificeerd die in verband kan worden gebracht met de schutter. De FBI heeft tot nu toe al wel meer dan 2.000 tips ontvangen, zegt Rojek. Het lijkt erop dat hij alleen heeft gehandeld.
Crooks werd direct doodgeschoten door de veiligheidsdiensten, nadat hij Trump vanaf een dak op ongeveer 150 meter afstand meerdere malen beschoot. De FBI is nog bezig toegang te krijgen tot de informatie die op zijn telefoon is opgeslagen.
Na een mislukte moordaanslag heeft Donald Trump, die onder zijn aanhangers al werd gezien als slachtoffer van de staat en van zijn politieke tegenstanders, de status van martelaar verworven. Het politieke en live uitgezonden geweld tegen Trump markeert een nieuw dieptepunt in de virulente verkiezingsstrijd tussen oud-president en zijn opvolger Joe Biden. En het kan die race en de polarisatie in de Verenigde Staten verder verharden.
Trump ontsnapte zaterdagavond op een podium voor duizenden fans in Butler, Pennsylvania aan de dood toen van meerdere kogels uit een halfautomatisch vuurwapen er slechts één zijn rechteroor raakte. Hij dook naar de grond, terwijl zijn beveiligers de schutter doodschoten. Een toeschouwer kwam om het leven en twee anderen raakten zwaargewond.
Trump liet zich vervolgens niet lijdzaam afvoeren. Toen zijn persoonlijke bewakers hem in veiligheid wilden brengen, gebood hij hen te wachten zodat hij zijn publiek en de camera’s kon toespreken. „Vecht! Vecht! Vecht!”, riep Trump, met een gebalde vuist, vertrokken mond en bebloed gezicht. De beelden zijn ogenblikkelijk iconisch – voor zijn verkiezingscampagne en de Amerikaanse geschiedschrijving.
Lees ook
Wat we nu weten over de mislukte moordaanslag op Donald Trump
Kort na de gewelddaad meldde Trump via sociale media dat het goed met hem ging. „Ik ben getroffen door een kogel die de bovenkant van mijn rechteroor doorboorde”. Hij noemde het „ongelofelijk dat zo’n daad kan plaatsvinden in ons land”.
Explosieven
De FBI heeft bekendgemaakt dat de doodgeschoten dader de twintigjarige Thomas Matthew Crooks zou zijn, die op een uur afstand van de Trump-bijeenkomst woonde. Bij zijn auto en zijn huis zijn later explosieven gevonden. Over een motief of eventuele medestanders is nog niets bekend.
De vraag is hoe Crooks de gelegenheid kreeg om op 150 meter afstand van Trump met een AR-15 geweer een dak op te klimmen en de Republikeinse presidentskandidaat te beschieten. De federale beveiliging door de Secret Service, waar Trump als oud-president eindeloos recht op heeft, faalde zaterdag opzichtig. Ooggetuigen zouden de bewakers en de politie minuten voor Crooks aanlegde herhaaldelijk hebben gewaarschuwd. De scherpschutters onder Trumps beveiligers reageerden pas toen de dader al meermaals had geschoten.
De vrees bestaat dat de aanslag een voorbode kan zijn van meer geweld
Net als andere overheidsdiensten werd de Secret Service door veel Republikeinen al gewantrouwd. Online doen allerlei complottheorieën de ronde. Verschillende politici maken president Biden gretig medeplichtig aan de beschieting. Senator J.D. Vance, een van Trumps potentiële running mates, noemde de aanslag „geen geïsoleerd incident” en een direct gevolg van de retoriek van de Biden-campagne die Trump „een autoritaire fascist is die ten koste van alles moet worden tegengehouden”. Congreslid Mike Collins uit Georgia beweerde dat „Joe Biden het bevel gaf”. De kogel kwam volgens velen sowieso van links.
Trump zelf bedankte zijn beveiligers in verschillende berichten op zijn Truth Social platform en spreekt verzoenende woorden. „Het is belangrijker dan ooit dat wij verenigd zijn en ons ware karakter als Amerikanen laten zien, sterk en vastberaden blijven en het kwaad niet laten winnen.”
Onmenselijke vijanden
President Biden heeft de aanslag veroordeeld en opgeroepen tot eenheid. Hij heeft Trump zaterdagavond gebeld. Het zou volgens zijn medewerkers een „goed, kort en respectvol” gesprek zijn geweest. Bij het voor Biden dramatisch verlopen verkiezingsdebat waar de twee elkaar eind juni zagen, spraken zij niet met elkaar en kon er geen handdruk vanaf.
Lees ook
Beschoten Trump staat nu in het rijtje met Lincoln, Roosevelt, Kennedy en Reagan
De vrees bestaat dat de aanslag op Trump een voorbode kan zijn voor meer geweld. Het politieke klimaat in de VS is zo giftig dat Republikeinen en Democraten elkaar niet meer zien als tegenstanders, maar als onmenselijke vijanden tegen wie de grofste middelen gelegitimeerd zijn. Uit peilingen blijkt dat een deel van de Amerikanen een revolutie en een nieuwe burgeroorlog noodzakelijk achten.
Deze week komt de Republikeinse Partij in Milwaukee bijeen om Trump formeel tot presidentskandidaat te kronen. Daar zal de komende dagen blijken hoe de mislukte moordaanslag politiek zal worden ingezet. Overheerst Trumps primaire reactie, om meteen na zijn beschieting zijn aanhangers op te roepen te vechten? Of kiest hij voor de oproep tot verbinding die hij online predikt? Een ding staat vast: Trump heeft politieke en juridische tegenslagen altijd in zijn voordeel weten om te zetten. De mug shotuit een van zijn vervolgingen voor het ondermijnen van de verkiezingsuitslag van 2020 en de miljoenen aan campagnedonaties die hij ophaalde na zijn eerste veroordeling in New York zullen verbleken bij de beelden en gevolgen van zijn ontsnapping aan de dood.
Zo beginnen burgeroorlogen. Niet alleen Donald Trump maar heel Amerika kroop door het oog van de naald. Een paar millimeter naar rechts en nu al zouden zwaarbewapende bendes van white supremacy-groepen linkse bolwerken belegeren, aanvallen plegen op personen met een progressieve reputatie. Massaal geweld was het voorland en kan dat nog steeds zijn. Want dit keer hadden de Amerikanen geluk, maar de aanslag op Trump legde alle breuklijnen in het huidige Amerika bloot. En de reacties geven niet de indruk dat ze snel zullen verdwijnen.
Een paar domme Democraten konden hun vingers niet bedwingen en tweetten dat moordenaars beter moeten mikken. Gelukkig waren ze de uitzondering. Te veel Republikeinen hadden geen moeite de aanslag te wijten aan de Democraten die Trump terecht afschilderden als een bedreiging voor de Amerikaanse democratie. Senator J.D. Vance, een van de kandidaten voor het vicepresidentschap, gaf president Joe Biden zelf de schuld. De samenzweringsfanaten zagen de ‘deep state’ aan het werk.
Als altijd is het bizar te horen verkondigen dat politiek geweld zo uitzonderlijk is in de Verenigde Staten. In Michigan probeerden ultrarechtse groepen nog tijdens Trumps presidentschap de gouverneur te ontvoeren. In dit wapengekke land is geschoten op leden van het Congres, op rechters. Zoals altijd hoor je dat dit niet Amerika is, niet past bij Amerika. Zoals de thoughts and prayers bij massamoorden is dit de vaste mantra op dit soort momenten. The New York Times slaagde erin om te stellen dat „geweld in tegenspraak is met Amerika” en tegelijkertijd terecht te klagen dat „geweldsdaden al heel lang de Amerikaanse politiek overschaduwen”. Vreemd hoe naïef en oprecht verbaasd Amerikanen zijn over hun eigen samenleving.
Grote verdeeldheid
De afgelopen weken werd er druk gepraat en geschreven over hoezeer dit verkiezingsjaar lijkt op 1968. Demonstraties tegen bloedige oorlogen, toen Vietnam, nu Gaza, een politiek verdeeld land, familieleden die niet meer met elkaar praten. Een president die terugtreden overweegt. Zondag kregen we er bijna nog de moorden bij die dat treurige jaar kenmerkten. Nog te wachten staat ons een Democratische conventie in Chicago, of all places, die onrustiger dan ooit beloofd te worden. De verdeeldheid is net zo groot als toen, met een Amerika dat danig verzwakt is.
Ondertussen heeft deze aanslag directe gevolgen. Een van de vragen is hoe deze ervaring de gemoedstoestand van Trump zal beïnvloeden. De afgelopen maanden leek hij vaak een loose cannon, gestuurd door instinct en onderbuik. Wraakzucht was wat hem dreef. Wordt dat alleen maar erger? Of zal hij juist in het zicht van de dood, zijn toon temperen?
De Republikeinse conventie zal er uitsluitsel over geven. De visuele sfeer kunnen we voorspellen. Trump dook weg op een manier die de stramme Biden hem niet had kunnen nadoen. En de foto met het bloed op zijn wang, de geheven vuist en de vlag op de achtergrond zal het beeld van deze campagne worden. Strijdbaar, onverwoestbaar en staand voor een resoluut Amerika. Je moet het hem nageven, of het nu adrenaline was of niet, Trump reageerde zoals alleen Trump dat kon doen.
Eenheidsboodschap
De Republikeinen zijn extatisch, de trend was toch al in hun richting. Dit helpt. Maar ze staan voor een keuze op hun conventie die deze maandag in Milwaukee begint. Ze kunnen hun vaste toon aanslaan van haat en ressentiment, de Biden crime family aanklagen en de verdeeldheid aanjagen. Nu hebben ze echter een alternatief. Als ze daarvoor kiezen kunnen ze, bouwend op Trumps imago na de aanslag, juist een beeld van eenheid en morele kracht uitstralen. Make America One Again. Het klinkt haast absurd om dit te verwachten van Trump, de man zonder moreel kompas, maar als hij het moment weet te grijpen, kan hij de aanslag omzetten in steun van de vermeende kiezers in het midden. Let op de eenheidsboodschap vanuit Wisconsin.
Daar komt bij dat de Biden-campagne er niet aan ontkomt om zijn toon te veranderen. De bedoeling was om Trump, zijn regering en zijn gedrag aan de kaak te stellen. Om de bedreiging voor de democratie te benadrukken. Om 6 januari aan te voeren. Het zal allemaal een toontje lager moeten, of in elk geval subtieler moeten dan tot nu toe het geval was. Voor het moment leidt het af van de problemen van Biden, maar deze ontwikkeling zou hem wel eens het laatste zetje naar de uitgang kunnen geven. Zijn opmerking tegen een donor voor zijn campagne dat het tijd is „om van Trump een schietroos te maken” zal eindeloos tegen hem gebruikt worden.
De Verenigde Staten zijn aan een onmiddellijke burgeroorlog ontsnapt, maar het is nog niet voorbij. Het probleem is dat dit het podium is dat het land heeft opgetrokken. Met deze deelnemers, met beide partijen in deze staat, is het moeilijk een verandering voor te stellen. Een grootscheepse opruiming, al of niet in de vorm van een fatale gebeurtenis voor Amerika die het toneel schoonveegt, lijkt de enige optie om opgestapelde woede en ressentiment te temperen en een vorm van eenheid te bewerkstelligen.
Zoals een verrassend contemplatieve deelnemer aan Trumps campagnebijeenkomst tegen CNN opmerkte: „Dit moet ophouden. Nu.” Ik twijfel er niet aan dat veel Amerikanen zijn hartenkreet delen. Helaas geven noch de gebalde vuist van Donald Trump en zijn „fight, fight, fight”, noch de rollator-act van Joe Biden het gevoel dat we op de drempel van een nieuwe tijd staan. Alles is pijnlijk voorspelbaar. Als deze aanslag daar iets aan zou veranderen, dan zou het een keerpunt zijn. Het vergt een optimisme dat onder de huidige omstandigheden moeilijk is op te brengen.
Lees ook
Dit is een aanslag op de democratie en dat zou moeten verenigen
Van links tot rechts in Amerika zijn velen het er na de mislukte moordaanslag op oud-president Donald Trump, zaterdag in Pennsylvania, over eens: politiek geweld hoort niet thuis in de Verenigde Staten, ’s werelds leidende democratie. „Er is geen plaats voor dit soort geweld in Amerika”, zei president Joe Biden in een reactie. „Deze gruwelijke daad van politiek geweld tijdens een vreedzame campagnebijeenkomst hoort niet thuis in dit land”, reageerde Mike Johnson, de Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden.
Toch loopt geweld als een rode draad door de Amerikaanse politieke geschiedenis. Vier van de 45 mannen die sinds 1789 als president dienden, kwamen bij moordaanslagen om het leven; anderen overleefden aanslagen. Ook presidentskandidaten en andere politici werden doodgeschoten of raakten gewond bij schietpartijen. Nu hij door een kogel is geraakt, past Trump in een rij van illustere presidentiële namen, waaronder Lincoln, Roosevelt, Kennedy en Reagan.
De presidentiële geschiedenis van de VS is al sinds de begindagen van het land niet vrij van geweld. In een berucht duel in 1804 schoot de toenmalige vicepresident Aaron Burr de voormalige minister van Financiën Alexander Hamilton dood. Later in de negentiende eeuw werden twee zittende presidenten bij moordaanslagen omgebracht: Abraham Lincoln, de eerste Republikeinse president, werd in 1865, kort voor het einde van de Amerikaanse Burgeroorlog, doodgeschoten in een theater in Washington. Zestien jaar later, in 1881, werd zijn partijgenoot James Garfield neergeschoten in een Washingtons station; hij overleed 2,5 maanden later aan zijn verwondingen.
Zittende presidenten vermoord
Ook in de twintigste eeuw werden twee zittende presidenten vermoord: de Republikein William McKinley werd in Buffalo, in de staat New York, doodgeschoten door een anarchist. En in 1963 kwam de Democraat John F. Kennedy om in Dallas toen hij in een open limousine door de straten van de Texaanse stad reed. De moord op hem, gepleegd door Lee Harvey Oswald en vastgelegd op video, was een traumatische ervaring voor het land, die aanleiding gaf tot complottheorieën over de toedracht van de schokkende gebeurtenis.
Andere presidenten overleefden aanslagen. Voor de Burgeroorlog werd president Andrew Jackson beschoten, maar niet geraakt. Recenter bleef de Republikein Gerald Ford in 1975 ongedeerd bij twee moordaanslagen binnen drie weken. Zijn partijgenoot Ronald Reagan raakte in 1981 bij het Hilton Hotel in Washington gewond toen een kogel uit het vuurwapen van aanslagpleger John Hinckley Jr. hem raakte bij zijn linker oksel. Reagan verbleef twaalf dagen in het ziekenhuis. Zijn woordvoerder James Brady raakte bij de aanslag verlamd. Totdat Trump zaterdag werd geraakt aan zijn oor, was de aanslag op Reagan de laatste waarbij een president werd getroffen.
Ook moordaanslagen tijdens presidentiële campagnes zijn niet nieuw. De Democratische presidentskandidaat Robert F. Kennedy werd in 1968 in Los Angeles doodgeschoten in het Ambassador Hotel in Los Angeles, nadat hij de voorverkiezingen van Californië had gewonnen. En George Wallace, gouverneur van Alabama, werd tijdens zijn derde campagne voor het Witte Huis in 1972 nabij Washington neergeschoten en raakte daarbij verlamd aan zijn onderlichaam.
Lees ook
Wat we nu weten over moordaanslag op Trump
Roosevelt hield toch toespraak
Het is zelfs niet de eerste keer dat een oud-president is beschoten tijdens een campagne om opnieuw president te worden. In 1912 deed de Republikein Theodore Roosevelt opnieuw een gooi naar het Witte Huis als Progressieve kandidaat, toen hij werd neergeschoten voor een toespraak in Milwaukee. Roosevelt werd in de borst geraakt, maar gaf toch zijn toespraak van een uur lang. Achteraf bleek dat de kogel een van zijn ribben had gebroken en bij zijn rechterlong was beland. De vijftig pagina’s van zijn rede en een brilkoker hadden de kogel afgeremd.
In de recente geschiedenis zijn ook andere politici het slachtoffer geworden van vuurwapengeweld. De toenmalige Democratische Afgevaardigde Gabrielle Giffords liep in 2011 ernstig hersenletsel op toen ze bij een politiek evenement in Tucson, Arizona, in het hoofd werd geschoten; zes andere mensen kwamen om. De prominente Republikeinse Afgevaardigde Steve Scalise raakte in 2017 zwaargewond toen een schutter het vuur opende bij een honkbalwedstrijd van Congresleden. En in 2022 werd Paul Pelosi, echtgenoot van de voormalige voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi, thuis aangevallen met een hamer door een indringer. Hij liep een schedelfractuur op.
Ruim een uur lang hebben duizenden Trump-aanhangers in de brandende zon staan wachten op het evenemententerrein in Butler (Pennsylvania) wanneer de Republikeinse presidentskandidaat iets na zessen op zaterdagavond het podium betreedt. ‘God bless the USA’ van Lee Greewood schalt door de luidsprekers als Trump zijn publiek begroet. „Ik zou willen dat het nepnieuws het liet zien”, zegt Trump over de omvang van de menigte. „Want niemand zou het geloven.”
Trump begint zijn speech met het thema migratie en zegt dat het land „naar de hel” gaat. Hij heeft zijn bekende rode pet op met ‘Make America great again’. Als Trump zeven minuten bezig is, draait hij zijn hoofd even naar rechts alsof hij iets hoort. Op dat moment klinkt een eerste schot. De kogel schampt Trumps rechteroor en vliegt langs zijn hoofd. Een fotograaf van The New York Times legt het moment vast op beeld, daarop lijkt de baan van de kogel zichtbaar als een grijze streep. Had Trump zijn hoofd niet bewogen, dan was hij mogelijk erger geraakt.
Bij het tweede schot grijpt Trump naar zijn oor en duikt naar beneden. Er klinken in drie schoten. Trumps lijfwachten duiken op hem, waarna er een langer salvo klinkt. Vermoedelijk is dit het moment waarop de schutter wordt doodgeschoten.
Met bloed op zijn wangen
Ruim een halve minuut ligt Trump op het podium met zijn beveiligers over hem heen. Vanuit het publiek klinkt gegil, mensen kijken verschrikt om zich heen. „Shooter is down”, wordt er uiteindelijk geroepen, waarna Trump overeind wordt geholpen. „Laat me mijn schoenen pakken”, zegt hij. De beveiligers willen hem wegvoeren, maar Trump zegt „wacht”. Hij balt zijn rechter vuist. Onder een wapperende Amerikaanse vlag roept hij met het bloed op zijn wangen een aantal keren „fiight, fight”. Ook dit moment wordt vastgelegd op foto’s die vervolgens veelvuldig rondgaan op sociale media. „USA, USA”, begint het publiek te scanderen.
Later op de dag wordt bekend dat de schutter de 20-jarige Thomas Matthew Crooks is. Seconden nadat hij het vuur opent, wordt hij doodgeschoten. Crooks is afkomstig uit Bethel Park, een voorstad van Pittsburg, op ongeveer een uur rijden van de plek waar Trump de menigte toespreekt. Volgens Amerikaanse media staat Crooks geregistreerd als Republikeinse kiezer, Hij heeft in 2021 een klein bedrag aan de Democraten gedoneerd. Over zijn motief is nog niets bekend.
‘De politie begreep het niet’
Naast Trump worden nog minstens drie bezoekers van de verkiezingsbijeenkomst door kogels geraakt. Een van hen overlijdt ter plekke.
Een ooggetuige vertelt de schutter vóór zijn daad te hebben gezien op het dak van een nabij gelegen gebouw. De man zegt de politie voor hem te hebben gewaarschuwd. „We zagen een man over het dak kruipen. We konden hem duidelijk zien, met een geweer”, vertelt de Trump-aanhanger aan een verslaggever van de BBC. „De politie rende daar beneden rond en wij wezen naar boven, naar die man op het dak met het geweer. De politie begreep niet wat er aan de hand was”, aldus de man. „Ik dacht bij mezelf, waarom is Trump nog aan het praten? Waarom halen ze hem niet van het podium?”
Hij zegt ook de scherpschutters van de Secret Service op een ander dak door te wijzen op de latere schutter te hebben geattendeerd. Dit zou minuten zo door zijn gegaan, totdat Crooks begon te schieten. De man zegt te vermoeden dat de scherpschutters de dader vanuit hun positie niet konden zien. Op andere beelden zijn ooggetuigen hoorbaar die naar agenten schreeuwen dat er iemand op het dak ligt met een geweer.
Lees ook
Wat we nu weten over de mislukte moordaanslag op Donald Trump
Ook de scherpschutters van de Secret Service zijn gefilmd voor en tijdens het moment waarop de schutter het vuur opent op Trump. Ze kijken door hun vizier, maar op de beschikbare beelden schieten ze niet. Vanuit welke positie de schutter uiteindelijk wordt doodgeschoten is onbekend.
Het hoofd van de Secret Service, Kimberly Cheatle, is door het Huis van Afgevaardigden opgeroepen uitleg te geven over de beveiliging van Trump tijdens zijn optreden in Butler. De hoorzitting staat gepland voor 22 juli. FBI-agent Kevin Rojek zei zondag op een persconferentie dat het „verrassend” is dat de schutter het vuur kon openen voordat de Secret Service hem neerschoot.
De aanslag dit weekend op presidentskandidaat Donald Trump zal, helaas, de tweedeling in de toch al ernstig verdeelde Verenigde Staten doen toenemen. Al in de eerste uren na de poging tot moord, die plaatsvond terwijl de oud-president duizenden aanhangers toesprak bij een verkiezingsrally in Pennsylvania, was er van eensgezindheid geen sprake.
Er werd met vingers gewezen – vaak op hoge en weinig behulpzame toon, ook overigens in Nederland. Oprechte wensen tot beterschap voor Trump werden gezien als krokodillentranen. Complottheorieën, ook door senatoren geuit, deden al snel de ronde, en werden op sociale media eindeloos versterkt.
Terwijl dit een aanslag is op de democratie. Een die van links tot rechts veroordeeld móét worden. Juist op een verhit moment in een toch al verhitte verkiezingsstrijd doen feiten ertoe – geen ongefundeerde meningen, geen ongefundeerde beschuldigingen, en al helemaal geen retoriek die louter uit electorale opportuniteit wordt geuit. Invloedrijke politici, beleidsmakers en andere publieke figuren moeten hun verantwoordelijkheid nemen en dat betekent niet meer verdeeldheid zaaien dan er nu al is.
Elke generatie, élke politieke kleur en overtuiging is in het bestaan van de Verenigde Staten al eens door een politieke aanslag opgeschrikt. Andrew Jackson (de eerste president die werd neergeschoten in 1835), Richard Nixon, Gerald Ford en Ronald Reagan overleefden. Abraham Lincoln, James Garfield, William McKinley en John F. Kennedy niet.
Ook andere politici werden belaagd, meest recentelijk nog de Democratische afgevaardigde Gabriella Giffords, die in 2011 door het hoofd werd geschoten. Het is in dat opzicht een klein lichtpuntje te noemen dat gezaghebbende politici zich niet neerleggen bij dit terugkerende politieke geweld en de aanslag op Trump ‘on-Amerikaans’ noemen.
De daders handelden soms uit een politiek motief, vaker uit een particulier ressentiment. Het gevolg was meestal het verscherpen van de beveiliging van de president en andere prominente politieke figuren. Dat zal nu ook het geval zijn. Terwijl het in een democratie een groot goed is dat kandidaten zich vrij kunnen bewegen. Dat kiezers hen kunnen aanhoren en aanspreken. Dat het debat in het openbaar gevoerd wordt. Dat de uitslag wordt bepaald door een stem, niet door een wapen.
Dat Donald Trump zelf voorkwam dat in 2022 de machtsoverdracht een vreedzame was door op te roepen tot de bestorming van het Capitool, mag geen reden zijn deze aanslag niet te veroordelen. Dat hij nu, in de luttele momenten nadat hij was neergeschoten, zich geroepen voelde om ‘fight, fight, fight’ te scanderen, moet juist voor elk ander een teken zijn om de kalmte te bewaren.
Om te doen wat de behandelend arts zou hebben gezegd tegen Ronald Reagan, toen die in 1981 werd neergeschoten. Reagan zou hebben gezegd: „Ik hoop dat u Republikein bent.” Waarop zijn arts gezegd zou hebben: „Vandaag zijn we allemaal Republikeinen.”
Dat zal moeilijk worden in een land waar inmiddels aan ieders motief wordt getwijfeld. De nek-aan-nekrace tussen Trump en president Joe Biden, een re-run van de verkiezingen van 2020, heeft bovendien het land onder extra hoogspanning gezet. De uitdaging is om ervoor te zorgen dat de aanslag niet extra olie op het vuur wordt.
Lees ook
Wat we nu weten over de mislukte moordaanslag op Donald Trump
Uren na de mislukte moordaanslag op Donald Trump in Pennsylvania begint meer informatie vrij te komen over de achtergrond van het incident, waarbij de Amerikaanse oud-president ‘slechts’ lichtgewond raakte aan een oor. Een geweldsdaad tegen de vermoedelijke Republikeinse presidentskandidaat die – minder dan vier maanden voor verkiezingsdag – de campagne voor het Witte Huis een totaal nieuwe dynamiek geeft.
Wat we nu weten.
1 Wie is de vermoedelijke dader?
Na het lossen van zijn eerste schoten werd de schutter zaterdag bijna direct uitgeschakeld door de sluipschutters van de Secret Service. Het zou volgens de autoriteiten gaan om de 20-jarige Thomas Matthew Crooks uit Bethel Park, Pennsylvania, een voorstadje van Pittsburgh, circa een uur rijden van de Trump-rally.
De schutter droeg geen ID-bewijs bij zich, maar zijn identiteit kon aan het begin van de Amerikaanse nacht worden vastgesteld aan de hand van dna-materiaal en vingerafdrukken. Crooks stond in Pennsylvania geregistreerd als Republikeinse kiezer, maar zou op 20 januari 2021 – de dag van Joe Bidens inauguratie – een kleine geldsom (15 dollar) gedoneerd hebben aan Act Blue, een Democratische campagnekas.
Over zijn mogelijke motief wilde de lokale officier van justitie zaterdagavond tijdens een persconferentie nog niet speculeren. Wel vonden ze in de buurt van Crooks lichaam naast een wapen „verdachte pakketjes” die noopten tot de kortstondige inzet van explosievenexperts. Over een mogelijk manifest, dat daders van dit soort geweldsdaden wel eens achterlaten, is niets bekendgemaakt.
2 Wie zijn de andere slachtoffers?
Naast Trump werden nog minstens drie mensen geraakt door kogels, van wie één persoon dodelijk. Over deze slachtoffers was in de nacht van zaterdag op zondag (zondagochtend Nederlandse tijd) nog niet veel bekend, maar het zou gaan om toeschouwers van de campagnebijeenkomst.
Volgens toeschouwer Jim Sweetland, tevens eerstehulparts, werd een man in het publiek in het hoofd geraakt en „lag de tribune onder het bloed en hersenweefsel”, zo zei hij tegen CBS News. Sweetland vertelde aan de tv-zender bij deze man nog hartmassage en reanimatiepogingen te hebben toegepast. Een andere ooggetuige vertelde dat een slachtoffer baadde in het bloed en dat onduidelijk was „waar hij geraakt was”.
3 Wat is de toestand van ex-president Trump?
De meeste getuigen zeggen zeker vijf schoten te hebben gehoord en de 79-jarige ex-president werd hoogst waarschijnlijk geraakt door één kogel. Deze „doorboorde de bovenkant van mijn rechteroor”, schreef Trump zelf na afloop in een verklaring op sociale media. Hij beweerde daarbij ook dat hij het „fluitend” geluid hoorde kort voordat de kogel hem schampte. Zijn lijfwachten konden hem binnen enkele tellen op de grond duwen, terwijl de schutter door hun collega’s werd uitgeschakeld.
Na 25 seconden stond Trump weer op. Beelden van dat moment tonen hoe vanuit de schotwond enkele dunne bloedspoortjes over Trumps gelaat lopen, maar dat er geen heftige bloeding is ontstaan. Trump heeft ook nog de tegenwoordigheid van geest om zijn schoenen aan te willen doen, die hij blijkbaar verloor in het tumult. Tegen de wens van zijn beveiligers in – die hem zo snel mogelijk willen afvoeren – kon hij zijn aanhang nog oproepen om te ‘vechten’.
Lees ook
Trump overleeft aanslag, die zijn campagne kan versterken
Na een korte behandeling in het plaatselijke ziekenhuis kon Trump dezelfde avond nog naar New Jersey vliegen. Maandag begint in Wisconsin de Republikeinse conventie, waar Trump volgens alle berichten gewoon acte de presence zal geven – nu vermoedelijk niet alleen als presidentskandidaat maar ook als ‘martelaar’, zoals oud-Obama-adviseur David Axelrod zaterdag op tv-zender CNN voorspelde.
4 Wat weten we over het gebruikte wapen?
Na het uitschakelen van schutter Crooks werd naast zijn lichaam een AR-15 gevonden. Dit is zowel een van de meest verkochte als een van de meest omstreden vuurwapens in de VS. De snelheid waarmee dit halfautomatische aanvalswapen zijn kogels afschiet is zo hoog, dat die na binnendringing van een menselijk lichaam gaan tuimelen en dit van binnen verpulveren. Het is daarom een geliefd wapen onder de daders van massaschietpartijen, omdat ze er in enkele minuten veel (dodelijke) slachtoffers mee kunnen maken.
Lees ook
De wapenlobbyist die de NRA groot maakte dreigt haar nu mee te sleuren in zijn val
Voorstanders van strengere wapenwetten in de VS pleiten er onophoudelijk voor om in ieder geval (de verkoop van) dit type extreem dodelijke aanvalswapens te verbieden of aan banden te leggen. Hoewel volgens peilingen ook een meerderheid van de Amerikanen hier voorstander van is, lopen wetsvoorstellen hiertoe al decennia vast op politiek verzet van Republikeinen in Washington. Een tienjarig moratorium op de verkoop van aanvalswapens, dat het Congres in 1994 aannam, werd in 2004 niet verlengd na een succesvolle tegencampagne van wapenlobbyclub NRA – een belangrijke donateur en politieke steunpilaar van Trump en diens Republikeinse Partij.
5 Waar is de plaats delict?
Trump stond zaterdag op een podium dat was opgetrokken op de Butler Farm Show Grounds, een agrarisch festivalterrein aan de rand van het plaatsje Butler (17.300 inwoners) in het oosten van de electoraal belangrijke staat Pennsylvania. Volgens de lokale Republikeinse partijvoorzitter waren er circa 50.000 mensen afgekomen op de rally. De meesten daarvan stonden op het veld voor het podium, een kleiner deel zat op tribunes achter het podium.
Op foto’s is te zien dat achter het podium en de tribune drie stallengebouwen staan, waar sluipschutters van de Secret Service op het dak lagen. Links van het podium op circa honderd meter afstand, staat een lage betonnen schuur, waar de schutter zich op het dak verschanst zou hebben.
6 Hoe verliep het optreden van de Secret Service?
Naast het mogelijke motief van de schutter zal de komende dagen waarschijnlijk ook het optreden van de Secret Service veel aandacht krijgen. Trump klaagt al langer dat hij doelwit zou zijn van pogingen van de zittende regering-Biden om hem met alle mogelijke middelen uit het Witte Huis te houden. Niet alleen via de verscheidene strafzaken tegen hem, maar ook door de federale overheid „als politiek wapen in te zetten”.
Zo maakte Trump vorige maand een groot punt van een standaardgeweldsinstructie in het huiszoekingsbevel, waarmee de FBI in augustus 2021 binnenviel op zijn landgoed Mar-a-Lago op zoek naar staatsgeheimen. Dat daarbij desnoods „dodelijk geweld” mocht worden gebruikt, was volgens de ex-president bewijs „dat Bidens ministerie van Justitie geautoriseerd was om me neer te schieten”.
De Secret Service kreeg ook voor de aanslag van zaterdag al kritiek van Trump-loyalisten. Vooral wegens de rol die ze speelde tijdens de door Trump geëntameerde Capitool-bestorming van 6 januari 2021. Trump wilde die dag ook naar het Capitool gebracht worden, maar dit werd hem door zijn beveiligers geweigerd. In de nasleep van de rellen, en tijdens het onderzoek ernaar, legden Trump en medewerkers verklaringen af die tegenstrijdig waren met het relaas van de Secret Service. Sindsdien geldt de dienst in hun wereld als ‘anti-Trump’. Zo stelde voormalig Trump-adviseur Steve Bannon eerder deze maand, kort voordat hij de gevangenis inging, nog dat hij voor Trumps leven vreesde omdat het hoofd van de dienst „incompetent” zou zijn.
Trump bedankte in zijn korte bericht zaterdag de agenten van de Secret Service voor hun diensten, maar in zijn entourage werd de aanval op de dienst al gelijk geopend. Dan Bongino, een andere loyalist van de ex-president en zelf een voormalig agent van de Secret Service, verklaarde zaterdagavond dat Trump recent om meer beveiliging zou hebben gevraagd, maar dat dit hem geweigerd zou zijn. Bongino leverde geen bewijs voor die bewering.
Op Breitbart News, het door Bannon opgerichte radicaal-rechtse webblog, en andere Trump-gezinde media werd zaterdag gelijk de aandacht gevestigd op een wetsvoorstel van een Democratische afgevaardigde „om Trumps beveiliging in te trekken”. Dit wetsvoorstel dat Bennie Thompson als ondervoorzitter van de Huis-commissie voor Binnenlandse Veiligheid in januari indiende, had echter alleen betrekking op het geval dat Trump de cel in zou draaien in een van de federale strafzaken tegen hem. In dat scenario, zo bepleit het voorstel, zou de gevangenisleiding en niet de Secret Service verantwoordelijk moeten worden voor Trumps veiligheid in detentie.
In een bericht op Truth Social, het socialemediaplatform van Donald Trump, heeft de presidentskandidaat laten weten geraakt te zijn door een kogel in het bovenste deel van zijn rechteroor. „Ik wist meteen dat er iets mis was, omdat ik een suizend geluid en schoten hoorde en onmiddellijk de kogel door de huid voelde scheuren.”
Over de schutter is volgens Trump nog niets bekend. In zijn bericht bedankt hij ook de beveiligingsdienst en de politie voor hun snelle optreden en condoleert de familie van de persoon die om het leven kwam bij de schietpartij.
„Het allerbelangrijkste is dat ik mijn condoleances wil betuigen aan de familie van de persoon die bij de rally om het leven kwam, en ook aan de familie van een andere persoon die ernstig gewond raakte. Het is ongelooflijk dat een dergelijke daad in ons land kan plaatsvinden.”
De Amerikaanse geheime dienst doet onderzoek naar de zaak en behandelt het als een poging tot moord op de oud-president.
De schutter opende volgens de geheime dienst het vuur op Trump vanaf een hoog punt buiten het terrein van de bijeenkomst. Een bewaker kon de dader vrijwel direct na de schoten doodschieten.
Liveblog Race naar het witte huis
Schietpartij was volgens FBI poging tot moord op Trump, identiteit vermeende dader bekendgemaakt