Carice van Houten werd klimaatactivist. ‘Ik wil niet dat mijn zoon later zegt: waarom deed je niks toen het nog kon?’

Op maandag 13 februari van dit jaar werd actrice Carice van Houten klimaatactivist. Binnen een uur was het gebeurd. Ze had geluisterd naar een lezing van wetenschapsfilosoof Chris Julien, georganiseerd door de activistische milieubeweging Extinction Rebellion. Hij vertelde – „heel kalm en feitelijk” – hoe de klimaatproblemen veroorzaakt worden en wat daarvan de gevolgen zijn. Tot deze dag, tot dit uur, had ze gedacht: „Er zijn mensen aan de macht die dingen weten en die dit gaan oplossen.” Maar daar, op dat moment, nam een andere gedachte bezit van haar. „We worden helemáál niet beschermd, het gaat gewoon maar door, over winst en over macht.”

Ze werd bang. „Echt heel bang.” En ze voelde zich boos, onmachtig, verdrietig en schuldig. Ze verliet de lezing, in restaurant de Tolhuistuin in Amsterdam, en zag hoe daar mensen zaten te eten en te lachen. Ze keek om zich heen en dacht: zij zitten allemaal nog in die winterslaap. „Het voelde bijna psychotisch. Ik heb iets gezien en deze mensen wéten dat nog niet.”

Thuis keek ze naar haar slapende, zesjarige zoon. Ze vroeg zich af wat hem allemaal nog te wachten staat. „En niet alleen hem, hij staat natuurlijk symbool voor al het jonge leven.”

Deze avond betekende voor Carice van Houten (46) een existentiële verandering in haar denken. „Alsof er een bak ijskoud water in mijn gezicht werd gegooid.” Meteen de volgende dag begon ze met het bellen van klimaatinstanties: „Gebruik mij, wat kan ik doen? Een filmpje maken, een spotje inspreken? De straat op, een speech geven?”

Nu, drie maanden later, is ze onder meer ambassadeur van Stop Ecocide, een beweging die het beschadigen van het milieu strafbaar wil maken. En doet ze mee aan een campagne van Milieudefensie waarin tijdens de jaarlijkse aandeelhoudersvergaderingen van grote bedrijven geprobeerd wordt om de topmannen- en vrouwen uitspraken te ontlokken over hun klimaatbeleid. Doel is om die uitspraken te gebruiken bij toekomstige rechtszaken, in navolging van het klimaatvonnis dat Shell in 2021 kreeg. Van Houten neemt Rabobank voor haar rekening, aankomende dinsdag. Ze heeft een certificaat gekocht om aanwezig te mogen zijn bij de vergadering en gaat speechen terwijl ze bestuursvoorzitter Stefaan Decraene in de ogen kijkt.

Eerst dacht ik nog: Extinction Rebellion, zijn dat niet die mensen die soep tegen een schilderij hebben gegooid?

Hoe kwam het dat die lezing in februari je zo overviel? Het is niet zo dat er tot die tijd niets over klimaatproblematiek gezegd werd.

„Sinds ik mijn kind kreeg, leef ik in mijn eigen bubbel. Ik heb me ook teruggetrokken uit het publieke leven. Natuurlijk kreeg ik wel wat mee, ik rook wel onraad, maar ik kon het niet goed plaatsen. Ik begréép het ook gewoon niet, hoe het zit met die anderhalve graad opwarming. Hoe erg is dat dan? Al die losse flodders aan informatie maakten me wel onrustig, ik voelde wel dat er dingen moesten veranderen, maar…”

…in de praktijk was je gewoon met je kind bezig.

„Ja. In de praktijk speelde ik met Paw Patrol en Lego en genoot ik daar heel erg van.”

We hebben afgesproken in een restaurant aan de rand van de landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen. Pal daarachter raast het verkeer op de A12, die een stukje verderop de A27 kruist. Carice van Houten groeide hier op, middenin het bos, in het koetshuis op het landgoed. Al sinds haar jeugd speelt de discussie over het verbreden van de A27 – voor de vorige verbreding moest het eerste huis waarin ze hier woonde afgebroken worden. „Ik was nog heel jong, maar het voelde wel oneerlijk. Ik dacht: en de dieren dan? Het is hier sindsdien nooit meer stil geweest, je hoort die weg continu. En nu moet-ie nóg groter.”

Ben je betrokken bij dat debat?

„Ik heb in een eerder protest wel een filmpje opgenomen, maar ik heb mezelf nog niet aan een boom geketend. Bij de volgende actie ga ik er proberen te zijn. Ik voel me verbonden met deze plek.”

Carice van Houten is niet de eerste acteur die zich heeft gewend tot het klimaatactivisme. Het waren de acteurs Sieger Sloot en Katja Herbers die haar uitnodigden voor die lezing van Extinction Rebellion. „Eerst dacht ik nog: Extinction Rebellion, zijn dat niet die mensen die soep tegen een schilderij hebben gegooid? Ik moest mezelf helemaal uit die Lego trekken en bedenken wat ik hier voor mening over had. Ik zag een lezing voor me met allemaal krakers en trommels in het publiek, daar hoor ik niet echt bij, ik ben toch geen klimaatactivist, ik ben toch ook een zondaar in dit systeem? Ik ben uiteindelijk gegaan omdat ik die twee heel erg respecteer.”

Ik was gewoon altijd stil achter in de hoek, ik was echt Zwitserland

Je voelde je een zondaar?

„Nou ja, misschien geen zondaar. Maar ik ben nog nooit een activist geweest. Ik was gewoon altijd stil achter in de hoek, ik was echt Zwitserland. Ik wil dat mensen me aardig vinden. Ik ben een verlegen en introvert figuur. Gewoon een hele brave diender, eigenlijk.”

En nu ga je over een paar dagen het Rabobank-bestuur toespreken.

„Ik sta daar straks echt met een trillip en knikkende knieën hoor.”

Doe jij dat als actrice niet fluitend?

„Ja, ik kan een tekst voordragen. Zorgen dat die geloofwaardig en helder uitgesproken wordt. Maar het is iets anders of iemand een tekst voor je schrijft, of dat het echt uit jezelf komt. Ik ga dood als ik een liedje moet zingen op de verjaardag van mijn oma. Maar als ik voor een vol Carré een lied uit een of andere musical moet zingen, vind ik dat niet zo moeilijk.”

Hoe komt dat?

„Controle? Ik weet het eigenlijk niet. En dan sta ik straks ook nog voor een publiek dat mij niet wil. Maar mijn idealisme heeft het nu overgenomen van mijn angst. Ik wil die man in zijn ogen kijken, ik wil zien wie dit bepaalt. Wie willens en wetens zó vervuilend bezig is.”

Van Houten eindigt haar speech dinsdag met de vraag die deze campagne door iedere Milieudefensie-vrijwilliger bij elke aandeelhoudersvergadering wordt gesteld, namelijk of Rabobank zich gaat houden aan de internationale klimaatafspraken. De exacte zin kent ze al uit haar hoofd – het komt nogal nauw, omdat Milieudefensie de uitspraken hoopt te kunnen gebruiken in toekomstige rechtszaken. Ze dreunt op: „Stoot Rabobank in 2030 in de hele keten en in absolute zin – wat betreft scope 1, 2 en 3 – minimaal 45 procent minder CO₂ uit ten opzichte van 2019?”

Denk je dat een doorgewinterde bestuurder als Stefaan Decraene zich ferme uitspraken laat ontlokken?

„Ik denk dat hij denkt,” ze steekt haar vingers in haar oren, „blablablablablablatuututuuttutu.”

Denk je dat echt?

„Ja, daar ga ik vanuit. Hij zal heus niet zeggen…” Ze zet een zware stem op. „…‘Nou Carice, verrek, nou je het zegt, wacht even, ik ben niet de enige op deze wereld! Er zijn nog meer mensen die op deze planeet willen leven!’

„Maar wat was ook alweer je vraag?”

Wat je van hem verwacht.

„Ik hoop dat ze gaan zeggen: ja, we gaan ons aan die afspraken houden en dit en dit zijn onze plannen. Maar het heeft geen zin als ik met mijn vinger ga wijzen, they don’t care, ik ben voor die man waarschijnlijk gewoon een vrouwtje, een actricetje, een actreuteltje die een verhaaltje komt doen. Ik wil kijken of ik een toon kan vinden die verbindt. Of ik ze kan raken en waar ik de menselijkheid kan vinden in die man.”

Hoe ga je dat doen?

„Daar lig ik ’s nachts van wakker. Hoe kan ik de goede toon vinden, zonder aan te vallen? Ik denk dat ik vanuit mezelf moet spreken. Ik probeer ook maar wat, hè. Maar ik wil wel appelleren aan een gevoel van verantwoordelijkheid.”

Ben je je ervan bewust dat jij straks als actrice nog moeilijk los te zien bent van je klimaatactivisme?

„Misschien naïef, maar ik ben niet zo bezig met de consequenties hiervan. Ik was vier maanden geleden ook nog ‘daar’, dus ik zeg dit zonder te willen beschuldigen, maar ik verbaas me weleens hoe weinig mensen in de publieke ruimte zich uitspreken, zeker ook mijn collega’s, grote sterren. Terwijl ik denk: daar zit heel veel potentie, heel veel mogelijkheid om in elk geval zaadjes te planten.”

Toch treden steeds meer acteurs naar buiten als klimaatactivist.

„Dat is denk ik een beetje toeval. Ik vond het in het begin lastig dat werd gezegd: nu is het een soort clubje van BN’ers geworden, en is het hip om klimaatactivist te zijn. Dat maakte me echt fúrieus. En het deed me ook wel een beetje pijn. Ik sta hier ook liever niet, echt niet. Als ik aandacht had gewild, dan was ik wel in Ik hou van Holland of Wie is de mol gaan zitten.”

Bij Milieudefensie denken ze dat een acteur meer impact kan maken op een podium.

„Als dat helpt om de boodschap beter over te brengen, nou, graag. Dan kan ik tenminste nog iets met het vak dat ik heb geleerd. Wat heb je er anders aan?” Ze denkt even na. „Dat klinkt wel heel fatalistisch. Zo wil ik het ook niet brengen, ik heb natuurlijk mijn hele leven aan mijn werk gegeven.”

Mijn acteren doet nu totaal niet meer ter zake

Waarom voelt het nu ineens zo?

„Ik vind fictie nu gewoon moeilijk. Mijn acteren doet nu totaal niet meer ter zake.”

Denk je nu anders over je eerdere werk?

„Dat niet. Maar het is net als met de MeToo-beweging; dingen kunnen gewoon verschuiven. Ik denk nu ook pas: waarom moest ik altijd naakt in films? Destijds dacht ik daar niet over na, ik voelde me niet bedreigd of onbeschermd. Het hoorde erbij in de Nederlandse film. Maar nu heeft zich een andere realiteit aangediend. En hoe moet ik dat rijmen met die fictie?”

Ik begreep dat je nu driekwart van je werkweek aan activisme besteedt.

„Het enige andere waar mijn aandacht momenteel naartoe gaat, is mijn kind. Ik las laatst een script over een vrouw die in haar midlife zit, en dat vind ik natuurlijk heel interessant, want ik zit daar zelf ook in. Maar dan denk ik toch: ik lees nu een modern verhaal dat zich afspeelt in 2023, maar waarom wordt die klimaatcrisis niet meegenomen? Dan geloof ik het niet meer, dan ben ik niet meer geïnteresseerd.”

Hoe kanaliseer je al deze nieuwe gedachten en emoties?

„Ik ben recentelijk bij een klimaatpsycholoog geweest.”

Hoe heeft die psycholoog je geholpen?

„Eigenlijk gewoon door mijn verhaal aan te horen. Het is natuurlijk ook een ongezellig onderwerp. In mijn vriendengroep ben ik aan het navigeren: bij wie kan ik mijn verhaal kwijt, en wie gaat er denken dat ik een doorgeslagen wappie ben?”

Zijn er vrienden die dat denken?

„Ik denk het wel. Het komt best wel uit de lucht vallen. Ik ben echt omgeslagen. Ik kan me voorstellen dat mensen het niet geloven. Het is een beetje als toen ik stopte met drinken, dan vinden mensen je ook heel ongezellig. Omdat het ze confronteert met hun eigen handelen.”

En hoe kijk jij naar vrienden die niet meegaan in jouw verhaal?

„Dat vind ik heel moeilijk. Maar ik weet dat dat hypocriet is, omdat ik tot vier maanden geleden ook in een totale ivoren toren zat. En aan het scrollen was voor allerlei shit, een leegte in mezelf aan het opvullen was met ónzin. Met Instagram. Met consumptiegedrag. Ik doe dit, ik geef dit interview ook, omdat ik… toen ik laatst een andere acteur opbelde om hem heel diplomatiek zo’n lezing in te trekken…” Ze grijnst: „Dát is nu mijn baan.”

Je adresboek afgaan om zieltjes te winnen?

„Het heeft iets heel treurigs, ik ben wel de laatste die een publiek figuur wil lastigvallen. Het gaat me er niet eens om dat ze zich aansluiten bij zo’n beweging, maar omdat ik wil dat anderen ook weten wat er aan de hand is.”

Door mensen op te bellen, dwing je ze ook om zich te verdedigen als ze niet naar zo’n lezing toe willen.

„Soms stuur ik het ook als voicememo. Dan kan ik in één keer mijn verhaal vertellen en zet ik iemand niet voor het blok. Dan kunnen ze altijd nog zeggen: nou nee, mijn moeder is ziek, of ik doe al dit of dit.”

Zoals de meeste bekende klimaatactivisten krijg ook jij kritische reacties. Schrok je daarvan?

„Ja, ik werd er heel erg door overweldigd. Ik werd hypocriet genoemd, omdat ik voor mijn werk veel heb gevlogen. Die kende ik nog niet, want ik was nieuw. Wist ik veel. Supernaïef gewoon. Ik begreep niet waarom ik er zoveel shit over kreeg terwijl ik iets goeds probeerde te doen. Nu kan ik er veel beter mee dealen, ik weet nu ook dat er een bingokaart is van vragen.”

Een bingokaart?

„Ja, altijd dezelfde vragen. Altijd dezelfde kritiek. Ik denk alleen dat het geen zin heeft om individuen aan te wijzen, want het is een druppel op een gloeiende plaat als ik één of twee keer per jaar met een vliegtuig ga. Het is uiteindelijk aan die grote bedrijven. Je kunt kartonnen rietjes zuigen tot je een ons weegt, maar daar gaan we de wereld niet mee redden.”

Een interview als dit gaat je nog veel meer kritiek opleveren. Verdraag je dat?

„Ik vind het niet makkelijk. Er is me vrij snel verteld: pas op jezelf, want dit is een fast burner. Je moet niet leeglopen op klimaatontkenners. Ik ben van het harmoniemodel, ik houd er niet van om mensen tegen me in het harnas te jagen. Maar ik kan niet anders, want ik kan mijn kind niet meer in de ogen kijken.”

Gaat het zo ver?

„Ja. Gisteren had hij het over zijn verjaardag in augustus. Hij zei dat hij het buiten wilde vieren, met een springkussen. Ik denk dan alleen maar dat de zomer extreem heet wordt en hoe ik hem moet vertellen dat het misschien te warm wordt voor een springkussen in de tuin. Ik wil hem er op een of andere manier voor klaarstomen, maar ik wil hem niet bang maken.”

Voel je je schuldig tegenover hem?

„Ik wilde graag een kind, maar ik heb me niet afgevraagd op wat voor wereld ik hem ging zetten. Ik dacht dat hij een leven zou krijgen zoals ik heb gehad. Over die onbezonnenheid voel ik wel een schuld. Het is nu mijn verantwoordelijkheid om te vechten voor het leven dat ik voor ogen had voor hem.”

Zou je nu opnieuw voor een kind gekozen hebben?

„Dat vraag ik me af. Ik denk het eerlijk gezegd niet, ook al is hij het mooiste dat me in mijn leven is overkomen.” Ze is lang stil. „Ik vind het heel verdrietig dat jonge mensen daar nu over moeten nadenken, dat ze niet weten of ze dat moeten doen terwijl ze misschien wel een hele grote kinderwens hebben. Ik wil niet dat hij later tegen me zegt: waarom deed je niks toen het nog kon? Wat was er zo fucking belangrijk? Je carrière? Met dat idee kan ik niet leven.”