‘De klant kan je het niet kwalijk nemen”, zegt Mark Groot Wassink, directeur duurzaamheid bij Auping. „Die koopt één keer in de tien jaar een matras, ligt in de winkel een paar minuten op verschillende varianten en moet dan een keuze maken, die ook nog serieus geld kost. Je hebt gewoon geen idee.”
Groot Wassink (42) staat in een showroom bij het hoofdkantoor van Auping aan de rand van Deventer. Hier worden de bedden en matrassen van Auping tentoongesteld, óók nieuwe, circulaire matrassen, die beter te recyclen zijn dan hun voorgangers. Het bedrijf heeft net een nieuwe fabriek geopend om deze matrassen in hoog tempo – het doel is een per minuut – te kunnen produceren.
Bij vervuiling denken mensen aan auto’s, aan vliegreizen, aan vlees. Niet aan matrassen. Maar voor de planeet is het niet best, zo’n matras, zegt Groot Wassink. Elk jaar worden er in Nederland anderhalf miljoen weggegooid. Om ze te maken worden twee, drie, vier verschillende soorten schuim aan elkaar gelijmd. Die chemische mengelmoes is bovendien bevuild doordat er jaren op is geslapen. Van afgedankte matrassen weer nieuwe maken, dat gaat dus niet. De meeste belanden bij verbrandingsovens, en zelfs daar zijn ze er niet blij mee – matrassen verbranden héél snel. Matrassen die niet worden verbrand, worden op z’n best nog gerecycled (of, in jargon, gedowncyceld) tot isolatiemateriaal, of nog laagwaardiger producten, zoals funderingsmateriaal voor asfaltwegen.
De klant weet niet hoe vervuilend een matras is, maar de producent wel. „Dus dat het goed zit, moet van ons komen”, zegt Groot Wassink. Hij kwam zeven jaar geleden over van een start-up voor circulaire fietsen, om Auping aan een nieuw matras te helpen. Dat resulteerde in 2019 in een eerste zelfontwikkeld circulair matras, dat in 2020 de markt op ging voor het grote publiek. Afgelopen jaren ging de productie met de hand, maar dat gaat traag, bovendien is het minder secuur dan een machine het kan. Eerder deze maand opende Auping daarom een productielijn om jaarlijks ruim honderdduizend circulaire matrassen mee te kunnen produceren.
Eind dit jaar moeten alle typen matrassen van Auping van deze lijn komen, en dus circulair zijn. De nieuwe productielijn is voor Auping een grote stap op weg naar verduurzaming. Het gaat wel nog alleen om ‘gewone’ matrassen, de boxsprings (met meubelstof gestoffeerde matrassen) zijn voorlopig nog niet circulair.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/16165043/data111642376-3f4f9f.jpg)
Staalsmid
Bij Auping denken mensen vaak alleen aan bedden, maar staal staat aan de oorsprong van het bedrijf. In 1868 begon Johannes Auping een smederij in de binnenstad van Deventer. Deze meneer Auping maakte in 1885 op verzoek van het lokale ziekenhuis veertig bedden met een verende ondergrond van gevlochten staaldraad. De bezorging ging nog met paard en wagen.
Dat staaldraad zit nog steeds in de bodem van veel Aupingbedden, en staal zit ook in het matras zelf. Namelijk in de veren – pocketveren in jargon. De stalen veren zijn ingepakt in hoesjes. Het pakket van honderden veren in hoesjes zit op zichzelf ook weer ingepakt in een dikke laag schuim, zodat ze goed op hun plek blijven. De eerste vraag voor Auping was: hoe die veren in te pakken zonder schuim?
Groot Wassink loopt naar een dwarsdoorsnede van een ‘ouderwets’ matras. „Kijk hier, dat schuim – je ziet het.” Er brokkelt gelig gruis vanaf. „Dat schuim is de belangrijkste reden dat een matras op een gegeven moment op is. Het verliest een beetje zijn kracht, zeg maar, het ligt minder lekker.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/16165041/data111642290-8fac5b.jpg)
Foto’s: Dieuwertje Bravenboer
„Als vervanger van het schuim kwamen we uit op polyester, een andere kunststofsoort”, zegt Groot Wassink. „Zuiver polyester is net zo goed te recyclen als glas.” In theorie 100 procent. Polyester zit ook in veel kleding, maar dat polyester is nauwelijks te recyclen omdat het gemengd is met stoffen zoals katoen.
Groot Wassink loopt naar een dwarsdoorsnede van het nieuwe, schuimloze matras. Verschillende witte golvende lagen polyester zijn opgestapeld boven de pocketveren, om het zachte schuimeffect na te bootsen.
Dan het volgende vraagstuk: de lijm. Alles uit het matras moest herbruikbaar zijn, maar lijm is niet herbruikbaar en maakt ontmantelen bovendien lastig. Maar hoe dan alle componenten aan elkaar te maken, zonder lijm? Allerlei opties passeerden de revue, tot touwtjes aan toe. Uiteindelijk kwam de doorbraak van de Geleense start-up Niaga (again, maar dan andersom). Zij maken een soort lijm van óók weer een polyestervariant. „Dit is het ontbrekende puzzelstukje geweest”, zegt Groot Wassink, als hij het witte materiaal uit een potje in zijn hand giet. „Deze polyesterkorrels verwarmen we tot meer dan 160 graden, daardoor worden ze vloeibaar. En als we ze opnieuw verhitten, kunnen we heel makkelijk het matras weer uit elkaar halen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/16165040/data111642248-d55176.jpg)
Zo bestond het nieuwe, circulaire matras uiteindelijk alleen nog uit staal en polyester. Het bleek veel beter te ventileren dan zijn voorganger van schuim, immers een isolatiemateriaal. Maar qua comfort was het „niet in één keer raak”, zegt Groot Wassink. „Men was gewend aan best wel een stevig, aan elkaar gelijmd ding. En deze matras was flexibel. Wat voor bepaalde slapers best wel gunstig is. Maar mensen vonden het matras een beetje te bouncy.”
Twee jaar later kwam er een steviger variant op de markt van dit type: de Evolve. Ook het matrastype Elysium werd volledig van polyester en staal. In het meest luxe matras, de Auping Elite, doet Auping niet helemaal afstand van het schuim. In de bovenkant zit namelijk nog een laag schuim. Want dat is heel zacht en „het lukt ons gewoon nog niet om dat helemaal na te bootsen met polyester”, zegt Groot Wassink. Wel koos Auping ervoor deze laag schuim in te pakken in een polyestervlies, zodat de rest circulair blijft en het schuim het matras niet kan bevuilen.
Aan het eind van de rit bleek het volgens Groot Wassink een besparing van 50 procent CO2-uitstoot op te leveren om een nieuw Auping-matras te maken van een oud matras. Dat is mooi, maar de CO2-uitstoot is niet núl.
„Dat komt bijvoorbeeld door het verwarmen van de oven”, zegt Groot Wassink. Het polyester uit het oude matras wordt versnipperd tot blauw-witte vlokken, en dan verhit in een hete oven tot korrels. Groot Wassink draait een potje witgrijzige granulaatkorrels open om ze te laten zien. Deze korrels worden gesponnen tot garen, en dat wordt dan weer gebreid tot de nieuwe tijk (soort hoes om de matraskern).
„Het begon met een nieuwe matras, toen werden het nieuwe materialen, nieuwe leveranciers en nu hebben we een hele nieuwe fabriek”, zegt Groot Wassink, als hij met de verslaggever de straat oversteekt naar de nieuwe productielijn. „Het is gewoon echt een heel ander verhaal geworden. Dat had ik ook niet voor ogen zeven jaar geleden.”
Niet iedereen stond te springen, vertelt hij, terwijl hij in een kleedruimte bij de fabriek beschermende hoezen met stalen neuzen over zijn schoenen trekt. „Toen we voor het eerst ons nieuwe matras op een beurs lieten zien, heb ik ook best wel wat commentaar gekregen uit de industrie. Van ‘jongens, weet je wel wat je met onze schuimindustrie doet als dit echt de norm wordt?’”
Continu optimaliseren
De nieuwe productielijn voor het circulaire matras blijkt net stil te staan als Groot Wassink met de verslaggever naar binnen stapt. In de zwarte kooi waarachter de robotarmen staan, draait een werknemer met een ringsleutel aan een bout. „We willen naar één minuut per matras”, zegt Groot Wassink. Een week of vier geleden zaten we nog op drie minuten. We zitten nu op één minuut twintig, geloof ik. Maar we zijn dus continu aan het optimaliseren – in software en hardware.”
In de hal liggen stapels pakketten met pocketveren klaar om in de nieuwe productielijn ingepakt te worden in de polyesterlagen. „Dit lijken allemaal dezelfde soort matrassen”, zegt Groot Wassink, „Maar aan de binnenkant is de verdeling van pocketveren telkens anders. Zodat als je bijvoorbeeld smalle schouders hebt, je een andere ondersteuning hebt dan met brede schouders.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/16165039/data111642235-eb4609.jpg)
Als de lijn weer wordt opgestart, schuift het pakket pocketveren via een blauwe loper de productielijn binnen. „Daar gaat de eerste arm”, zegt Groot Wassink. Grote, gele robotarmen pakken het pakket laag voor laag in met polyester.
„En nu is het huisje helemaal dicht”, zegt Groot Wassink ruim een minuut later, als het matras via een blauwe loopband de productielijn uitschuift. Via een volgend apparaat komt het matras bij medewerkers die het inpakken in een hoes, klaar voor de consument. Het állerlaatste element is dan wel weer wegwerp: voor een hygiënische bezorging wordt het matras toch nog maar ingepakt in een plastic zak. „Maar wel van een goed te recyclen plasticsoort”, werpt de topman tegen.
Uiteindelijk moet het matras, na zo’n tien jaar slapen, via recyclaars terugkomen bij Auping. Groot Wassink heeft concurrenten uit heel Europa uitgenodigd, en over de vloer gehad, om te kijken naar het circulaire matras. Het is goed voor de planeet als meer matrassen circulair zijn, maar het kan natuurlijk ook helpen de prijzen in de productieketen omlaag te krijgen – want dit verhaal is wel duurder voor Auping dan een matras van schuim. „Uiteindelijk willen we dat dit de standaard wordt in de matrassenindustrie.”
