BBB moet vanaf donderdag bewijzen dat ze geen eendagsvlieg is

Het woord is woensdag eerst aan de kiezer, maar als de opiniepeilingen er niet faliekant naast zitten staat Nederland – net als vier jaar geleden – aan de vooravond van een politieke aardverschuiving. Waar Forum voor Democratie in 2019 verrassend de grootste werd bij de Provinciale Statenverkiezingen én in de Eerste Kamer, lijkt nu een doorbraak van de BoerBurgerBeweging (BBB) aanstaande.

Volgens de peilingen kan de partij van Caroline van der Plas in meerdere provincies de grote winnaar worden en gaat BBB met de VVD en de combinatie van GroenLinks/PvdA uitmaken wie de grootste wordt in de senaat. De implicaties van zo’n monsterzege kunnen groot zijn, met name voor het stikstofbeleid en de stabiliteit van Rutte IV.

De VVD probeerde BBB in de campagne zoveel mogelijk te negeren en met de aanval op de ‘linkse wolk’ van GroenLinks en PvdA rechtse kiezers te weerhouden van een stem op BBB. Bijna krampachtig begonnen premier Mark Rutte en VVD-lijsttrekker Edith Schippers in ieder interview en tv-debat over de economie en belastingen. Terwijl de kiezers juist provinciale thema’s als stikstof, klimaat en woningbouw belangrijk vinden, bleek uit onderzoek van I&O Research. „Deze verkiezingen gaan heel duidelijk over de vraag of de politiek door moet op de huidige weg als het om stikstof of klimaat gaat”, zegt I&O-onderzoeker Asher van der Schelde. „De VVD bleef daar liever van weg, terwijl BBB heel duidelijk zegt dat het anders moet.”

Randstad en de rest van het land

De peilingen laten zien dat de uitslag de kloof tussen de Randstad en de rest van het land kan verdiepen. BBB lijkt opvallend goed te gaan scoren in noordelijke en oostelijke provincies, terwijl VVD en GroenLinks het in de Randstedelijke provincies beter doen. Uit onderzoek van I&O blijkt dat BBB’ers vinden dat de Haagse politiek de rest van Nederland te vaak vergeet.

Kiezers noemen het stikstofbeleid vaak een belangrijk argument om op BBB te stemmen, maar de partij appelleert aan een breder gevoel van onbehagen, ziet Van der Schelde. „Stikstof staat symbool voor iets groters, het gevoel bij mensen op het platteland dat anderen vertellen hoe zij moeten leven.”

Een grote overwinning van BBB kan de bestuurbaarheid van Nederland op meerdere manieren raken. BBB trekt volgens onderzoek kiezers van allerlei partijen en binnen de coalitie vooral van het CDA en, in iets mindere mate, de VVD. Het CDA kan in de provincies en de Eerste Kamer een kleine partij worden. Daarmee dreigt de VVD zijn betrouwbaarste en natuurlijkste bondgenoot in lokale coalities kwijt te raken.

Meerderheid over rechts

In veel provincies zal een coalitie zonder BBB getalsmatig lastig zijn en dus zal de VVD met die partij om tafel moeten. Dat kan provinciale VVD-fracties in conflict brengen met het kabinet over het stikstofbeleid, als provincies bijvoorbeeld de doelstelling voor het halveren van de uitstoot per 2030 ter discussie stellen.

In de Eerste Kamer wordt het spannend of de coalitie makkelijk kan doorregeren met steun van GroenLinks en PvdA, zoals de afgelopen jaren op belangrijke dossiers gebeurde. De coalitie heeft met 32 zetels nu al geen meerderheid, en die minderheid dreigt te slinken. Het worstcasescenario voor Rutte IV is dat straks alleen een meerderheid over rechts te bereiken is, via BBB en bijvoorbeeld JA21.

Dat zou het verwezenlijken van de klimaat- en stikstofdoelen ernstig kunnen bemoeilijken, wat voor D66 onacceptabel is. Tegelijkertijd is stoïcijns doorregeren over links na een grote zege voor BBB onaantrekkelijk voor VVD en CDA. Zij zullen vrezen dat de partij van Van der Plas ook bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen kan profiteren van onbehagen over het ‘linkse’ kabinetsbeleid.

Lees ook: Met Caroline van der Plas op campagne. ‘Kom je met mij een slotdebatje doen, Mark?’

De gevestigde partijen kunnen ook hopen dat nieuwkomer BBB, net als FVD, ruziënd uit elkaar valt. De partij heeft er alles aan gedaan om dat te voorkomen. Zo sloeg BBB de gemeenteraadsverkiezingen over om de kandidatenselectie voor de provincies extra zorgvuldig te doen. Vanaf donderdag moet blijken of de BBB de snelle groei kan bolwerken, en mag de partij in de provincies laten zien dat ze geen eendagsvlieg maar een blijvertje is.

Strijd met het waterschap pag. 4-5