‘Bijna elke zin heb ik onderstreept’

‘Vijf jaar geleden, in de zomer, had ik een briefwisseling met een schrijver. Die raadde mij aan het boek Água Viva te lezen van de Braziliaanse schrijfster Clarice Lispector. Ik lees een boek echt niet altijd wanneer iemand het me aanraadt, want wie heeft daar nou tijd voor? Maar hij stuurde ook citaten door die zo indrukwekkend waren, tijdens mijn eerste keer lezen heb ik bijna elke zin onderstreept. Intussen heeft het boek een vaste plaats op het boekenaltaar dat ik in mijn woonkamer heb staan.

„Água Viva wil als boek plotloos zijn. Het leest als een lange monoloog van een sprekend ik. Het heeft geen hoofdstukken, enkel alinea’s, onderbroken door witregels. Als lezer kun je denken dat het autobiografisch is, door de manier waarop Lispector over het scheppen van kunst schrijft, maar het de spreker in het boek is geen schrijfster, zoals Clarice Lispector zelf, maar beeldend kunstenaar. De tekst heeft iets ongrijpbaars en zoekt tegelijkertijd naar manieren om iets mythisch te grijpen.

„Het gaat over het leven en de ervaringen van het leven. Het gaat over de dood en kunst maken. Het gaat over bloemen en filosofie. Het gaat over oesters! ‘Ik ben de oester, ik trek ook samen wanneer iemand citroenzuur op mij drupt’, schrijft Lispector. Dat vind ik zo mooi.

„Clarice Lispector is een van de meest belangrijke schrijvers uit Brazilië, misschien zelfs van Latijns-Amerika. Ze schreef in complex Portugees en was meertalig. Van oorsprong kwam ze namelijk uit Oekraïne. Água Viva geldt als haar meesterwerk.

„Een paar jaar voor het schrijven van dit boek, brandde haar woning af. Daarbij liep ze nare brandwonden op, waar ze de rest van haar leven last had. Ik denk dat het boek daarom een zoektocht is naar iets groters, iets dat de ratio overstijgt.

„Zo schrijft ze aan het einde: ‘What I’m writing to you is this. It won’t stop. It goes on. Look at me and love me. No, look at yourself and love yourself. That’s right. What I’m writing to you goes on and I am bewitched...’ En daar stopt het. Gewoon klaar. Wat een einde.

„Ik merk nu ik het herlees dat ik bij andere zinnen en passages stil sta. Maar alles onderstrepen zou te veel worden, daarom maakte ik bij deze herlezing ezelsoren in de pagina’s waarop iets stond dat ik belangrijk vond. Opeens kwamen zinnen als ‘let’s not die as a dare’ veel sterker over. Waarom weet ik niet precies, ik denk omdat ik meer dood heb meegemaakt dan toen ik het boek de eerste keer las. Af en toe ergerde ik me enigszins aan mijn vroegere zelf in de kantlijn. Deze aantekening ligt wel heel erg voor de hand, dacht ik dan.

„Ik blijf nieuwe betekenissen ontdekken in de tekst. Gisteravond ging ik er nog een keer doorheen en toen dacht ik, eigenlijk is dit het moment waarop ik een actrice had willen zijn. Dat ik deze monoloog gewoon in mijn geheugen kunnen prenten, en in zijn volledigheid op kunnen ratelen. De tekst is namelijk wel moeilijk te onthouden, omdat deze plotloos is. Água Viva is nog niet vertaald naar het Nederlands, maar ik hoop wel dat het snel gebeurt. Benjamin Moser, een Amerikaanse auteur, heeft de biografie van Lispector geschreven en hij woont gewoon in Utrecht. Dus wie weet.”