Brussels auto-actieplan is balanceeract tussen concurrentie en groene doelen

Officieel heet het een ‘industrieel actieplan’ voor de autosector. Een betere titel zou misschien zijn: hoe krijgt Europa de Chinezen eronder? Het antwoord: met subsidies, een beetje dwang en wat minder strenge uitstootnormen.

Woensdag presenteerde de Europese Commissie de langverwachte plannen voor de Europese autosector. Het is de eerste in een strategieënregen voor uiteenlopende industriesectoren; later dit jaar volgen bijvoorbeeld nog staal en chemie. De bedoeling: de geplaagde industrie van het continent weer concurrerend maken.

Met de autosector gaat het niet best. Europese fabrikanten krijgen hun elektrische modellen niet verkocht en slagen er niet in goede software te schrijven. Grote fabrikanten als Volkswagen schrappen banen, net als minder bekende toeleveranciers. Pogingen om een eigen batterijketen op te zetten, haperen ook.

Dit alles bedreigt de welvaart van Europa, volgens de Commissie (en trouwens ook de „identiteit”, aldus het actieplan). Cijfers over het belang van de sector lopen uiteen, maar Eurocommissaris Apostolos Tzitzikostas (Duurzam Transport) hield het woensdag bij de presentatie op meer dan 13 miljoen directe en indirecte banen, en 7 procent van het bbp.

Met zoveel woorden zegt de Commissie het niet, maar ze ziet duidelijk Chinese auto- en batterijbedrijven als grote bedreiging. Door „overzeese concurrenten” die staatssteun ontvangen, dreigen Europese bedrijven achterop te raken bij batterijproductie (niet in de laatste plaats vanwege slechtere toegang tot grondstoffen) en bij goedkope – en in de toekomst wellicht zelfrijdende – elektrische auto’s.

Een van de grootste angstgegners is het Chinese BYD, dat allerlei technische snufjes aanbiedt – van karaoke tot rij-assistentie – voor een fractie van de prijs van Europese elektrische modellen. Vorig jaar introduceerde de EU al importheffingen op batterij-automerken uit China, met een beroep op de staatssteun uit Beijing. Het actieplan van woensdag is de positieve tegenhanger van deze aanpak: met alleen het weren van je concurrent kom je er niet, je moet ook zelf verbeteren.

De Commissie doet een aantal voorzetten, die uiteenlopen van voorspelbaar tot opmerkelijk. Zo moet Europa aantrekkelijker worden als testlocatie voor zelfrijdende voertuigen – iets waar China en de VS nu ver in voorlopen. Er komen drie landsgrensoverschrijdende gebieden waar autofabrikanten hiermee aan de slag kunnen („middelgrote steden” kunnen zich melden). De Commissie wil ook een programma opzetten om fabrikanten meer te laten samenwerken bij het ontwikkelen van autosoftware.

Verder wil Brussel op nieuwe manieren de vraag stimuleren naar elektro-auto’s. Mensen met lagere inkomens moeten stekkerauto’s kunnen leasen tegen een laag tarief, geholpen door subsidies. De Commissie wil ook bedrijven dwingen tot versnelde elektrificatie van wagenparken, middels een nieuw in te voeren wet.

Batterijen zijn een cruciaal ‘strijdperk voor toekomstige werkgelegenheid en waardecreatie’

Respijt van uitstootnormen

Een van de belangrijkste delen van het plan bracht Commissievoorzitter Ursula von der Leyen maandag al naar buiten. Automakers krijgen voorlopig respijt van nieuwe CO₂-uitstootnormen die in 2025 al zouden ingaan. Fabrikanten als Volkswagen dreigden naar eigen zeggen forse boetes te krijgen aan het einde van dit jaar omdat ze niet genoeg elektrische auto’s verkochten en daardoor de normen niet zouden halen.

Dat gebeurt voorlopig niet. Volgens de Commissie kunnen de fabrikanten dit geld beter in innovatie steken. „We moeten pragmatisch zijn”, zei Tzitzikostas woensdag. De autobouwers kunnen hun prestaties voor dit jaar verrekenen met de komende twee jaar: als ze in de volgende jaren juist extra goed presteren, wordt een eventuele boete kwijtgescholden.

Vanuit milieugroeperingen kwam hier eerder in de week felle kritiek op. De Europese ngo Transport & Environment sprak van een ongekend „cadeau” aan de sector, dat Europese fabrikanten juist op achterstand zal zetten bij hun Chinese concurrenten. Ook koplopers in de elektrische markt (zoals Volvo), die wel aan de normen voldoen, hadden liever gezien dat hun investeringen waren beloond door de boetes in stand te houden.

Opvallend is verder dat de Europese Commissie van geen afstel wil weten bij het opzetten van een Europese batterijketen. In 2024 bleek hoe moeilijk dit is, toen Europa’s grote batterijbelofte Northvolt in zware problemen kwam. Het bedrijf werkt aan een financiële herstructurering, maar een faillissement hangt nog altijd in de lucht. Ondertussen winnen Aziatische fabrikanten terrein, waaronder het Chinese CATL, dat in de EU fabrieken bouwt.

Toch mag dit Europa echt niet ontglippen, aldus de Commissie. Batterijen zijn een cruciaal „strijdperk voor toekomstige werkgelegenheid en waardecreatie”. De Commissie trekt er 1,8 miljard euro voor uit, bovenop bestaande bedragen, met name voor onderzoek, en „gaat kijken” naar directe financiële steun voor fabrikanten die in Europa batterijen willen maken.

Ook partijen van buiten de EU kunnen daarvoor in aanmerking komen – als ze maar samenwerken met Europese partijen en kennis delen. Dat is een omkering van hoe China westerse bedrijven jarenlang dwong tot kennisdeling.

Verbrandingsmotor

In de formulering ‘gaat kijken’ zit ook direct een van de problemen met het actieplan. Veel is nog vaag. Van de wet die bedrijfswagenparken moet elektrificeren is nog geen letter bekend. De Commissie gaat lidstaten „aansporen” om de leaseplannen voor lagere inkomens uit te voeren. Maar willen alle landen hiervoor betalen?

Het actieplan biedt ook nog geen volledige duidelijkheid over hoe hard het verbod op de brandstofmotor per 2035 blijft. Vanuit de auto-industrie was de laatste maanden een stevige lobby op gang gekomen om aan deze datum te morrelen. Door de hernieuwde aandacht voor Europese concurrentiekracht en de zorgen over de auto-industrie leek dit opeens mogelijk, soms tot verbazing van lobbyisten zelf.

Woensdag benadrukte Eurocommissaris Tzitzikostas herhaaldelijk dat de datum staat. Wel komt er een versnelde ‘review’ van het voorstel. Daarmee staat de deur op een kier voor controversiële ‘e-fuels’ als methode om het doel te halen. E-fuels maak je met elektriciteit uit bijvoorbeeld CO₂ en zijn in theorie relatief schoon. Experts zijn echter overwegend kritisch; ze zijn duur en het kost erg veel stroom om ze op te wekken. Voor fabrikanten zijn e-fuels juist aantrekkelijk: ze bieden hoop voor de brandstofmotor.

Het actieplan is zo een product van de huidige tijdgeest in Brussel. De Europese Commissie wil zijn groene doelen niet van tafel vegen, maar probeert tegelijkertijd meer ruimte te geven aan de wensen van het bedrijfsleven. Die balanceeract zal de komende jaren vaak terugkeren, ook bij andere industrieën.

Delen

Mail de redactie

Als je rivaal zichzelf te kijk zet, kun je het beste achteroverleunen en het laten gebeuren. Dat lijkt het Chinese antwoord op de onzekerheid die de Amerikaanse president Donald Trump onder zijn bondgenoten veroorzaakt.

Chinese diplomaten herhaalden hun vaste mantra’s ‘multipolariteit’ en ‘win-win-samenwerking’, die opeens geruststellend klonken. In China gingen filmpjes van de ruzie tussen Trump en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky afgelopen weekend ongecensureerd rond. Beter bewijs dat Amerika zich misdraagt als pestkop, wat veel mensen in China toch al vonden, is er niet.

Tegelijk brengt Trumps optreden risico’s mee voor China’s eigen ontwikkeling. Tijdens twee belangrijke politieke bijeenkomsten, vanaf deze dinsdag in Beijing, draait het om een zelfredzame economie, minder kwetsbaar voor de externe schokken van Amerikaanse importheffingen en andere maatregelen. En internationaal ziet China liever een geleidelijke reorganisatie van de wereldorde, waarbij het langzaam aan invloed wint binnen multilaterale organisaties, dan een snelle Amerikaanse terugtrekking die het hele systeem instabiel maakt.

Weinig bondgenoten

Op de vraag of China die wereldorde niet zou willen leiden, is Beijings antwoord duidelijk ‘nee’. „China heeft niet de intentie om de VS voorbij te streven of te vervangen”, herhaalde buitenlandminister Wang Yi in zijn eerste telefoongesprek met zijn Amerikaanse collega Marco Rubio. Zulke uitspraken van Chinese leiders worden vaak gewantrouwd, maar zijn niet los te zien van het feit dat China dat op dit moment helemaal niet zou kunnen. „China is daar niet klaar voor”, zei gerenommeerd politicoloog Da Wei van Tsinghua University vorige week in een interview met een Europese denktank.

Als je daarvoor een paar redenen op een rijtje zet, valt op hoe sterk Amerika’s machtspositie is. Neem Amerika’s brede bondgenotennetwerk van landen die bij crises op elkaars hulp kunnen rekenen. Daar kan China slechts één formeel bondgenootschap tegenover zetten – met Noord-Korea. Amerika heeft de dollar als machtig economisch drukmiddel en honderden overzeese legerbases. China heeft één militaire basis in Djibouti, met een paar andere in aanbouw. Sinds kort heeft China meer diplomatieke posten dan de VS, maar als het gaat om diplomatieke ervaring en invloed staat China duidelijk zwakker.

De Chinese leider Xi Jinping nam dinsdag plaats in de Grote Hal van het Volk, waar deze week de belangrijkste vergaderingen van de Chinese politieke jaarkalender plaatsvinden, de zogenoemde ‘Twee Sessies’.

En ondanks China’s eigen machtsmiddelen op het gebied van handel en grondstoffen is het volgens veel Chinezen ook psychologisch nog niet klaar voor een grote uitbreiding van zijn internationale rol. Meer dan zijn voorgangers heeft president Xi Jinping het over China’s „verantwoordelijkheid” als opkomende wereldmacht, en over China’s „recht om te spreken” en internationaal gehoord te worden. In buitenlandse oren klinkt dat al snel dreigend, maar binnen China probeert Xi hiermee draagvlak te kweken voor een ambitieuzere buitenlandstrategie, zoals het geven van internationale hulp – impopulair in een land dat zichzelf tot voor kort als ontwikkelingsland zag, en met een bnp per hoofd van de bevolking dat zeven keer lager ligt dan dat van de VS.

Lospellen van Rusland

China’s gebrek aan bondgenoten maakt zijn partnerschap met Rusland ook zo belangrijk. Volgens Rubio moet de Amerika’s toenadering tot Poetin Rusland „lospellen” van China, dat volgens hem een grotere bedreiging vormt voor Amerikaanse belangen. Maar zelfs als Amerika Poetin een einde van de oorlog in Oekraïne zou kunnen bezorgen op Russische voorwaarden, lijkt het onwaarschijnlijk dat Ruslands relatie met China daar wezenlijk onder zou lijden. Poetin weet dat Trump – waarschijnlijk – over vier jaar weg is, terwijl China ook daarna belangrijk blijft. Ook voor China is de band met Rusland een zaak van de lange termijn, in een onzekere wereld waarin de strijd met Amerika nog decennia kan doorgaan.

Voor China zou een einde aan de oorlog in Oekraïne wel uitzicht bieden op herstel van de relatie met de Europese Unie. Die liep ernstige schade op door de economische steun die China aan Rusland gaf, ondanks een officieel neutrale positie. In München viel op dat buitenlandminister Wang Yi de Oekraïense en Europese belangen in het vredesproces benadrukte. Hij zei dat Europa in „een oorlog op Europese bodem” een belangrijke rol moet spelen. Nu de relatie met de VS onder druk staat, lijkt de EU ook open te staan voor toenadering tot China. In een recente toespraak drukte Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zich opvallend mild uit toen ze zei dat er misschien ook ruimte was om wederzijdse handel en investeringen uit te breiden.

Dat kan China goed gebruiken, nu een nieuwe handelsoorlog met de VS dreigt. Dinsdag verhoogde Washington de invoerheffingen voor Chinese producten met nog eens 10 procent, een tweede verhoging sinds Trumps aantreden. China heeft relatief milde tegenmaatregelen getroffen, maar als Trump daar weer op reageert dreigt er toch escalatie.

Te midden van alle geopolitieke turbulentie blijft voor China topprioriteit om de complexe economische transitie van het land in goede banen te leiden.

Economische problemen

En dat is maar een van de „vele problemen en uitdagingen” waar de Chinese economie voor staat, volgens een artikel op naam van Xi dat voorafgaand aan de vergaderingen werd gepubliceerd. Topprioriteit voor Beijing blijft om China’s complexe economische transitie – waarbij snelle vergrijzing, socio-economische ongelijkheid, en een huizenmarkt in crisis leiden tot lagere groei – in goede banen te leiden.

De plannen voor komend jaar zullen gericht zijn op innovatie, maar ook op het aanjagen van de binnenlandse consumptie. Daarvoor zal de overheid meer moeten uitgeven aan publieke voorzieningen en stabilisering van de huizenmarkt.

Al deze stappen maken China minder afhankelijk van buitenlandse vraag, en dragen daarmee bij aan het doel om zelfvoorzienender te worden. We moeten inzetten op eigen „kracht, kracht, en nog meer kracht”, schreef de bekende nationalistische commentator Shen Yi na het gesprek tussen Trump en Zelensky. „Dat is de fundamentele boodschap.”

Delen

Mail de redactie