Calabrië vraagt zich af waarom hulp uitbleef

Reportage

Migranten De scheepsramp voor de kust van Calabrië was de grootste in jaren. Hulp kwam te laat, er zijn 68 doden en 30 vermisten. In Italië woedt een fel debat: was deze tragedie te voorkomen geweest?

Knuffels bij de doodskisten van slachtoffertjes van de scheepsramp voor de kust van Zuid-Italië.
Knuffels bij de doodskisten van slachtoffertjes van de scheepsramp voor de kust van Zuid-Italië.

Foto Remo Casilli/Reuters

Op de kleine, witte kist ligt een felblauw politieautootje, achtergelaten door de ordehandhavers. De stille boodschap misschien: sorry dat het ons niet is gelukt om jou te beschermen. De witte doodskisten van de kinderen staan vooraan rechts, op de eerste rij in een sporthal in het Zuid-Italiaanse Crotone, die verder vol staat met lange rijen bruine kisten.

In Steccato di Cutro, een kustplaats in de provincie Crotone, diep in de zuidelijke landstreek Calabrië, lieten vorige week 68 bootvluchtelingen het leven, met het Zuid-Italiaanse strand al in zicht. Het schip, met veel gezinnen aan boord, brak in twee stukken, vermoedelijk na eerst op een zandbank te zijn gelopen. Een visser zag zondagochtend vroeg de eerste lijken drijven. De zee spuugde mensen uit, de levenden en de doden, als in een scène uit een horrorfilm.

Op de witte kist van het anonieme kind zit een beige sticker met daarop een code van cijfers en letters. De code verwijst naar een dossier met foto’s van het lijk en DNA-materiaal. Dat kan helpen om het anonieme lichaam in een latere fase alsnog te identificeren.

Mensen laten bloemen en afscheidsbrieven achter op het hek bij de sporthal in Crotone, waar de kisten met de slachtoffers van de scheepsramp bijeen zijn gebracht.

Foto Salvatore Monteverde/EPA

Toen zondag het nieuws van de scheepsramp bekend raakte, sprong Aladdin Mohibzada (23), een jonge Afghaan met krullend bruin haar, onmiddellijk in de auto om vanuit het Duitse Gelsenkirchen naar Calabrië te rijden. Een oom en een vriend gingen met hem mee.

Het drietal zou pas na 25 uur in moordende onwetendheid Crotone bereiken, in een zeer arme uithoek van Zuid-Italië aan de Ionische zee. „Ik wist dat de zus van mijn moeder met haar hele gezin aan boord was”, vertelt de jongeman, in blauwe jeans en beige hoodie, en op Reebok-gympen. Aladdin, die zelf begin 2016 vanuit de Afghaanse stad Herat naar Duitsland is gevlucht, vangt bij hulporganisatie Caritas andere nieuwkomers op. De jongeman laat het laatste spraakbericht horen dat hij zondagochtend om kwart voor vier van zijn tante ontving. Een vrouwenstem klinkt euforisch. Aladdin vertaalt: „Ze zegt dat ze het hebben gehaald en dat niemand zich zorgen hoeft te maken.” Enkele uren later zou Aladdin het nieuws horen dat er voor de kust van Calabrië een migrantenschip was vergaan.

Tante en twee nichtjes

Zijn tante en twee nichtjes van twaalf en acht waren onder de slachtoffers, zijn vijfjarige neefje is nog vermist. Alleen Aladdins oom heeft de tragedie overleefd, hij zit nu in een gesloten asielcentrum. Aladdin kan het moment dat hij zijn tante en twee nichtjes identificeerde niet onder woorden brengen. „Hun lichamen waren bedolven onder het zand”, zegt hij verslagen. Hij onderbreekt zijn verhaal vaak, en hangt onophoudelijk aan de telefoon, eindeloos speurend naar snippers informatie over hoe hij zijn verwanten in Duitsland kan laten begraven.

Een aangespoelde ‘onesie’ op het strand van Steccato di Cutro, twee dagen nadat de boot met migranten zonk, vlak voor de kust.

Foto Alessandro Serrano/AFP

Tweeëntachtig opvarenden hebben het scheepsdrama wel overleefd. Een twintigtal moest naar het ziekenhuis, de overige zestig zijn net als Aladdins oom naar het gesloten asielcentrum gebracht. Veruit de meesten komen uit Afghanistan, maar er waren ook migranten uit Iran en Pakistan aan boord. Woensdagochtend, wanneer de rouwkamer in de sportzaal wordt opengesteld voor een laatste groet, rijdt een bus het terrein voor de sportzaal op. Een lange rij zwijgzame mannen stapt uit .


Dit zijn de ‘gelukkigen’, die de verdrinkingsdood in de ogen hebben gekeken. Met lood in de schoenen betreden de donker geklede mannen de trap naar de ontvangsthal van de sportzaal. Een man loopt mank, een ander heeft zijn hand in een drukverband. Ze kijken strak voor zich uit. „Bijna allemaal hebben ze iemand verloren op die boot”, zegt psychologe Mara Eliana Tunno van hulporganisatie Artsen zonder Grenzen.

Vanuit verschillende delen van Europa zijn verwanten, net als Aladdin, naar Calabrië gereisd. In de sporthal valt één vrouw flauw bij de kist van een geliefde. Een minuut eerder was haar schreeuw tot buiten te horen.

Tijdens een onderhoud met president Sergio Mattarella hebben nabestaanden benadrukt dat ze de doden in hun thuisland – voor velen is dat Duitsland – willen begraven. Ze vroegen om financiële hulp voor de repatriëring. Vrijdagmiddag stonden de kisten nog altijd in de sporthal van Crotone.

In prima staat

Aladdins oom heeft hem tot in detail verteld hoe het is gebeurd. De boot die vanuit Izmir, in Turkije vertrok, was in prima staat, zegt de jonge Afghaan. „Maar na vijf uur op zee was er een technisch mankement, waarop een tweede boot werd nagestuurd.” Op zijn telefoon toont hij een filmpje dat hij van zijn tante ontving. Op de video staan veel jonge moeders met kleine kinderen op de arm op het schip. Ze kijken eerder verwachtingsvol en opgewonden dan bang.


Lees ook: Drie arrestaties na scheepsramp Calabrië – ‘mensensmokkelaars vroegen 8.000 euro per migrant’

Ook het tweede schip was in prima staat, zegt Aladdin, anders was de vier dagen durende tocht naar Zuid-Italië ook niet gelukt. Pas onder de kust van Calabrië ging het mis. „En er kwam helemaal niemand om te helpen. Op het strand zag mijn oom één politieauto. Die paar agenten deden wat ze konden.” De kustwacht voer helemaal niet uit, en de financiële politie, die in zo’n geval ook vaak te hulp schiet , ging wel de zee op, maar moest door de woelige golven rechtsomkeert maken.

Aladdin Mohibzada (23) Foto Ine Roox

Dat er geen hulp werd geboden, raakt de Calabrezen recht in het hart. „Zijn er grotere schepen nodig om drenkelingen te redden, stuur ons die dan! Met onze gemeentebegroting kan ik zelfs niet de gaten in het wegdek repareren”, zegt burgemeester Vincenzo Voce, een lange, rijzige man. Crotone is een stad met veel werklozen en weinig belastingbetalers. Maar, zegt Voce, het is tenminste wel een gastvrije plek. De inwoners gaven kleren en voedsel aan de overlevenden en de nabestaanden. En op de Facebookpagina van de gemeente vragen inwoners waar ze een donatie kunnen doen.

Bijna allemaal hebben ze iemand verloren op die boot

Bij het hek om het sportcentrum waar de kisten staan, laat jong en oud rouwkransen en bloemen achter. „Vergeef ons”, zegt een vrouw, die huilt terwijl ze bidt. Aan de bloemen en berenknuffels zijn briefjes geplakt. „We zouden geen wet nodig moeten hebben die ons verplicht om levens te redden. Laten we weer menselijk worden!” De familie Pirillo liet een verwijzing achter naar het beklemmende boek van de Italiaans-joodse schrijver Primo Levi die Auschwitz overleefde. „Se questo è un uomo, io non sono un uomo.” Is dit een mens, dan ben ik geen mens.

„Ik moet huilen als ik aan al die dode mensen denk”, zegt Andrea (10), een tengere jongen met een Harry-Potterbrilletje, dat met zijn klasje afscheid komt nemen. De kinderen hebben een tekening gemaakt van een donkerblauwe, kolkende zee vol bootjes. „Al de hele week praten ze over niets anders”, zegt godsdienstleraar Pino Sestito (63). De kinderen vragen waarom hulp uitbleef en waarom het migrantenschip zo lang bleef doorvaren. „We hebben samen de route bekeken op de kaart. De kinderen vroegen waarom het schip niet had afgemeerd bij de Griekse eilanden toen het daar langs voer.” Aladdin Mohibzada kan wel vertellen waarom. Hij vluchtte zeven jaar geleden ook per schip vanuit Turkije naar Europa. Dat schip legde wel aan in Griekenland, maar „daar zit de grens nu potdicht.”

Politieke kant

Heel Italië stelt dezelfde vragen als de schoolkinderen uit Crotone. De vraag of de tragedie voorkomen had kunnen worden, is nu voorwerp van gerechtelijk onderzoek. Het Europese grensbewakingsagentschap Frontex, dat de boot zaterdagavond om 23 uur had opgemerkt, zegt de Italiaanse autoriteiten te hebben ingelicht. Maar volgens minister van Binnenlandse Zaken Matteo Piantedosi gaf Frontex daarbij niet aan dat het schip mogelijk in moeilijkheden verkeerde.


Lees ook: Scheepsramp zet politieke strijd tussen Meloni en oppositieleider Schlein op scherp

De juridische kant wordt verder uitgespit, maar deze tragedie heeft ook een politieke kant. Piantedosi sloeg de Italianen met stomheid door als eerste reactie te stellen dat „wanhoop nooit kan rechtvaardigen dat iemand een reis onderneemt waarbij hij zijn eigen kinderen in gevaar brengt.” Piantedosi, die minister werd op verzoek van de radicaal-rechtse vicepremier Matteo Salvini, werd ‘victim blaming’ verweten. Kersvers oppositieleider Elly Schlein, die anders dan premier Giorgia Meloni deze week wél naar Crotone ging, zei dat Piantedosi alleen al vanwege die uitspraak moet opstappen.

„Hulp bieden op zee lijkt tegenwoordig de laatste optie, alsof het beter kan worden vermeden”, zei admiraal Vittorio Alessandro, voormalig woordvoerder van de havenautoriteiten, deze week op tv. Jarenlang redde de Italiaanse kustwacht duizenden mensen op zee door proactief op te treden, maar in 2018 veranderde het politieke klimaat toen de radicaalrechtse Lega van Matteo Salvini aan de macht kwam. De kustwacht werd verzocht niet langer op te treden als „taxidienst op zee”, maar zich voortaan op politietaken te concentreren. „Alleen de ngo’s bieden nog hulp, en daarvoor worden ze gestraft”, besloot de admiraal. In Italië is onlangs een wet ingevoerd die ngo’s verbiedt om bij een reddingsactie verder te zoeken naar andere migranten op zee. Een schip van Artsen zonder Grenzen is al aan de ketting gelegd.

Als commandant Vittorio Aloi van de kustwacht in Crotone bij het rouwcentrum arriveert, wordt hij belaagd door de Italiaanse pers. „Persoonlijk ben ik hier kapot van, op professioneel vlak maak ik mezelf geen verwijten.” Een retorische vraag van een Italiaanse journalist brengt hem zichtbaar van zijn stuk: „Commandant, noemt u het acceptabel dat mensen sterven omdat de bureaucratische regels zijn gevolgd?”