De eerste keer dat de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) erover hoorde, leek het nog een incident. „Maar inmiddels zien wij een patroon”, zegt voorzitter Abdelkader Karbache. Universiteiten hebben het afgelopen jaar extra beveiligingsmaatregelen ingesteld vanwege de pro-Palestijnse studentenprotesten, nadat die soms escaleerden en door de politie werden beëindigd. Sindsdien klagen studenten in verschillende steden dat ze op de campus in de gaten worden gehouden. Ze zeggen dat de beveiliging hen met wantrouwen bekijkt en soms ten onrechte de toegang tot de universiteit weigert. En dat ze, eenmaal binnen, worden achtervolgd, gefotografeerd en afgeluisterd door beveiligers.
Volgens de universiteitsbesturen moeten de maatregelen, zoals toegangscontroles en inzet van extra beveiligers, de campussen juist veiliger maken. Ze zijn niet gericht tegen de eigen studenten en dienen om ongewenste personen te weren.
Toch stelt dat de LSVb niet gerust. „Wij krijgen zoveel signalen over de beveiliging dat wij denken dat er systematisch iets mis is”, zegt de voorzitter. Hij noemt het „een keiharde inbreuk op de academische vrijheid”. „Studenten moeten zich vrij genoeg voelen om hun geluid te kunnen laten horen op de campus. Ook als dat een uitgesproken geluid is, zoals bij de protesten.”
Sommige universiteiten, zoals de Radboud Universiteit in Nijmegen, hebben naast de eigen beveiligers extra mankracht ingehuurd via particuliere bedrijven. Elmyr Visser, lid van de studentenraad, stelde daar eerder deze maand schriftelijke vragen over aan het college van bestuur. „We hebben de indruk dat de universiteit niet goed op de hoogte is van het doen en laten van deze particuliere beveiligers”, zegt hij. „We vragen ons ook af of deze beveiligers wel voldoen aan alle regels die gelden voor beveiligingsbedrijven.”
Afgeluisterd
Aanleiding voor de vragen was een incident met twee mannen die een vergadering zouden hebben afgeluisterd van mensen die betrokken waren bij de protesten. Ze droegen uniformen van Holland Security Group en Forward2Go, een bedrijf dat vooral werkt op festivals. Urenlang hingen de twee beveiligers rond buiten het zaaltje, vertelt Ties van den Bogaard, penningmeester van de Nijmeegse studentenvakbond AKKU, die de vergadering had gefaciliteerd. De bond kreeg halverwege de vergadering een telefoontje van het Algemeen Nijmeegs Studentenblad (ANS). „De journalist zei: weten jullie wel dat jullie worden afgeluisterd?”
De redacteur had de mannen gevraagd wat ze kwamen doen. Van den Bogaard: „Daar maakten ze geen geheim van. Ze hielden AKKU in de gaten omdat wij de protesten hebben gesteund. Ze zeiden ook dat ze beschikten over rapportages en profielen van individuele studenten die met de protesten hebben meegedaan. Dat vonden wij zeer verontrustend, omdat we vanuit andere hoek ook al hoorden dat in appgroepen van beveiligers foto’s gedeeld worden van studenten.”
Volgens Visser, die de vergadering bijwoonde, konden de twee mannen buiten het zaaltje goed horen wat werd besproken. „Veel spannends zullen ze niet hebben opgevangen, maar het was geen fijn idee dat zij op de gang stonden mee te luisteren. Dat was intimiderend.” De studentenraad vroeg het college van bestuur om opheldering. „Ze geven toe dat er mensen zijn ingezet, alleen noemen ze die geen beveiligers maar toezichthouders”, zegt Visser.
Het was geen fijn idee dat de beveiligers op de gang stonden mee te luisteren. Dat was intimiderend
Volgens de universiteit hebben de ingehuurde krachten een andere taak en andere bevoegdheden dan de eigen beveiligers. Ze zijn niet gediplomeerd voor beveiligingswerk maar hebben een hospitalitytraining gekregen. „Bij vermeend onveilig gedrag schakelen toezichthouders met de meldkamer van de beveiliging”, licht de universiteit toe. In dit geval gingen de twee „na een melding poolshoogte nemen”.
„Intimideren is nooit de intentie”, staat in de antwoorden die de studentenraad kreeg van het universiteitsbestuur. De beveiliging beschikt volgens de universiteit niet over rapportages of profielen van individuele studenten en heeft ook geen opdracht gekregen om de studentenvakbond of individuele studenten in de gaten te houden.
Visser vindt de antwoorden niet bevredigend. „Ik houd het vervelende gevoel dat beveiligers onderling informatie uitwisselen over studenten die ze in de gaten moeten houden en dat de universiteit dat oogluikend heeft toegestaan.” Hij overweegt alle correspondentie van de universiteit over (en met) de beveiliging op te vragen, met een beroep op de Wet open overheid (Woo).
Lees ook
Nu het stof van de studentenprotesten lijkt neergedaald: hoe reageerden de universiteiten op de demonstraties?
Schijnwerpers
Op het Broerplein in Groningen, aan weerszijden van het Academiegebouw, het boegbeeld van de universiteit, staan sinds mei camera’s en schijnwerpers opgesteld die normaliter worden gebruikt voor de beveiliging van bouwplaatsen. „Ze zijn niet over het hoofd te zien. Studenten krijgen een ongemakkelijk gevoel als ze erlangs lopen, ze voelen zich voortdurend bespied”, zegt Jitske Wielers, voorzitter van de Groninger Studentenbond.
De universiteit liet de camera’s in overleg met de gemeente plaatsen omdat de gebouwen aan het plein ’s nachts een paar keer waren beklad met pro-Palestijnse leuzen en de ramen van de universiteitsbibliotheek waren vernield. „Maar dat is nu al maanden geleden”, zegt Wielers. „Hoelang blijven die camera’s daar nog staan? Dit drijft de universiteit en de studenten alleen maar uit elkaar.”
Hoelang blijven die camera’s daar nog staan? Dit drijft de universiteit en de studenten alleen maar uit elkaar
De studentenraad heeft het universiteitsbestuur vragen gesteld over de camera’s. „Ze zijn in het voorjaar geplaatst zonder dat daarover met de medezeggenschap is gesproken”, zegt raadslid Chris Csölle. „We begrijpen dat veiligheid op de universiteit belangrijk is, maar dat mag niet ten koste gaan van de vrijheden of de privacy van studenten. Bovendien vinden we het discutabel dat de universiteit hier geld in investeert terwijl ze moet bezuinigen.” De studentenraad wil dat de camera’s worden weggehaald.
Een woordvoerder van de universiteit zegt dat het een „ondoenlijke missie” is om iedereen op de onderwijsinstelling een veilig gevoel te geven, „al streven we daar wel naar”. „We zijn hier met veertigduizend mensen en wat bovenaan staat, is dat iedereen veilig moet kunnen studeren en werken. Er waren ook veel mensen die het fijn vonden dat we extra veiligheidsmaatregelen namen. Tijdens de protesten werden voor veel geld vernielingen aangericht. Sinds die camera’s er staan is dat op die plekken niet meer gebeurd. Elders wel.” Dat wil niet zeggen dat ze permanent blijven staan, zegt ze. „We evalueren voortdurend of we ze kunnen weghalen.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123351250-203469.jpg|https://images.nrc.nl/Eze6EzhmGmsGBLt6Z6oCBfAJZHc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123351250-203469.jpg|https://images.nrc.nl/rxC2N2S3xLIIa5bLLnbuEAT97Ks=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123351250-203469.jpg)
Securisatietheorie
Op de Universiteit Leiden werden in oktober vorig jaar toegangscontroles ingesteld vanwege de „roerige tijden”. De Haagse locatie Wijnhaven werd in diezelfde maand enkele dagen gesloten wegens een „externe dreiging”. Wat precies speelde, wil de universiteit niet zeggen, maar in dit gebouw moeten studenten en medewerkers nog steeds hun universiteitspas laten zien als ze naar binnen willen.
De universiteit heeft nooit goed uitgelegd waarom deze controles nodig waren, zegt Hilde van Meegdenburg, die er werkt als universitair docent internationale betrekkingen. „Er zoemen allerlei verhalen rond, maar er is nooit een sluitende verklaring gekomen. En nu is ook nog uitgekomen dat onze universiteit beveiligers in burger heeft ingehuurd.”
Volgens Van Meegdenburg is sprake van ‘securisatie’ op de universiteit. „De securisatietheorie is afkomstig uit mijn vakgebied. Het gaat om het idee dat een bedreiging niet iets is wat feitelijk vaststaat, daar moet eerst een beeld van worden geconstrueerd. Pas dan kunnen maatregelen worden getroffen. Daarbij bestaat het risico op ondemocratische beslissingen, omdat er urgentie lijkt te zijn.”
Volgens een woordvoerder van de universiteit zijn de toegangscontroles niet ingesteld vanwege de studentenprotesten, maar omdat er een aantal keren personen op de campus zijn waargenomen die daar niet thuishoren. „Het gebouw ligt midden in de binnenstad. Iedereen kon hier zo naar binnen lopen.” De beveiligers in burger, die extern worden ingehuurd, hebben tot taak „de veiligheid van studenten en medewerkers te waarborgen”, staat op de website van de universiteit. „Zij doen dit bijvoorbeeld door verdachte situaties vroegtijdig te signaleren.”
Lees ook
Bombardement van een prof en de bezetting van een kernreactor: studentenprotesten zijn eeuwenoud
Etnisch profileren
Volgens een groep studenten die zich Open Leiden noemt, houden de beveiligers in burger vooral studenten in de gaten. Esma, die om privacyredenen niet met haar achternaam in de krant wil, houdt een zwartboek van klachten bij. „Ze fotograferen en achtervolgen studenten in het Wijnhavengebouw en we hebben ook al gehoord dat een student die even zijn tas in de steek liet om naar de wc te gaan, bij terugkomst zag dat er een beveiliger in z’n spullen snuffelde”, vertelt ze.
Daarnaast doen de beveiligers die de toegangscontroles uitvoeren volgens Esma aan etnisch profileren. „Studenten van kleur worden intensiever gecontroleerd dan witte studenten. Sommige studenten zijn bang om het gebouw in te gaan, omdat ze door beveiligers wantrouwend worden aangekeken. Ze ervaren de extra beveiliging als intimiderend.”
Dit soort beveiliging mag niet structureel zijn, dat is het inmiddels wel
Michel Vermeer, student bestuurskunde en lid van de universiteitsraad, die de kwestie meermaals heeft aangekaart bij het college van bestuur, stelt dat de universiteit zich niet houdt aan de regels voor beveiliging in burger. „Er moet een serieuze verdenking zijn van een strafbaar feit, die is er niet. Dit soort beveiliging mag niet structureel zijn, dat is het inmiddels wel. En zo’n besluit moet eerst langs de universiteitsraad, dat is niet gebeurd”, zegt hij. „Los daarvan is het ook moreel onjuist om beveiliging in burger in te zetten in de universiteit. Dat druist in tegen de academische vrijheid en zorgt voor een onveilig gevoel onder studenten.”
Het universiteitsbestuur zegt zich niet in de beschuldigingen te herkennen. De beveiligers bespioneren geen studenten, ze zijn er juist om de universitaire gemeenschap te beschermen, zegt de woordvoerder. Bij de beveiliging worden volgens haar geen wetten of regels overtreden.
Van Meegdenburg: „De universiteit kan wel zeggen dat deze beveiligers in burger geen opdracht hebben om de eigen studenten te observeren, maar wie observeren ze dan? Om het gebouw binnen te komen moet je eerst door de toegangscontroles heen, dus onbekenden komen niet binnen.”
Kamervragen
Volgens Vincent Böhre, directeur van Privacy First, een onafhankelijke stichting die opkomt voor het recht op privacy, is heimelijk toezicht in Nederland „eigenlijk altijd uit den boze”. „Het mag alleen in uitzonderlijke gevallen, als sprake is van een acute, concrete terreurdreiging of zware criminaliteit. Dan is dit het uiterste middel”.
Wat de Universiteit Leiden doet, is volgens hem „disproportioneel”. Hij hekelt ook het cameratoezicht van de Rijksuniversiteit Groningen. „Ook dat mag alleen als er een strikte noodzaak is. Die lijkt daar al lang weer voorbij. Ons standpunt is dat mensen zich anoniem moeten kunnen bewegen in de openbare ruimte.”
De onrust onder studenten heeft inmiddels politiek Den Haag bereikt. Tweede Kamerlid Sandra Beckerman (SP) stelde schriftelijke vragen aan minister Eppo Bruins (NSC, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en sneed het onderwerp deze maand aan in een commissiedebat. De universiteitsbestuurders hebben „een hele ingewikkelde job”, zei Bruins. „Het is een worsteling”. Hij voert er wel gesprekken met hen over, maar wil zich er verder niet mee bemoeien.
Lees ook
De ene student voerde actie, de ander ging in gesprek
