Het passeerde als tussenzinnetje in een langere interruptie van Henri Bontenbal (CDA), woensdagavond laat in het Oekraïnedebat. De CDA-leider vroeg premier Dick Schoof naar de „goede band” van Donald Trump met Vladimir Poetin: „Wordt er informatie gedeeld tussen die twee?”
Een bange vraag voor talrijke Europese inlichtingenmensen: sinds de annexatie van de Krim (2014) is Rusland voor Europese diensten de voornaamste vijand. En zij moeten er niet aan dénken dat hun inlichtingen over dat land in verkeerde handen komen.
Nu was Dick Schoof eerder AIVD-chef, je zag meteen dat hij Bontenbals vraag nooit ging beantwoorden. Maar dat verandert weinig aan de grote vragen die in de inlichtingenwereld rondgaan.
Want de week bracht méér aanwijzingen dat de VS van bondgenoot willen wisselen. Het Pentagon staakte op last van Trump alle offensieve cyberoperaties gericht op Rusland. Trump trok alle militaire hulp aan Oekraïne in. Daarna sneed hij het land af van Amerikaanse inlichtingen.
Kunnen Europese diensten de VS nog vertrouwen?
Kasplantje
Westers inlichtingenwerk, hoorde ik van Kees Klompenhouwer, oud-directeur Buitenlandse Inlichtingen van de AIVD en ex-ambassadeur in Oekraïne, „is altijd dun”. Kwetsbaar. „Een dun kasplantje.”
De VS zijn de baas, de andere westerse diensten zijn van het land afhankelijk, zegt Klompenhouwer. Toen hij, net in functie, zijn eerste bezoek aan Langley bracht, het hoofdkwartier van de CIA, had hij bijna niets te bieden. „Dus ik kreeg ook bijna niets terug.” Alleen wie levert wordt wijzer. „Het hele proces rust op vertrouwen.”
Dus het verbaast hem dat „de Amerikanen alleen maar bondgenoten onderuithalen”. Canada, dat met de VS, het Verenigd Koninkrijk, Australië en Nieuw-Zeeland de kern van de westerse inlichtingengemeenschap vormt – de Five Eyes – kreeg deze week aanvankelijk importheffingen opgelegd.
Vicepresident JD Vance schamperde over Europese troepen in Oekraïne uit „een of ander willekeurig land dat in geen dertig of veertig jaar oorlog voerde”. Terwijl de Britten, initiatiefnemers van dat plan, deze eeuw meevochten in de meeste militaire operaties van de VS: „En nu worden ze voor de bus gegooid.”
Toch is het ondenkbaar dat Europese diensten stoppen informatie te delen met de VS. Volgens Klompenhouwer zijn de Amerikanen „de ruggengraat” van de westerse inlichtingenwereld. „Niemand kan zonder de VS.” Militairen al helemaal niet. „Inlichtingen zijn belangrijker dan bewapening”, zegt hij. „Wie vrede wil, moet kennis hebben.”
Maar als de kwaliteit van de informatie afneemt, wat nu waarschijnlijk is, „groeit de kans op vergissingen”. Klompenhouwer noemt de Fransen die, anders dan de VS, begin 2022 zeker wisten dat Poetin Oekraïne níét zou binnenvallen. „Dat zegt helaas veel over de Europese afhankelijkheid van de VS.”
Dus de situatie is ongemakkelijk, zo niet onheilspellend: het vertrouwen van Europese diensten in de Amerikanen is geschaad maar ze kunnen niet zonder ze.
Blijvende schade
Wel verwachten drie andere inlichtingenbronnen dat de Europese diensten minder gaan delen met de Amerikanen. Bij de AIVD schrijft men in zo’n geval een ‘wegingsnotitie’, waarin staat welke informatie de dienst niet meer prijsgeeft. De inhoud blijft binnenskamers: de betreffende bondgenoot weet van niets. „Maar dan kom je dus ook minder te weten”, zegt Klompenhouwer.
De schade van de laatste weken is blijvend, denkt hij. Ook als Oekraïne snel weer toegang tot Amerikaanse inlichtingen zou krijgen. „In Kyiv denken ze dan natuurlijk: ‘Klopt dit wel? Of werken ze samen met de Russen’?”
Zo brengt Trump ook dit fundament onder de westerse samenwerking – de VS als informatiebron voor militairen, diplomaten en regeringsleiders – aan het wankelen.
Een sprekend detail kwam deze week uit Duitsland. De FT onthulde dat een makker uit Poetins KGB-jaren in de DDR (1985-1990), de Duitse oud-Stasi-majoor Matthias Warnig, met Amerikaanse steun de vernietigde onderzeese gaspijpleiding van Rusland naar Duitsland, Nord Stream II, weer in gebruik wil nemen.
Warnig, spion in uiterlijk en gedrag, voerde jarenlang namens Poetin de directie van Nord Stream. Veel mensen van Gasunie, destijds medeaandeelhouder, werkten met hem. „Een linkmiegel”, zei Geert Greving, die jaren voor Gasunie in Rusland werkte, in een onderzoek dat ik eerder deed naar Russische spionage in Nederland.
Het raakt een ander dilemma dat Trump creëert. In de inlichtingenwereld weet iedereen: wie de banden met Rusland aanhaalt, zoals nu de VS, doet ook een ongemakkelijke bijvangst. De entree van zwermen Russische spionnen, zelden van de zachtzinnige soort. Zo toonde Greving me destijds het bewijs dat zijn zakelijke contacten in Rusland er óók toe hadden geleid dat de Russische spionnen hem tot aan zijn woning in Groningen observeerden.
En Bert Zegger, die als AIVD’er bij de NAVO werkte, vertelde me deze week over Poetins beginjaren. Rond de eeuwwisseling leek de wereldvrede nabij: de NAVO liet een Russische delegatie toe op het terrein van het Brusselse hoofdkwartier. Zegger hield een oogje in het zeil. „Ze waren met 54 mensen. De helft was spion.”
En wat daarbij komt: in diezelfde inlichtingenwereld bestaat diepe argwaan over Trumps Russische contacten.
Verdachte transacties
In een casino in Atlantic City maakte Trump begin jaren negentig kennis met een Russische oligarch. Oud-FT-correspondent in Moskou Catherine Belton noteert in haar boek Putin’s People (2022) dat dit „leidde tot een apart netwerk van agenten van de Russische inlichtingendienst, tycoons en leden [van de georganiseerde misdaad] dat sindsdien praktisch altijd om Trump heen beweegt”.
Het hield Trump financieel overeind. In veel projecten gaf hij vastgoedontwikkelaars tegen riante vergoeding toestemming zijn naam te gebruiken: een methode waarvan hij „gigantisch [heeft] geprofiteerd”, aldus Belton. Het Amerikaanse ministerie van Financiën rapporteerde in 2018 dat de methode in één op de drie gevallen verdachte transacties bevatte.
Bij heel wat project ontving Trump opmerkelijk hoge bedragen van Russische oligarchen. In 2008 verkocht hij een villa in Palm Beach, Florida, voor 95 miljoen dollar aan een oligarch, die cash afrekende. Vier jaar eerder betaalde Trump 41 miljoen. Het leidde tot vragen in de Senaat.
„Ik denk dat de koper een absoluut fantastische deal heeft”, zei Trump destijds tegen The Palm Beach Post. Toen de krant er later onderzoek naar deed, bleek dat de oligarch, die het landhuis nooit daadwerkelijk betrok, weinig tot niets aan de investering overhield.
Tijdens Trumps eerste gooi naar het presidentschap hackte een Russische inlichtingendienst het computersysteem van de Democraten, en voerde de regering-Poetin een pro-Trump-campagne op sociale media „in a sweeping and systematic fashion”, aldus het latere rapport van de speciaal aanklager Bob Mueller.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/07145436/web-0803OPI_PutinTRUMP2.jpg)
Trumps zege in 2016 bracht louter vreugde in Poetins wereld. Woordvoerder Dmitri Peskov van het Kremlin zei op de verkiezingsavond over Trump en Poetin: „Het is fenomenaal hoe dicht ze bij elkaar in de buurt komen qua conceptuele aanpak van de buitenlandse politiek.”
Vijf maanden eerder, kort na het Brexitreferendum, zei de Russische wapenhandelaar Aleksandr Temerko, die meer afstand van het Kremlin suggereert dan hij werkelijk heeft, in een interview met Belton: „Als Donald Trump [de Amerikaanse verkiezingen] wint dan zal hij de EU begraven. Dan is het ook over en uit voor het trans-Atlantisch bondgenootschap.”
Destructief element
Je hoeft geen complotdenker te zijn om te zien dat Trumps eisen voor hogere Europese defensie-uitgaven, hoewel niet onterecht, inderdaad kunnen veroorzaken wat Rusland altijd al wilde: diepe verdeeldheid in de EU, en mogelijke vernietiging van de NAVO.
Daarbij klopt er iets niet aan Trumps nadruk op hogere Europese defensie-uitgaven. Zowel Klompenhouwer als Zegger beaamt dat de VS er in de NAVO decennialang naar streefden dat om méér dan Europa aan de NAVO bij te dragen. „Het gaf ze het laatste woord. Ze wilden controle”, zegt Klompenhouwer.
Ook Trumps huidige houding inzake Oekraïne bevat volgens inlichtingenmensen een destructief element. „Hij wil minder betalen aan de NAVO maar meer zeggenschap over Oekraïne”, zegt Klompenhouwer. Alsof conflict met Europa zijn doel is. „Dat maakt zijn strategie vatbaar voor mislukking.”
Ook geen detail gezien de confrontatie in de ovale kamer vorig weekeinde: Trump vroeg op 25 juli 2019 de net aangetreden president Zelensky haast te maken met onderzoek naar mogelijke corruptie in Oekraïne door een zoon van Joe Biden, zijn opponent in 2020. Zelensky bleef beleefd maar neutraal – en Trump kreeg een afzettingsprocedure aan zijn broek.
Zo moet ook de inlichtingenwereld machteloos toezien hoe oude kennis en verse feiten een ongemakkelijke blik op de nieuwe wereldorde bieden. De somberste waarnemers vrezen het voorspel van oorlog.
Optimisten denken dat Europa Trump wel degelijk in het nauw kan brengen. Door de banden met Iran aan te halen bijvoorbeeld: wijs Trump op de keerzijde van zijn keuzes.
Anderen zien een pijnlijkere optie. Ook tijdens Trumps eerste presidentschap voerden Amerikaanse diensten, soms met Europese collega’s, diepgaande infiltraties uit in Poetins wereld. En wat resteert er van Trumps relatie met Poetin als de laatste te weten komt hoe ver dat ging?
