Volgens BBB-fractievoorzitter Caroline van der Plas was er bij de bijeenkomst van de coalitiepartijen dinsdagochtend „geen enkele ruimte voor overleg”. Van der Plas noemt het besluit van de PVV om de coalitie te verlaten „volstrekt onverantwoord, roekeloos en onbegrijpelijk voor iedereen die op verandering hoopte”.
In een persbericht op de website van de site van de BBB stelt ze: „We zaten daar om het land te dienen, niet voor het spektakel”. Volgens de BBB geeft Wilders „zijn eigen kiezer zometeen een linkse regering op een presenteerblaadje”, zegt Van der Plas.
„Terwijl Nederland vraagt om leiderschap, kiest hij voor politieke spelletjes en dreigende tweets vanaf X”, zegt Van der Plas. Volgens de BBB viel het kabinet niet omdat de asielplannen van PVV-voorman Geert Wilders „niet konden”. „Het viel omdat ze niet zijn uitgevoerd. Wie daar politieke consequenties aan wil verbinden, moet beginnen bij zichzelf.”
Liveblog Kabinetscrisis
Geert Wilders trekt PVV terug uit het kabinet-Schoof
Nu PVV-leider Geert Wilders het kabinet-Schoof ten val heeft gebracht, moeten politici in de coalitie en oppositie razendsnel uitvogelen hoe ze verder willen met het gemankeerde kabinet en de gehavende coalitie. Het initiatief ligt bij VVD, NSC en BBB, maar die hebben nog niet besloten hoe ze de toekomst voor zich zien. En wat wil en kan daarnaast de oppositie, nu de rechtse samenwerking is geknakt?
Scenario 1: nieuwe verkiezingen
Het meest voor de hand liggende scenario is dat de regering nieuwe verkiezingen uitschrijft, die zouden dan waarschijnlijk in november plaatsvinden. Sinds 1972 is het de gewoonte dat bij een politieke crisis – en daar is in dit geval zeker sprake van – de kiezer opnieuw aan zet is. Voor BBB en NSC, die gedecimeerd worden in de peilingen, is dit scenario in potentie rampzalig.
Bovendien betekent het dat het kabinet-Schoof demissionair door moet, wat betekent dat politiek gevoelige onderwerpen controversieel verklaard kunnen worden, en er dus geen beleid op gemaakt kan worden. Na de verkiezingen moet er geformeerd worden, en de ervaring van afgelopen formaties is dat het lang kan duren voordat een nieuw coalitieakkoord is gesloten.
BBB-leider Caroline van der Plas vindt het een weinig aantrekkelijke optie. „Komen er nieuwe verkiezingen, dan krijg je campagne en zullen een heleboel zaken stil komen te liggen.”
VVD-leider Dilan Yesilgöz laat de opties open: „Het lijkt mij logisch [dat er nieuwe verkiezingen komen], maar het kan ook zijn dat er een andere logische variant komt. Ik vind verantwoordelijkheid nemen heel belangrijk, en rechts beleid uitvoeren.”
Beter nieuwe verkiezingen dan nog langer door met dit politieke avontuur
Ook opvallend is dat ze in gesprek met Sven Kockelmann op Radio 1 Wilders niet expliciet wil uitsluiten, als nieuwe verkiezingen volgen. „Ik ga op geen enkele vraag over politiek gedoe in de toekomst in”, zei ze.
Bij de oppositie is er vooral enthousiasme voor nieuwe verkiezingen. GroenLinks-PvdA-voorman Frans Timmermans – die in de peilingen gedeeld bovenaan staat met PVV en VVD – schrijft op Bluesky: „Het is tijd voor nieuwe verkiezingen, wij zijn er klaar voor.”
Ook volgens CDA-leider Henri Bontenbal, die het goed doet in de peilingen, zijn nieuwe verkiezingen de beste optie. Dat dat resulteert in een periode van bestuurlijke stilstand, erkent hij. Maar volgens Bontenbal is afgelopen kabinetsperiode ook weinig bereikt. „Beter nieuwe verkiezingen dan nog langer door met dit politieke avontuur”, zegt hij tegen de NOS.
Rob Jetten van D66 doet het slecht in de peilingen, maar sluit zich aan bij Timmermans en Bontenbal: „Zo snel mogelijk naar de stembus is denk ik het meest verstandige.”
De oppositiepartijen zijn erg belangrijk de komende periode, als er nieuwe verkiezingen komen. Onder meer omdat de Voorjaarsnota en de hogere NAVO-norm nog door beide Kamers geloodst moeten worden. Timmermans heeft aangegeven geen behoefte te hebben het demissionaire kabinet uit de brand te helpen, maar wacht een voorstel rondom de NAVO-norm af.
Lees ook
Van scheurtjes tot breuk: hoe het kabinet-Schoof bezweek onder voortdurende interne spanningen
Optie 2: rompkabinet-Schoof II
Een tweede optie is dat de drie overgebleven coalitiepartijen met zijn drieën doorgaan, in een zogenoemd rompkabinet.
Volgens bijzonder hoogleraar Bert van den Braak van de Universiteit van Maastricht is er een recent voorbeeld. „Het kan zoals bij Balkenende III gebeurde.” Toen stapte D66 uit de coalitie en vormden de overgebleven partijen, VVD en CDA, opnieuw binnen een paar dagen een kabinet-Balkenende III. In dat scenario zou een kabinet-Schoof II gevormd worden, met steun van VVD, NSC en BBB. Andere partijen kunnen dan invloed uitoefenen op die onderhandelingen.
Het voordeel van deze constructie is dat het kabinet niet demissionair is, en dus kan regeren zonder dat belangrijke dossiers controversieel verklaard worden. Maar, ziet Van den Braak, de politieke realiteit is nog altijd dat er weinig consensus is. „Hoe haalbaar het is dat een rompkabinet allerlei grote beslissingen kan nemen, daar kun je je vraagtekens bij zetten.”
Als rompkabinet-Schoof II wordt gevormd, moeten de ‘nieuwe coalitiepartijen’ de ministersposten die de PVV leeg laat, snel opvullen om door te regeren.
Dat zou een opgave kunnen worden, met name omdat belangrijke en politiek zeer gevoelige ministeries als Asiel en Migratie en Volksgezondheid door de PVV vacant worden gelaten. Voor NSC en BBB zou het waarschijnlijk lastig worden om bewindspersonen te vinden die namens hen de posten zouden kunnen opvullen.
Zeker niet
Qua bestuurbaarheid zou een rompkabinet-Schoof een groot probleem hebben – gezamenlijk hebben VVD, NSC en BBB slechts 51 zetels, om meerderheden te vinden zouden ze veel steun moeten zoeken bij andere Kamerfracties in een gedoogconstructie. Of de PVV daartoe bereid is, valt te bezien. Bij andere, progressief-linkse fracties, valt er weinig steun te behalen voor de rechts-conservatieve voorstellen van dit kabinet. Yesilgöz zei dinsdag „zeker niet” met Timmermans samen te willen werken. „Er is geen enkele logica”, meent ze, om een samenwerking met links aan te gaan, „want die willen dat beleid helemaal niet”.
Niet iedereen is onwelwillend. De SGP heeft al gezegd zich constructief op te willen stellen, en ChristenUnie-leider Mirjam Bikker schrijft: „Ook een rompkabinet met nieuwe meerderheden kan nog steeds ons land vertegenwoordigen.” Maar met de steun van de kleine christelijke partijen is er nog lang geen meerderheid in zicht.
Het rompkabinet is een lastig werkbare optie, maar zeker voor NSC en BBB kan het toch aantrekkelijk zijn om uit te proberen, vergeleken met nieuwe verkiezingen.
Optie 3: opnieuw formeren
Een derde optie is dat de bestaande fracties opnieuw formeren in de huidige samenstelling. Dan zou een geheel nieuwe coalitie kunnen ontstaan. Sinds 1972 is het niet meer gebeurd, maar het is niet onmogelijk. Tijdens de afgelopen formatie is de optie van een middenkabinet nooit onderzocht, onder meer omdat de tweede fractie, GroenLinks-PvdA, buiten de deur werd gehouden door de VVD.
Gezien Yesilgöz nog steeds niets met Timmermans te maken wil hebben, blijkens haar uitspraken dinsdag, is een links-rechtse samenwerking voorlopig onwaarschijnlijk.
Lees ook
Het kabinet dat zou opkomen voor de burger ging ten onder aan amateurisme en onvermogen
Het kabinet-Schoof had al veel eerder kunnen, en moeten vallen. De samenwerking tussen VVD, NSC, BBB en de radicaal-rechtse PVV was vanaf het begin gedoemd te mislukken. Nooit leek deze coalitie van plan te doen wat ze vooraf had beloofd. Hoe langer het kabinet bleef zitten, des te groter was het affront tegen de kiezer. Het was Geert Wilders, een veelpleger als het gaat om het ontduiken van verantwoordelijkheid, die uiteindelijk op dinsdagochtend een einde maakte aan de coalitie. Maar voor de andere partijen waren er meer dan genoeg kansen om dat in een eerder stadium te doen. Dat dat niet gebeurde, had pragmatische en electorale redenen. Niemand wilde als ‘wegloper’ neergezet worden, en drie van de vier coalitiepartijen staan op (zwaar) verlies in de peilingen. Daardoor bleef het kabinet-Schoof zitten, en heeft het minst succesvolle kabinet sinds Balkenende I (CDA, LPF, VVD) wel de stoelen in het Catshuis bezet, maar geen enkel beleid uitgevoerd. Verloren tijd, en dat is ook VVD, NSC en BBB aan te rekenen.
Er zat een zekere logica in toen drie rechtse partijen eind 2023 besloten een formatiepoging te wagen met de PVV. Maar ze lieten zich in slaap sussen met verhalen over een ‘ijskast’, waar sommige radicale voorstellen in zouden verdwijnen. De drie partijen keken veel te veel naar de letter, en veel te weinig naar de geest van de PVV. Wilders nam nooit afstand van zijn discriminerende, haatzaaiende en antirechtsstatelijke ideeën. De andere partijen namen genoegen met een onduidelijk verhaal van Wilders.
De PVV wilde ‘het strengste asielbeleid ooit’, en Wilders en verantwoordelijk minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie) vertaalden dat in een schot hagel. Ze wilden het asielnoodrecht inroepen, dat het parlement buitenspel zou zetten. Dat was een regelrechte aanval op de rechtsstaat. Onder druk van met name NSC werd dat afgezwakt. Faber wilde (vernederende) borden bij asielzoekerscentra plaatsen, weigerde lintjes uit te reiken aan vrijwilligers die zich inzetten voor asielzoekers. Ze gaf zelf in de Kamer toe dat ze hier zo druk mee was, dat ze niet toekwam aan haar asielplannen. Faber liet hiermee zien dat het haar en de PVV er nooit om te doen was een serieuze regeringspartij te zijn. Zo’n partij werkt plannen uit, zorgt dat ze juridisch onderbouwd zijn, zoekt meerderheden en schaaft bij waar nodig. Het was pure spektakelzoekerij. En dat bleef het, ook toen Wilders vorige week opeens met zijn ‘tienpuntenplan’ voor een strenger asielbeleid kwam. Opnieuw viel de dubbelhartige houding op van de andere drie partijen. Ze schreeuwden om het hardst dat zij óók deze maatregelen wilden, graag zelfs, en dat de PVV alle ruimte had ze uit te werken. Ze negeerden daarmee hoe extreem en staatsrechtelijk onzuiver die plannen waren. Wilders’ eerste punt was dat de grenzen dichtmoeten voor alle asielzoekers. Hij wilde verder geen enkel asielzoekerscentrum meer. De andere partijen kunnen onmogelijk doen alsof ze deze ideeën allemaal prima vonden. En toch ging hun kritiek over de vorm, niet de inhoud.
De PVV blijkt niet de ontwikkeling te hebben doorgemaakt die andere radicaal-rechtse partijen in Europa wel hebben gemaakt. Het populistische dna zit regeringsmacht in de weg. Dat is een groot democratisch probleem. Ontevreden kiezers die gehoord willen worden in Den Haag verdienen het dat hun problemen serieus genomen worden. Dit was een jaar van stilstand, ook op onderwerpen die rechtse kiezers bezighouden, zoals stikstof, migratie en woningbouw. De kiezer, links en rechts, is hard in de steek gelaten.
Er kan nu een kabinet gevormd worden met langetermijnagenda. Maar ook kwaliteit van de Tweede Kamerleden op hoger niveau brengen. Hopelijk een kabinet dat heel saai gewoon focus heeft op het werk en een beetje media-aandacht voor kwaliteit en draagvlak.
Sipke Hengst Roermond
Zegen voor ons land
Ik ben van mening dat deze val onvermijdelijk was. Wilders leeft in een bubbel, waarbij hij als een boze, stampende kleuter reageert. Als het niet gaat zoals hij wil, lees je het op X. Fatsoensnormen kent hij niet en een normaal gesprek kan hij niet voeren. Mensen worden als vuil weggezet en hij liegt zijn achterban voor met onmogelijk uitvoerbare beloftes.
Ik hoop dat de mensen nu wakker worden en beseffen dat een stem op de PVV een verloren stem is. Dat Wilders alle kabinetsleden terugtrekt geeft wel aan dat hij geen verantwoordelijkheid voor de missers die er gemaakt zijn wil dragen. Ik verwacht dat er geen partij ooit nog met hem wil regeren. Uiteindelijk zal dit een zegen voor ons land zijn, al moeten er nu eerst een aantal kostbare hersteloperaties komen.
Irene Mulder Meppel
Ander politiek model
Teleurstellend, dat wéér de pauzeknop ingedrukt wordt, omdat onze ‘bestuurders’ hun ego niet opzij kunnen zetten. En wellicht is het tijd voor een nieuw politiek systeem – want voor er verkiezingen zijn, zijn we weer maanden verder. Daarna de formatie (die ook weer maanden gaat duren), en dan is het nog maar de vraag of het constructief wordt.
Ik ben daarom voor een meer hybride politiek model. Niet stemmen bij verkiezingen, maar ook een mandaat bij een motie/wetsvoorstel (bijvoorbeeld via DigiD, als soort referendum). Want die partijprogramma’s zijn uiteindelijk ook maar pamfletten met wensdenken.
Tjeerd Leendertse via LinkedIn
Daadkracht Wilders
Ik baal enorm van de val van dit kabinet, echter ik begrijp Wilders ook wel. Het was vooral wat betreft het inperken van asielmigratie trekken aan een dood paard. Er gebeurde niets omdat er altijd wel iemand dwars lag. NSC, Linkse partijen, Raad van State, media, enz. Vooral de huidige links georiënteerde Eerste Kamer zou Fabers’ plannen nooit hebben goedgekeurd. Dit allemaal tot grote ergernis van een meerderheid van de bevolking die weer ziet dat er de aankomende jaren op asiel helemaal niets gaat gebeuren.
Peter Kuijpers Leidschendam Voorburg
‘Waco’
We hebben een eigen TACO: WACO
Wilders Always Chickens Out.
Nadeel is dat de ellende voortduurt.
Luc van Veggel Elst
Positie Yesilgöz onhoudbaar
Het valt nog mee dat deze ongelukkige coalitie bijna een jaar heeft standgehouden, maar nu is dan eindelijk gebeurd wat al meerdere keren leek te gebeuren. De eenpersoonspartij van de heer Wilders heeft de stekker uit de coalitie getrokken en dat geeft ruimte om een kabinet te gaan vormen dat wel voortgang kan realiseren door samenwerking tussen fracties in het parlement.
Ons land heeft sinds de ongelukkige val van het laatste kabinet-Rutte op slot gezeten en uiteindelijk is er één persoon geweest die deze lamlendigheid is aan te rekenen: mevrouw Yesşilgöz heeft met het opheffen van de geïsoleerde positie van querulant Wilders de deur opengezet naar de PVV.
Als er iets is gebleken uit het jarenlange lidmaatschap van de heer Wilders in de Tweede Kamer, dan is het dat hij geen interesse heeft in het besturen van ons land, maar slechts in het genereren van media-aandacht door conflicten op te blazen. Mevrouw Yeşilgöz zal consequenties moeten verbinden aan haar ongelukkige handelen. Zij en zij alleen is verantwoordelijk voor het wanbestuur in ons land van de afgelopen maanden.
Marco van der Eijk Amersfoort
Terug naar het midden
Ik hoop op een terugkeer naar het politieke midden, waarbij alle politieke partijen tijdens de verkiezingscampagne van tevoren aan kiezers op glasheldere wijze duidelijk maken dat regeren een inspanningsverbintenis is tussen bestuurder en kiezer en dat regeren naar aard en inhoud nooit een resultaatsverbintenis kan zijn.
Het politieke midden heeft daarbij, gelet op resultaten uit het verleden, de juiste papieren, ook in de veranderende wereld van nu. Partijen zijn dan ook meteen af van het doen van beloften. Beloften maken deel uit van een resultaatsverbintenis. De val van dit kabinet maakt weer zo pijnlijk duidelijk dat beloften per definitie nooit de weg kunnen zijn naar een stabiel bestuur. Het heeft allemaal helaas weer tot teleurstellingen geleid. Voor bestuurder en kiezer.
John van den Berg Amsterdam
Meer onrust
De val van het kabinet luidt een nieuw tijdperk van onrust en wankelende hoop in. Een doorstart lijkt me voor geen enkele partij logisch op dit moment, wat nieuwe verkiezingen, stilstand en stagnatie zal betekenen. Zal het een omslag naar links betekenen? Het is moeilijk te zeggen, de gekunstelde manier van Wilders om het kabinet op zijn thema te laten vallen is wel heel doorzichtig, en zou keihard moeten worden afgestraft door de Nederlandse kiezer. Maar die Nederlandse kiezer blijft moeilijk te grijpen. Tot die tijd moeten we het doen met een boemeltrein van een parlement terwijl de internationale geopolitiek met ongekende snelheid vooruit raast
Luuk Bosma Leiden
Daadkracht
Nederland heeft te lang geleefd in het oog van de storm. Het is tijd om onze handen ineen te slaan en ons te weren tegen de echte dreigingen om ons heen. Klimaatverandering, buitenlandse spanningen en financiële onzekerheid zijn alledaags en te groot om te negeren. Genoeg gepraat, tijd voor daadkracht. Het moet afgelopen zijn met elkaar verwijten maken en mooi weer spelen terwijl de storm dichterbij komt. Maar wie stapt naar voren en neemt die verantwoordelijkheid?
Dylan de Waard Rotterdam
Fatsoen keert terug
Het fatsoen keert weer terug. Empathie en de bereidheid om echt naar elkaar te luisteren zal de norm worden in het parlement. Ik kijk er naar uit!
