N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Pandemie Er sterven in China, sinds de ommekeer in het coronabeleid, meer dan negenduizend mensen per dag aan Covid-19. Wat zegt dat over de slagkracht van het autoritaire regime van Xi Jinping, vraagt Ian Buruma zich af.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data95517490-aef0b6.jpg)
Foto Omer Messinger / Getty Images
Xi Jinping weet het altijd beter. Zijn zero-covidpolitiek werd lang gezien als het bewijs dat een autoritaire eenpartijstaat beter in staat is om een pandemie of een andere crisis het hoofd te bieden. In rommelige democratieën worden noodzakelijke beslissingen door de wispelturige publieke opinie en zelfzuchtige politici in de kiem gesmoord. Deze theorie vond bijval, ook buiten China, vooral toen president Trump zich belachelijk maakte met mallotige remedies zoals malariapillen en bleekmiddelen, terwijl honderdduizenden Amerikanen het leven lieten.
In China daarentegen ging het land op slot, mensen werden in kampen geïsoleerd, en de uitzonderlijke Chinese reizigers in het buitenland werden uitgerust in plastic gaspakken. Deze draconische maatregelen leken de sterfte aan Covid-19 in China tot het minimum te beperken, zeker vergeleken met de VS. Ik schijf ‘leken’, want Chinese statistieken zijn zelden betrouwbaar.
De schade aan de Chinese economie was groot, en Chinezen werden zo gek van de maatregelen dat duizenden mensen de straat opgingen om te protesteren. Maar Xi wist het nog steeds beter en bleef volhouden dat zijn regering een „volksoorlog” voerde om mensenlevens te redden.
Maar aan de volksoorlog kwam eind vorig jaar een abrupt einde. Covid was plotseling geen probleem meer. Het virus gold nu als betrekkelijk onschadelijk. China ging weer open. Niemand hoefde meer naar een isolatiekamp. Ook aan PCR-tests kwamen plotseling een einde.
Volte-farce
Als gevolg van deze volte-face sterven nu volgens gezondheidsexperts meer dan negenduizend mensen per dag in China. 18,6 miljoen mensen zijn volgens peilingen al geïnfecteerd. Alweer, het is moeilijk precieze cijfers in China te verkrijgen. Maar betrekkelijk weinig oudere mensen zijn gevaccineerd. En Chinese vaccinaties schijnen bovendien niet erg effectief te zijn.
Een ding is door dit droevige verhaal duidelijk geworden: de bekende theorie van Amartya Sen, de Indiase econoom, is weer eens juist gebleken. Sen schreef een artikel in 1982, waarin hij zei dat hongersnoden niet alleen ontstaan door een gebrek aan voedsel, maar ook door onvoldoende informatie en politieke verantwoordelijkheid. De hongersnood in Bengalen vond plaats in 1943 onder een autoritair Brits koloniaal bestuur. Na de onafhankelijkheid van India is dit niet meer voorgekomen. Democratie en een vrije pers, geen van beide zonder tekortkomingen, zeker in India, hebben een dergelijke catastrofe weten te voorkomen, aldus Sen.
Het communistische regime in China, dat weer is afgegleden naar een quasi-keizerlijk eenmansregime, hult zich graag in marxistisch-leninistisch-maoïstisch jargon, maar de theoretische basis is ook ontleend aan het fascisme. Carl Schmitt, de Duitse jurist die de tirannieke macht van Hitler wettigde, verzon de term ‘dezisionismus’. Volgens Schmitt ging het niet om de inhoud van een politieke beslissing, maar om wie de beslissing nam. Wat alles rechtvaardigde was de absolute macht van de leider. De wil van de Führer was wet.
In een ideale fascistische en ook communistische staat zouden klassenconflicten, politieke heibel, en hinderijke oppositie plaats maken voor de eensgezinde wil van het volk, vertolkt door de oppermachtige volksleider.
Modernste vliegvelden
Autoritair centraal gezag heeft zo zijn voordelen. Kijk naar het verschil tussen nieuwe vliegvelden in China – en niet alleen in Beijing of Shanghai – en de krakkemikkige infrastructuur van vliegvelden in New York. Beslissingen van de Chinese leiders, die werden uitgevoerd door vaak zeer competente technocraten, hebben ervoor gezorgd dat China nu rijk is voorzien van de modernste vliegvelden, razendsnelle spoorwegen, en enorme steden die vaak in een gering aantal jaren uit de grond zijn gestampt. Er was geen sprake van dat publieke opinie of openbaar politiek debat deze grote projecten in de weg konden staan. De partij heeft tenslotte altijd gelijk.
Maar zodra een rampzalige crisis – een aardbeving, bijvoorbeeld, of een pandemie – de kwetsbaarheid van ‘dezisionismus’ dreigt aan te tonen, dan ontstaat een serieus probleem. De eerste reflex is om net te doen alsof er niets aan de hand is. Daarom werd Dr. Li Wenliang, die in 2019 waarschuwde voor de dreiging van het virus, openbaar op de vingers getikt. Hij zou zich schuldig hebben gemaakt aan het verspreiden van „valse geruchten”. Daarom zijn Chinese statistieken zelden betrouwbaar. En daarom moeten moedige critici zoals Dr. Li hun mond houden, als hun leven hen lief is. Dr. Li zelf bezweek al vrij snel aan Covid.
Absolute machthebbers kunnen onder geen beding hun ongelijk bekennen. Zij zijn, net als de paus, onfeilbaar. Toen electoraal verlies dreigde werd zelfs de stuntelende Donald Trump uiteindelijk door de media genoodzaakt om razendsnel geld te stoppen in onderzoek naar een afdoende vaccin. Medische statistieken werden serieus genomen, de meeste mensen werden meerdere malen ingeënt, en langzamerhand kon het leven in democratische landen weer enigszins zijn normale gang gaan. Er zijn grote fouten gemaakt, en demagogische samenzweringsadepten hebben hier en daar flink dwarsgelegen, maar over het algemeen is het in de democratieën verlopen volgens het boekje van Amartya Sen.
Mao Zedong
Zelfs zonder het persoonlijke absolutisme van Xi Jinping was dit ondenkbaar geweest in China. De façade van onfeilbaarheid moet worden opgehouden om het machtsmonopolie van de Communistische Partij te rechtvaardigen. Zelfs nu is het ontoelaatbaar om de verantwoordelijkheid van Mao Zedong voor catastrofale rampen ter discussie te stellen. Door Mao’s industriële fantasieën tijdens de Grote Sprong Voorwaarts in de jaren vijftig zijn minstens dertig miljoen Chinezen verhongerd. Officieel wordt deze calamiteit nog steeds toegeschreven aan onfortuinlijke weersomstandigheden. Provinciale leiders die goed zagen wat er aan de hand was, mochten de Grote Leider niet irriteren door slecht nieuws te brengen. Ook hun levens hingen daarvan af.
Xi Jinping is niet Mao Zedong, en China is niet meer zo geïsoleerd als in 1957. Het is moeilijk voor te stellen dat meer dan dertig miljoen mensen aan Covid zullen bezwijken. Maar negenduizend doden per dag is al erg genoeg. En juist omdat het land niet meer zo gesloten is, zullen de gevolgen ver buiten China voelbaar zijn. Virussen kennen geen grenzen, en de schade aan de Chinese economie treft ons allemaal.
