Wie de nieuwe Nederlandse premier ook wordt, één afspraak in het buitenland is alvast door ambtenaren geschrapt uit de agenda: de top van G20-leiders in Rio de Janeiro, in november.
Anders dan in de laatste jaren gebruikelijk was, is Nederland dit jaar niet als ‘gastland’ uitgenodigd voor G20-vergaderingen van regeringsleiders en ministers. Van Brazilië, dit jaar voorzitter van de ‘Groep van 20’, mag Nederland alleen in een paar ambtelijke werkgroepen meepraten, zo blijkt uit een brief die minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot (CDA) vorige maand aan de Tweede Kamer stuurde.
In Den Haag wordt betreurd dat Nederland niet aan de vergaderingen op het hoogste niveau mee mag doen bij de club, waarin de grote westerse industrielanden en de grote opkomende landen als India en China zijn vertegenwoordigd. De jaarlijks roulerende voorzitter van de G20 nodigt doorgaans enkele niet-lidstaten uit als gasten. Nederland probeert tekens zo’n uitnodiging te bemachtigen.
Brazilië nodigde Nederland dit jaar niet uit. Diplomaten nemen aan dat de Braziliaanse regering liever landen in het ‘mondiale Zuiden’ een kans wilde geven. De Braziliaanse president Lula presenteert zich graag als een van de leiders van de landen uit Latijns-Amerika, Afrika en (zuidelijk) Azië.
Binnen de G20 worden de lijnen uitgezet voor internationale financieel-economische afspraken, zoals recentelijk over een minimumwinstbelasting voor multinationals. Geleidelijk is het aandachtsveld van de G20 – samen goed voor 85 procent van het wereldwijde bbp – verbreed naar de klimaattransitie en brede geopolitieke vraagstukken. Bovenal is het een plek voor formeel én informeel overleg en belangenbehartiging.
Felbegeerde stoel aan tafel
Een stoel aan tafel bij de G20 is daarom felbegeerd in Den Haag. „Die zetel in de G20 geeft enorme kansen. Je kunt relaties aanhalen, spanningen oplossen, elkaar op de hoogte houden over ontwikkelingen”, zei de nu demissionaire premier Mark Rutte in 2018 bij een G20-overleg in Buenos Aires in Argentinië, dat hem als voorzitter wél had uitgenodigd.
Nederland wijst bij zijn lobby bij G20-voorzitters steevast op zijn eigen economische gewicht. Nederland is de achttiende economie van de wereld, gemeten in het bbp in dollars, en speelt een belangrijke rol in de wereldhandel. Maar niet-westerse landen sturen binnen de G20 aan op een betere vertegenwoordiging van het ‘mondiale Zuiden’.
De leiders van de G20-landen komen bijeen sinds 2008, het jaar van de grote financiële crisis, die de noodzaak van internationale beleidscoördinatie blootlegde. Oud-premier Jan-Peter Balkenende slaagde er tussen 2008 en 2010 in uitnodigingen te bemachtigen, zijn opvolger Mark Rutte lukte dat pas in 2017, onder Duits voorzitterschap. Een „diplomatiek succes voor Nederland”, oordeelde destijds minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders (PvdA). Voor diens toenmalige collega van Economische Zaken Henk Kamp (VVD) smaakte dat naar meer: „Bij de volgende G20-reshuffle is het logisch dat Nederland permanent lid wordt”, zei Kamp destijds.
Zover is het nooit gekomen, al mocht Nederland sinds 2017 telkens aanschuiven als gast, met uitzondering van 2020, toen Saoedi-Arabië Nederland niet liet meedraaien op het hoogste niveau. Vorig jaar nog kreeg Nederland een uitnodiging van India.
Maar Brazilië houdt dus de boot af. Nederland mist niet alleen de top in november, maar ook de vergaderingen van G20-ministers van Financiën. Nederland mag van de Braziliaanse regering wel meepraten in zes technische G20-werkgroepen op ambtelijk niveau, over onder meer landbouw en corruptiebestrijding. In de Kamerbrief zegt Bruins Slot dat het kabinet deze „deeluitnodiging […] waardeert”.
Braziliaanse motieven
De Braziliaanse beweegredenen zijn onduidelijk. Het G20-voorzitter reageerde niet op een verzoek van NRC om commentaar. Bronnen in Den Haag denken dat Lula niet te veel westerse stemmen aan tafel wilde hebben. Eén ingewijde houdt het erop dat Lula Nederland afstreepte omdat de regering demissionair was geworden. Brazilië zou liever geen vleugellamme regeringen aan tafel willen.
Voor Europese landen die willen aanschuiven aan de G20-tafel, is het dringen. Spanje heeft als vijftiende economie van de wereld een ‘staande uitnodiging’, hoewel het formeel niet lid is. Economisch succesland Polen wil ook graag een plek aan tafel. Maar niet-westerse landen vinden dat Europa al genoeg te zeggen heeft binnen de G20: Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Italië zitten erin, plus de Europese Unie als organisatie. De andere G20-leden zijn de Verenigde Staten, Canada, Japan (samen met de Europese G20-leden ook verenigd in de G7), China, India, Rusland, Brazilië, Argentinië, Mexico, Saoedi-Arabië, Zuid-Afrika, Turkije, Indonesië, Zuid-Korea en Australië. Vorig jaar kreeg ook de Afrikaanse Unie een vaste zetel binnen de G20 – een teken dat de niet-westerse landen invloed opeisen en ook krijgen.
Noorwegen mag wél
Wat Nederlandse diplomaten steekt, is dat twee andere Europese landen, Portugal en Noorwegen, wél door Lula als G20-gastland worden ontvangen. Noorwegen zou zijn uitgenodigd in verband met zijn royale donaties aan het Amazonefonds, een initiatief tegen de ontbossing in de Amazone. Portugal deelt de taal met zijn voormalige kolonie Brazilië, evenals een ander gastland, Angola. De overige gastlanden van Brazilië zijn Bolivia, Paraguay, Uruguay, Egypte, Nigeria, de Verenigde Arabische Emiraten en Singapore.
Het is sterk de vraag of Nederland de komende jaren wel weer van de partij is bij de G20. In 2025 is Zuid-Afrika voorzitter, in 2026 de Verenigde Staten. Intussen mist Nederland dit jaar de G20-discussies over, bijvoorbeeld, plannen voor een internationale minimumbelasting voor miljardairs. Hier werd door G20-ministers van Financiën in februari in Saõ Paulo voor het eerst over gesproken.
Nederland praat evenmin mee over door Brazilië bij de G20 aangezwengelde discussies over hervorming van internationale organisaties als de Verenigde Naties (inclusief de VN-Veiligheidsraad), de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds. Ook binnen deze organisaties wil Lula het ‘mondiale Zuiden’ een zwaardere stem geven, waarbij Europese landen, inclusief Nederland, aan invloed dreigen in te boeten.
Lees ook
Bij het IMF begint nu een geopolitiek gevecht: blijft het een door het Westen gedomineerde club?
