„Splash One”, laat ‘Frank01’ via zijn boordradio weten. „[De ballon] is volledig vernietigd.” De twee Amerikaanse F-22-gevechtsvliegtuigen die zaterdag de Chinese ballon met aan boord – zo wordt aangenomen – spionage-apparatuur boven zee neerschoten, hadden als roepnaam voor de militaire luchtverkeersleiding ‘Frank01’ en ‘Frank02’. Een knipoog naar Eerste Wereldoorlog-piloot Frank Luke Jr., bevestigde de luchtmacht aan The War Zone, een onlinepublicatie over militaire ontwikkelingen.
Luke, geboren in Arizona, schoot aan het front bij Verdun in september 1918 het recordaantal van veertien Duitse observatieballons neer, wat hem de bijnaam The Arizona Balloon Buster opleverde. Aan het eind van die maand werd hij zelf neergeschoten en stierf, 21 jaar oud.
Het neerhalen van de Chinese ballon was het dramatische slot van het incident dat zich de afgelopen dagen ontrolde en voor een knallende diplomatieke rel tussen Washington en Beijing zorgde. De ballon verscheen, naar afgelopen weekend pas bekend werd, vorige week maandag al bij Alaska. Gedragen door de wind op een kleine twintig kilometer hoogte, reisde hij via Canada naar de noordwestelijke Amerikaanse staten Idaho en Montana.
Dinsdag en woensdag zweefde hij boven nucleaire raketbases in Montana, waarna het Pentagon in het openbaar alarm sloeg, en dreef vervolgens langzaam naar het oosten. Neerschieten boven land werd in verband met vallende brokstukken eerder te risicovol geacht. Maar toen de ballon eenmaal boven zee was, gaf president Biden, die al van veel kanten onder druk stond, het bevel daartoe zaterdag alsnog.
In WO I was het riskant een observatieballon van de vijand aan te vallen, omdat ze zwaar werden verdedigd met afweergeschut
Dat Frank Luke Jr. hier even terugkeert, is misschien een detail, maar het toont ook hoe ballonvaart en oorlog al lang met elkaar zijn verbonden.
Dat is al zo sinds de Franse gebroeders Montgolfier aan het eind van de achttiende eeuw opperden dat het vogelvluchtperspectief vanuit hun heteluchtballon een voordelige blik over het gevechtsterrein bood.
Een eeuw later werden ballons opgelaten aan lange lijnen, uitgerust met camera’s en signaalvlaggen, en daarna een telegraafverbinding om in real-time informatie te kunnen doorgeven, bijvoorbeeld voor de artillerie.
Waterstofgas
In de Eerste Wereldoorlog maakten alle partijen gebruik van zulke ballons. Een observatieballon van de vijand aanvallen was risicovol, omdat ze zwaar werden verdedigd met afweergeschut. Voor de militaire ballonvaarders zelf was het zeker zo gevaarlijk; de ballons waren gevuld met zeer brandbaar waterstofgas.
De Chinese observatieballon was gevuld met onbrandbaar helium, waarmee vanaf 1930 werd geëxperimenteerd en dat nu standaardvulling is. De Amerikaanse kustwacht en allerlei wetenschappelijke instellingen gebruiken zulke ballons nog steeds. Ze kunnen lang boven een plek hangen en zijn op grote hoogte slecht waarneembaar.
Meteorologische instituten overal ter wereld laten ze periodiek op. Het KNMI in De Bilt doet het bijvoorbeeld eens per etmaal (vóór 2013 veel vaker), met een relatief kleine heliumballon. Die weerballon, ook bekend als ‘radiosonde’, zendt intussen allerlei meetgegevens (zoals luchtdruk, temperatuur, windwaarden) naar een grondstation.
De Chinese ballon, vele malen groter en zichtbaar behangen met zonnepanelen, is zo’n – uit de koers geraakte – weerballon, houdt Beijing vol. Dat is onwaarschijnlijk, alleen al omdat China pas na drie dagen iets liet horen. Toch is het denkbaar dat de ballon geen gevoelige apparatuur bevat, als je bedenkt dat het China misschien niet zozeer te doen was om te spioneren op de grond – daar heeft het satellieten voor – maar om te zien wat de Amerikaanse reactie, of het ontbreken ervan, zou zijn.
In WO I was het riskant een observatieballon van de vijand aan te vallen, omdat ze zwaar werden verdedigd met afweergeschut
Met zijn oproep op zijn kanaal Truth Social („Shoot Down The Balloon”) kreeg oud-president Trump het verwijt van „hypocrisie” nadat het Pentagon zaterdag bekend maakte dat er tijdens diens presidentschap drie Chinese ballons ongemoeid over de VS zijn gevlogen. Trumps voormalig veiligheidsadviseur John Bolton ontkende dat zondag overigens.
China kan erop gegokt hebben dat dat opnieuw het geval zou zijn, wat een inkijkje geeft in de strategische overwegingen van de regering-Biden vlak voor een gepland – en intussen afgeblazen – diplomatiek overleg in Beijing, waar minister Antony Blinken (Buitenlandse Zaken) onder meer president Xi Jinping zou ontmoeten. Het is denkbaar dat het platform onder de ballon camera’s bevatte, maar ook sensoren om elektronische signalen ‘op te slurpen’ en zo een beeld te vormen van Amerikaanse onderscheppingsprocedures of geavanceerde radars.
Moby Dick
Ballonspionage zou hoe dan ook geen primeur zijn. In de Koude Oorlog hadden de VS zeker drie militaire ballonprojecten. Tijdens de looptijd van het programma Moby Dick vlogen tussen 1955 en 1956 zelfs vijfhonderd ballonnen van west naar oost over de Sovjet-Unie. Eenmaal buiten Sovjet-luchtruim liet de ballon zijn doos met camera’s vallen die aan een parachute afdaalde en onderweg werd ‘opgeschept’ door een speciaal vliegtuig.
Het merendeel van de ballonnen werd overigens neergeschoten nadat de Russen ontdekten dat ze door de kou van de nacht minder drijfvermogen kregen en daardoor zo ver daalden dat een MiG ze kon treffen. Aan de lading onder de ballons zat een plaquette met de tekst: „Deze doos is uit de lucht gevallen en onschadelijk. Er zitten weergegevens in.” Na twee jaar – en internationale commotie – werd ‘Moby Dick’ gestaakt
Voor de Amerikaanse oostkust zoeken schepen van de Amerikaanse marine en kustwacht nu naar de brokstukken van de Chinese ballon. De zee is daar niet dieper dan twintig meter, wat het zoeken vergemakkelijkt. Het is wel denkbaar dat de ballon zijn informatie al lang heeft verzonden en ook dat de Chinezen op afstand de elektronica hebben gewist of vernietigd. Niettemin zal forensisch onderzoek van groot nut zijn, zei een defensiewoordvoerder.
