Brussel tornt onder groot verzet aan marktmacht farmaceuten

Billboards, brandbrieven en alarmerende interviews in grote kranten – het was de afgelopen maanden duidelijk dat de farmaceutische industrie in Brussel iets te verdedigen had. In aanloop naar een pakket nieuwe medicijnregelgeving deden bedrijven hun uiterste best de plannen af te zwakken en vertragen.

Het voorstel werd deze woensdag door de Europese Commissie gepresenteerd. En het resultaat is voor de industrie weinig geruststellend.

Felst bevochten van de plannen die Eurocommissaris Stella Kyriakides (Gezondheid) presenteerde is een nieuwe prikkel om farmaceuten ertoe aan te zetten nieuwe medicijnen direct overal in de EU op de markt te brengen. Op dit moment zijn er binnen Europa grote verschillen in het moment dat medicijnen beschikbaar komen. Een Poolse patiënt moet gemiddeld twee jaar langer wachten dan iemand in Duitsland.

Om dat aan te pakken, kort de Commissie de periode in dat bedrijven een nieuw medicijn exclusief mogen verkopen van 10 naar 8 jaar. Tenzij zo’n bedrijf het middel in alle 27 lidstaten op de markt brengt: in dat geval kunnen ze weer wat extra exclusiviteitsrechten terugkrijgen. Tijd winnen kan ook door een „onvervulde medische nood” aan te pakken of medicijnen te ontwikkelen die meer dan één aandoening kunnen behandelen. „We kunnen geen eerste- en tweedeklas burgers hebben in de EU als het gaat om toegang tot medicijnen”, aldus Kyriakides.

De plannen, die al een tijdje rondzongen, brachten de afgelopen periode een felle lobbycampagne op gang. In de Europese wijk in Brussel hingen grote billboards met daarop en Amerikaanse vlag en de leus ‘Mind the Gap’. Boodschap was dat de EU zich door het inkorten van de marktexclusiviteit op grote achterstand zou zetten ten opzichte van de Verenigde Staten.

Dat was ook de boodschap van interviews die farmabazen recent gaven. Zo keerde de topman van Eli Lilly, een grote Amerikaanse farmaceut, zich in de Financial Times tegen het „zorgelijke” voorstel, dat er volgens het bedrijf toe zou leiden dat er veel minder geld in nieuwe medicijnen tegen bijvoorbeeld alzheimer zal worden gestoken. „Als je denkt dat we genoeg innovatie hebben of te veel, dan zal dit reductie-idee haar doel bereiken”, aldus deze David Ricks.

‘Blind optimisme’

Farmalobbyclub EFPIA sprak tegen Politico van „naïviteit en blind optimisme” dat tot „extreme schade voor de Europese concurrentiekracht” zou leiden. Ook Duitsland mengde zich in het gevecht, met een oproep de ‘toegangseis in ruil voor exclusiviteit’ te laten vallen, net als verschillende Europarlementariërs.

Toch is er aan het woensdag gepresenteerde pakket weinig veranderd, wat illustreert dat het belang van toegankelijke gezondheidszorg in Brussel hoger op de agenda is komen te staan. Bovendien, benadrukt de Commissie: marktbescherming voor nieuwe medicijnen is in Europa nog altijd sterker dan in de VS of China.

Of de covidpandemie en de invloedrijke rol van farmaceuten bij vaccinleveringen in de discussie nu een rol spelen, durft Rosa Castro van EPHA, koepelorganisatie van ruim negentig zorg- en patiëntenorganisaties in de EU, niet te zeggen. „De argumenten van de grote farmaceuten zijn echt heel traditioneel – met het eeuwige dreigement Europa te verlaten.” Wel merkt ook Castro dat toegankelijkheid en eerlijkheid van gezondheidszorg in Brussel belangrijker wordt gevonden. „De Commissie werkte hier al langer aan, maar de pandemie heeft het belang van toegankelijkheid en eerlijke prijzen wel in de spotlight gezet. Net als het risico op tekorten.”

Lees ook dit bericht over de farmaceutische industrie

Dwanglicenties

Dat laatste wil de Commissie met het woensdag gepresenteerde plan ook aanpakken. Farmaceutische bedrijven worden verplicht voorraden beter te monitoren en dreigende tekorten te signaleren – maatregelen die in de covidcrisis ook genomen werden, maar nu blijvend zijn. Pikant is daarnaast een nieuw voorstel om eenvoudiger dwanglicenties in te kunnen zetten voor de productie van vaccins en medicijnen in tijden van crisis – iets waarmee tijdens de pandemie alleen gedreigd is.

Om antibioticaresistentie aan te pakken, wil de Commissie farmaceuten stimuleren nieuwe antibiotica te ontwikkelen. In ruil voor zo’n nieuw middel kunnen ze een ‘voucher’ krijgen waarmee ze voor een ander medicijn dat ze produceren een jaar extra marktexclusiviteit krijgen – en dus meer geld kunnen verdienen.

De harde lobby van de afgelopen tijd is niet helemaal zonder gevolg gebleven: het leidde er ook toe dat het woensdag gepresenteerde pakket talloze keren werd uitgesteld. Dat is minder onschuldig dan het lijkt: nu de Europese verkiezingen dichterbij komen, groeit het risico dat een wetsvoorstel niet meer vóór het eind van deze termijn, volgend voorjaar, afgerond kan worden. En dat levert nog veel meer vertraging op, omdat een nieuwe Commissie en een nieuw Europees Parlement zich dan op het dossier moeten inwerken.