Bij de selectie van kandidaten probeert BBB risico’s te vermijden: ‘Elke kandidaat moet genoeg tijd krijgen om idioot gedrag te vertonen’

De eerste vijf, dacht de vertrouwenscommissie van BBB die in september vorig jaar de kandidaten selecteerde voor de Eerste Kamer: dáár draait het om. Die vijf mensen moesten politieke ervaring hebben, en ook juridische kennis – in de Eerste Kamer moet je wetten kunnen toetsen. De nummers zes tot en met vijftien, was het idee toen nog, kwamen er niet in. De commissie vond dat je van hen een soort ‘steunfractie’ kon maken, hulpjes in de schaduw die daardoor ook politieke ervaring konden opdoen.

Maar ook die komen volgens de laatste prognose, na de verkiezingen van woensdag, allemaal in de Eerste Kamer. Zelfs de nummer zestien, misschien zelfs zeventien. „Het is eigenlijk absurd”, zegt Maurits von Martels, die samen met twee andere BBB’ers in de selectiecommissie zat. Von Martels is oud-Tweede Kamerlid voor het CDA en BBB-lid sinds oktober 2021. De dag na de Provinciale Statenverkiezingen vertelt hij hoe ze de selectie hebben aangepakt, en hoe ze hebben geprobeerd om politieke „gelukszoekers” te herkennen. BBB moet er niet aan denken om te eindigen zoals FVD, dat na de monsterzege bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 in de provincies én de Eerste Kamer uit elkaar viel. Of zoals de Lijst Pim Fortuyn, die een paar jaar na Fortuyns dood in 2002 ruziënd ten onder ging.

Lees ook: Waarom BBB óveral groot is: dit is niet alleen de overwinning van het platteland

Van de bijna zeventig kandidaten die zich hadden aangemeld voor de BBB-lijst in de Eerste Kamer werden er 49 uitgenodigd voor een gesprek op het partijbureau in Deventer. Zo’n gesprek duurde drie kwartier en de selectie begon al vanaf het moment dat de kandidaten werden ontvangen door de secretaresse: hoe waren ze tegen háár? Wat was haar verder nog opgevallen? „Het ging ons niet alleen om wat iemand te bieden had”, zegt Von Martels. „We keken ook of ze erg vervuld waren van zichzelf.” Dan pasten ze volgens de commissie niet bij BBB. „Maakten ze oogcontact, kon je zien dat ze zich bewust waren van hun omgeving?” Dan maakten ze wél een kans. De commissie vroeg door over het BBB-lidmaatschap van de kandidaten. Hoe lang wisten ze al van het bestaan van BBB af? Waarom wilden ze erbij horen? Wat hadden ze al voor BBB gedaan?

‘Welkom, je bent ons eerste lid’

Wat vooral telde, zegt Von Martels: „Hadden ze het BBB-gevoel?” Om dat te kunnen beoordelen had het partijbestuur Ellen Gast gevraagd voor de commissie: 55 jaar, opgeleid als apothekersassistent, samen met haar man heeft ze een melkveebedrijf in het Overijsselse dorp Sibculo, in de buurt van natuurgebied Engbertsdijksvenen. Ellen Gast was het allereerste lid van BBB, ze had zich aangemeld op 7 november 2019. Ze laat het bericht zien dat ze er op Twitter over kreeg van BBB: ‘Welkom Ellen, ons eerste lid. Dat er velen mogen volgen’.

Net na de zomer van vorig jaar had de partijvoorzitter haar gebeld: of ze kwam helpen met de selectie.

„Het begon met de sollicatiebrieven”, zegt Ellen Gast. „Als ik daar een woord in zag staan dat ik niet begreep, vroeg ik ernaar in het gesprek. Gremia bijvoorbeeld, daar had ik nog nooit van gehoord. Sommige kandidaten konden in gewone mensentaal uitleggen wat ze ermee wilden zeggen. Dat was dan heel goed, dat moet je kunnen.” Er waren er ook die een cv in het Engels hadden meegestuurd. „Dan vroeg ik: waarom doe je dat? Soms zeiden ze: ‘Goed punt, dat moet ik ter harte nemen.’ Of ze legden uit dat ze al heel lang niet meer hadden gesolliciteerd. Dat vond ik dan wel begrijpelijk.”

Er waren ook kandidaten die vreemd opkeken omdat zij erbij zat, als eerste BBB-lid. „Anderen zeiden: wat leuk!” Bijna altijd liep Ellen Gast na het gesprek mee naar de uitgang. „Ik keek hoe ze mij benaderden, of ze nog een praatje maakten.” Ellen Gast vindt: „BBB’ers staan klaar voor een ander, ze kijken waar je anderen blij mee kunt maken. Ze zijn open.”

Op de lijst voor de Eerste Kamer staan 29 kandidaten: 23 mannen, zes vrouwen, een is van kleur. Oud-CDA’er Maurits von Martels zegt dat er vast en zeker conflicten komen bij BBB. „Dat hoort bij het leven en al helemaal bij het leven in de politiek. In de politiek moet je uitgesproken zijn. Het gaat erom hoe je als partij met conflicten omgaat. Je moet nagaan: wat speelt er? Is het zakelijk, emotioneel? Is het probleem dat mensen elkaar niet liggen? Elke partij maakt ruzies en gedonder mee. Dat probeer je op te lossen, en dan ga je weer verder.”

Lees ook dit opinieartikel: Nu moet duidelijk worden of BBB een levensvatbare partij is

Henk Vermeer, een van de oprichters van BBB en de ambtelijk secretaris van de fractie in de Tweede Kamer, zegt vaak tegen BBB’ers en journalisten dat de partij geen kandidaten wil met „kapsones”. Ze moeten goed kunnen samenwerken. Hij en Van der Plas vertrouwen op het groepje BBB’ers dat al bij de partij zat toen die nog lang geen Tweede Kamerzetel had en dus weinig voorstelde. Wie zich er toen voor inzette, deed dat meestal niet voor een politieke functie. Die mensen gingen op verzoek van Vermeer en Van der Plas al in het najaar van 2021 op zoek naar kandidaten voor de Provinciale Statenverkiezingen van afgelopen week. Eerst keken ze rond in hun eigen kring, daarna ook daarbuiten. „Elke kandidaat moet genoeg tijd krijgen”, zei Henk Vermeer steeds, „om idioot gedrag te vertonen”. Dan kon je zo’n kandidaat eruit zetten. Vermeer zegt dat dat „in enkele gevallen” ook is gebeurd.

Alle kandidaten van BBB voor de provincies en de waterschappen, meer dan vijfhonderd, kregen campagne- en mediatraining – óók bedoeld om zoveel mogelijk risico’s te vermijden.

Waar de zwakke plek van BBB zo goed als zeker zit, in de Provinciale Staten en in de Eerste Kamer: veel kandidaten zijn politiek onervaren. Fouten of verkeerde inschattingen over eigen belangen zijn dan snel gemaakt. BBB’ers zelf zeggen daarover: „Caroline had ook geen ervaring en kijk eens hoe het met háár gaat.” Maar of zij het beste voorbeeld is? In de Tweede Kamer werd Van der Plas, met haar ene zetel, door andere partijen eerst niet als een bedreiging gezien. En ze leerde snel. In de provincies en de senaat komen de BBB’ers meteen binnen als de grootste groep, en politiek is hard.

‘We willen weten hoe het werkt’

Afdelingen heeft BBB nog niet, er is alleen het partijbestuur in Deventer. Wat wel in oprichting is: een BBB-jongerenclub. Het eerstvolgende grote project waar de BoerBurgerBeweging aan werkt, zijn de verkiezingen voor het Europees Parlement – in het voorjaar van 2024. De commissie die kandidaten uitzocht voor de Eerste Kamer zal, met twee extra leden, ook weer mensen gaan uitzoeken voor díe lijst.

Een jonge medewerker van de BBB-fractie in de Tweede Kamer, Alexander Hendriks, is sinds vorig jaar mei vier keer in Brussel geweest om met ambtenaren, Europarlementariërs en diplomaten te praten. „We willen zo veel mogelijk kennis verzamelen”, zegt hij. „Voor ons Europese verkiezingsprogramma, en ook voor ons werk in de Tweede Kamer. We willen weten hoe het werkt.”

BBB heeft nu een EU-werkgroep van zes mensen. Ze maken een campagneplan, bedenken een procedure voor de kandidaatstelling, ze houden in de gaten wat ze van de Kiesraad moeten doen en wanneer. Ze proberen ook alvast na te gaan bij welke Europese fractie ze zich na de verkiezingen misschien kunnen aansluiten: de Europese Volkspartij, waar het CDA en de ChristenUnie bij horen, of misschien de liberale fractie Renew, waar de VVD en D66 lid van zijn. En anders de fractie Europese Conservatieven en Hervormers, waar de SGP en JA21 in zitten. „Daar is nog geen knoop over doorgehakt”, zegt Hendriks. „Inhoudelijk ligt de Europese Volkspartij het meest voor de hand. We zijn niet idolaat van de Europese Unie, maar we zijn ook niet eurosceptisch. We vinden nabuurschap belangrijk en in Europa ben je elkaars buren. Dan moet je ook voor elkaar zorgen.”

Mocht het kabinet-Rutte IV snel vallen: BBB heeft nog geen kandidatenlijst voor de Tweede Kamer. Alexander Hendriks zegt dat de partij al wel mensen op het oog heeft die het zouden kunnen, en ook mensen die snel een verkiezingsprogramma zouden kunnen schrijven. „We hebben dan nog wel heel wat werk te verzetten, maar als het moet: kop d’r veur en aan de bak.”