Camilla: van ‘meest gehate vrouw in het VK’ tot koningin

Als je wil weten wie Camilla is, de nieuwe Britse koningin, hoef je maar het oer-Engelse tijdschrift Country Life van juli vorig jaar open te slaan waarvan zij gasthoofdredacteur was. Camilla is upper class, is grote landhuizen met honden die in- en uitlopen, is eerder praktische laarzen dan hoge hakken, is tuinen vol rozen, kip met dragonsaus en ‘Peach Melba’ gemaakt door haar zoon.

Camilla heeft humor. Het blad publiceert al 125 jaar een foto van een debutante in parelketting, de zogeheten girls in pearls. Zij liet haar twee hondjes Bluebell en Beth fotograferen, die ze uit het asiel adopteerde. Mét parelketting om.

Camilla maakt zich sterk tegen huiselijk geweld, al decennia is ze betrokken bij organisaties die vrouwen opvangen. In het blad een indringende reportage over een jonge moeder ergens in Wiltshire, die een vluchtkamer heeft voor het geval haar ex-man, die haar mishandelde, langskomt. Want op het Engelse platteland zijn talloze dorpjes zonder politie, zonder openbaar vervoer, zonder buren die dichtbij wonen. Het is geen vrolijk onderwerp, maar Camilla blijft zich er over uitspreken.

Camilla is ook: echtgenote van. Op één op haar lijst met ‘helden van het platteland’ staat in het tijdschrift haar man Charles, op de foto dik ingepakt terwijl hij een heg repareert. Over hem, toen nog kroonprins, zegt ze dat hij „onmogelijk steile heuvels in de Highlands beklimt, als een berggeit”. En ze bedankt hem. Zoals hij dat vorig jaar bij haar deed, toen zijn moeder Elizabeth overleed en hij zijn taken als koning aanvaardde. Over zijn „darling wife” zei hij: „Ik weet dat ze de eisen van haar nieuwe rol zal omarmen, met dezelfde vastberaden toewijding aan haar taak en waarop ik zo ben gaan rekenen.” Camilla zal deze zaterdag als koningin worden gekroond.

Zo vanzelfsprekend was dat niet, aan het eind van de vorige eeuw. Camilla werd wel „de meest gehate vrouw” van het Verenigd Koninkrijk genoemd. Ze werd bespot, opgejaagd, uitgejouwd, in een supermarkt bekogeld met broodjes – al is dat laatste nooit bevestigd. Omdat zij het sprookjeshuwelijk tussen Charles en zijn eerste vrouw, Diana Spencer, zou hebben kapotgemaakt. Ze was „de derde in ons huwelijk”, had Diana immers gezegd, en „een rottweiler” (opnieuw Diana).

Dat het huwelijk tussen Charles en Diana een rampzalige unie was, wordt daarbij vergeten. Dat Diana óók affaires had eveneens. Diana, dertien jaar jonger dan de kroonprins, overschaduwde hem in populariteit, de twee deelden geen passies. „Het huwelijk zou ook zonder Camilla’s aanwezigheid zijn gestrand”, zei biograaf Penny Junor een tien jaar geleden tegen NRC. „Kijk naar foto’s van toen: Charles verkeerde in een poel van wanhoop. Hij was ontzettend ongelukkig.” Camilla deelt zijn passies wél, ook zij houdt van het platteland en van tuinieren. Ze wil weinig meer zijn dan Charles’ steunpilaar, en gunt hem de schijnwerpers.

Lees het interview met biograaf Penny Junor: Camilla hoort nu echt bij de familie (2013)

Camilla Shand werd in 1947 geboren in een aristocratische familie van moederskant. Haar vader was legerofficier en zakenman, en in het graafschap East Sussex de Lord Lieutenant, een soort ceremoniële commissaris van de koning. Ze groeide op in Londen en East Sussex, en ging een jaar naar een etiquetteschool in Zwitserland. Terug in Londen ontmoette ze in 1970 in het upper-class-circuit van bals, polo en paardenraces Charles. Ze leken voor elkaar gemaakt. Maar toen hij in dienst was bij de Royal Navy en lange zeereizen maakte, trouwde ze legerofficier Andrew Parker Bowles. Ze kregen twee kinderen: Tom en Laura.

Parker Bowles bleek affaires te hebben. Charles was ongelukkig met Diana. En zo kwamen de twee weer samen.

De relatie werd in 1993 openbaar, onder meer door een zes minuten durend telefoongesprek dat werd opgenomen en uitlekte. Ze bekennen daarin dat ze elkaar „de hele tijd” nodig hebben. „Oh God. Ik zou in je broek willen wonen of zoiets. Dat zou veel makkelijker zijn”, zegt Charles. Waarop zij hem plaagt dat hij dan een onderbroek wordt. Hij: „Of god betere, met mijn geluk, een tampon.” Een jaar later bevestigde Charles in een televisie-interview dat hij was vreemdgegaan, tot grote schok van de Britten.

Het kostte decennia om met name háár reputatie weer op te bouwen. Nog altijd zijn er Diana-fans die het Camilla kwalijk nemen dat Diana in 1997, opgejaagd door paparazzi, om het leven kwam. Met name rond de sterfdag van Diana eind augustus, of als er een nieuwe reeks van The Crown verschijnt, de populaire Netflix-serie, of een documentaire, wordt Camilla weer de boosdoener genoemd.

In zijn autobiografie beticht prins Harry Camilla er bovendien van het lek te zijn geweest voor lelijke verhalen over zijn echtgenote Meghan. Omdat, zo schrijft hij, „ze alles doet om haar eigen reputatie, haar eigen imago, te verbeteren”. Eerder, in 2005, omschreef hij haar echter als „een fantastische vrouw” die „onze vader gelukkig maakt” en zeker „geen boze stiefmoeder”.

De pr-strategie om de Britten aan Camilla te laten wennen, begon al eind vorige eeuw en werd door de hofhouding van Charles zorgvuldig bedacht. Eerst werden Charles en Camilla samen gezien op bijeenkomsten, daarna woonden ze samen. Een eerste kus in het openbaar volgde, een eerste buiging voor de koningin.

Wat ook hielp was dat de tabloids hun aandacht verlegden: naar Catherine (Katy Waity, het meisje dat prins William wilde ‘vangen’) en Meghan (de Amerikaanse actrice die Harry ‘kaapte’). Het formele obstakel voor een huwelijk werd weggenomen toen de aartsbisschop van Canterbury besloot dat de Anglicaanse Kerk weliswaar geen voorstander is van scheiding, maar dat in uitzonderlijke gevallen een tweede huwelijk mogelijk is – ook als een van de partijen als koning Supreme Governor of the Church of England zou worden.

Lees ook een portret van Charles: De monarchie is een soap, vindt de nieuwe koning

Het huwelijk tussen Charles en Camilla in 2005, waarbij William getuige was, liet zien dat de familie nu achter de relatie stond. Bij het diner gaf koningin Elizabeth een toespraak, waarbij ze een vergelijking maakte met de Aintree Racecourse en de hindernissen die het stel had overwonnen om tot de finish te komen. „Mijn zoon is nu binnen, bij de vrouw van wie hij houdt”, zei ze.

Het eerherstel ging langzaam verder. In 2013 was Camilla, inmiddels hertogin van Cornwall, aanwezig bij de opening van het parlementaire jaar. Ze legde haar eigen werkbezoeken af, werd beschermvrouwe van diverse vrijwilligers- en liefdadigheidsorganisaties. Ze werd geridderd en trad, een persoonlijke gunst van Elizabeth, toe tot de Orde van de Kousenband, de oudste ridderorde. Bij belangrijke koninklijke momenten stond Camilla op het bordes, naast haar man en – belangrijker – haar schoonmoeder.

Die gaf haar haar grootste erkenning. Ter gelegenheid van haar platina jubileum vorig jaar schreef Elizabeth dat ze hoopte dat Camilla de titel ‘koningin-gemalin’ zou krijgen als Charles de troon zou bestijgen in plaats van ‘prinses-gemalin’, zoals bij hun huwelijk bekend was gemaakt. Het was een laatste stempel van goedkeuring.

Waar een peiling in 2006 nog liet zien dat slechts 21 procent van de Britten wilde dat Camilla koningin zou worden, is dat nu 53 procent. Al is ze nog lang niet zo populair als Charles, William of Kate.

De nieuwe koningin weet in tegenstelling tot de rest van de koninklijke familie „veel meer van het werkelijke leven”

Uit de uitnodigingen voor de kroning blijkt dat het woord gemalin nu helemaal vervalt. Koningin Camilla zal na koning Charles gekroond worden. Daarvoor wordt de kroon gebruikt die Queen Mary, echtgenote van George V, in 1911 droeg bij hun kroning, maar zonder de beroemde Koh-i-Noor-diamant. Die zouden de Britten hebben geroofd van India, toen nog een Britse kolonie. Camilla’s kleinkinderen zullen haar sleep dragen, om zo gestalte te geven aan het samengestelde gezin van het echtpaar. Haar ex-man zal aanwezig zijn in Westminster Abbey.

Dat laat tegelijk een glimp zien van het leven dat Camilla tot haar 57ste leidde, dat betrekkelijk gewoon was in vergelijking met de andere aangetrouwde leden van de koninklijke familie. Kate (de echtgenote van kroonprins William) en Sophie (de echtgenote van prins Edward) waren jong toen ze trouwden. Camilla, zo blijkt uit de biografie Camilla: From Outcast to Queen Consort (2022) weet „veel meer van het werkelijke leven”. Journalist Angela Levin sprak voor dit boek met een aantal van haar vrienden, onder wie ruiter Gavin Barker, die die uitspraak deed. Hij vertelt over de nieuwe koningin: „Ze ging gewoon naar de supermarkt, bracht haar kinderen naar school, gebruikte het openbaar vervoer.” Nog altijd wordt ze in de omgeving van haar eigen landgoed gezien als ze de honden uitlaat.

In een portret van Camilla in The Daily Telegraph wordt een anonieme vriend aangehaald die vertelt dat als Charles iemand van de hofhouding zoekt omdat hij een drankje wil, zij zegt: „Doe niet zo raar, ik maak wel een gin and tonic voor je.” De vriend zegt: „Dat is een van haar gaven: ze prikt door zijn gewichtigdoenerij heen.”

Dat ze pas op latere leeftijd tot de koninklijke familie ging behoren, betekent ook dat het ‘werk’ nieuw voor haar was. In een documentaire over schoonvader Philip zei ze dat ze goed had gekeken hoe hij prins-gemaal was. „Ik leerde door naar hem te kijken. Ik zag hoe hij de koningin steunde. Niet op een opzichtige manier, maar rustig, op afstand.”

Dat is volgens biografe Levin ook wat Camilla is gaan doen. In de Telegraph schrijft Levin het zo op: „Charles komt op de eerste plaats en ze zal altijd bij een bezoek achter hem lopen.”

Het voorkomt niet dat ook de nieuwe koningin moet wennen aan haar rol. In eerste instantie wilde Camilla nog weleens een afspraak met vrienden voor laten gaan op de bezoeken aan liefdadigheidsorganisaties. Die konden toch ook verschoven? Inmiddels is ze beschermvrouwe van meer dan negentig organisaties, die zich bezighouden met onderwerpen waarbij ze denkt een verschil te kunnen maken, zei haar voormalig particulier secretaris Amanda MacManus tegen The Sunday Times.

Haar nieuwe rol weerhoudt Camilla er nog niet van zich uit te spreken. In de biografie van Charles van journalist Catherine Mayer, zegt de directeur van de organisatie Women of the World, waar Camilla een toespraak hield over vrouwenbesnijdenis: „Ze is niet bang om over rechtvaardigheid te praten. Ze gelooft dat de monarchie er is om vooruitgang te bewerkstelligen.”

Camilla sprak zich ook uit, al was het subtiel, over de aanpassingen in de boeken van Roald Dahl, die kwetsende woorden zouden bevatten. Ze heeft een eigen online boekenclub met Instagramaccount, waarvoor ze schrijvers vraagt boeken (aan kinderen) voor te lezen. In dat kader gaf ze een toespraak in de week waarin bekend werd dat uitgeverij Puffin boeken van Roald Dahl had hertaald. Hoewel de koningin Dahl niet noemde, was haar boodschap duidelijk: „Blijf trouw aan je roeping, voel je niet bedreigd door diegenen die je vrijheid van meningsuiting willen beperken of grenzen willen stellen aan je verbeeldingskracht.”

Ze weet ook dat de schijnwerpers altijd op haar gericht zijn. Toen Internationale Vrouwendag werd gevierd op Clarence House, de vorige woning van Charles en Camilla, was een van de genodigden Emerald Fennell. Deze actrice speelt in de Netflix-serie The Crown Camilla, tijdens de hoogtijdagen van Diana. De nieuwe koningin loste het met humor op: „Het is een fijne gedachte dat, mocht ik van mijn stokje gaan, mijn fictieve alter ego klaarstaat om het over te nemen.”

Voor Charles zal ze veel ondergaan. Uit de gelekte telefoongesprekken is namelijk niet de tamponscène het meest veelzeggend, maar wat daarna kwam. Hij zei: „Jij moet onder al die vernederingen en martelingen en de laster lijden.” Waarop Camilla zegt: „Darling, voor jou doe ik dat. Dat is liefde. Dat is de kracht van liefde.”