Anthony Fauci (84) heeft een late carrière-switch gemaakt. Toen de coronapandemie twee jaar geleden onder controle was, trad de ‘dokter van Amerika’ terug als directeur van het Nationaal Instituut voor Allergieën en Besmettelijke Ziekten (NIAID). Zeven Amerikaanse presidenten had hij als ambtenaar gediend. Nu leidt de arts en immunoloog een nieuwe generatie medici op als bijzonder hoogleraar aan Georgetown University. Niet langer in doktersjas of pak, maar op zwarte gympen en in een tweedjasje.
„Ik hoop een voorbeeld of inspiratie te zijn voor jonge mensen die de wetenschap, geneeskunde of publieke dienstverlening in willen”, zegt hij in zijn zonnige kantoor in het neoromaanse academiegebouw, gelegen in het mooiste stukje van Washington. Afgelopen zomer bezweek hij bijna aan het zeldzame westnijlvirus, waarschijnlijk opgelopen via een mug in eigen tuin. Het is de kwieke tachtiger met volle bos haar niet aan te zien. Zojuist heeft hij „vrij plezierig” een ochtendronde gelopen met studenten, co-assistenten en artsen in opleiding.
Rust heeft hij niet gevonden. Nog steeds ontvangt het voormalige boegbeeld van de virusbestrijding doodsbedreigingen van mensen die hem zien als spil in allerlei complotten rond de oorsprong van corona, lockdowns en vaccins. Hij blijft een held voor een deel van Amerika en een landverrader volgens een, in zijn woorden „substantieel kleiner” deel, dat zich gesterkt weet door de terugkeer van Donald Trump. Zeker twee mannen kregen een celstraf voor ernstige dreigementen tegen hem.
Om bij Fauci’s kantoor te komen, moet bezoek door een kamertje waar een potige bewaker met getatoeëerde handen een zakje chips zit te eten. Tot twee weken geleden kreeg hij persoonsbeveiliging van de staat. Maar daags nadat Trump opnieuw het Witte Huis had betrokken, trok de president die bescherming in – als onderdeel van een wraakactie tegen voormalige medestanders en medewerkers.
Het was aan de zijde van Trump, op gezamenlijke persconferenties, dat Fauci vijf jaar geleden wereldberoemd werd. Covid-19 greep onvoorspelbaar en dodelijk om zich heen. De twee zelfverzekerde New Yorkers konden het aanvankelijk goed met elkaar vinden. Maar hun relatie verzuurde snel toen Trump medisch advies en wetenschappelijke feiten in de wind begon te slaan en Fauci ging zien als een sta-in-de-weg voor het heropenen van de economie en voor zijn herverkiezing. In zijn vorig jaar gepubliceerde memoires beschreef Fauci hoe de president hem destijds de huid vol schold.
Kort voordat zijn staatsbeveiliging werd geschrapt, was Fauci ook al in het nieuws. Als een van zijn laatste daden verleende Joe Biden hem preventieve gratie, om hem te vrijwaren van mogelijke vervolging. Dat bezorgt Fauci enig ongemak. „Dat pardon is… een interessant gegeven, want ik heb zeker niets verkeerd gedaan. Of je moet het redden van tientallen miljoen levens zo zien. Ik probeer niet geestig te zijn, het is zó duidelijk dat er geen misdaad begaan is. Er is zelfs geen schijn van”, zegt hij, met de lange klinkers die zijn Italiaans-New Yorkse accent kenmerken.
Hij had niet om gratie gevraagd, zegt hij. De inmiddels ex-president deelde uit voorzorg allerlei vrijwaringen uit, ook aan zijn eigen familie. „President Biden was erg bezorgd dat ze me achterna zouden blijven zitten, zonder grond voor vervolging. Hij wilde niet dat ik daartegen zou moeten vechten.” Ook zonder valide aanklacht kunnen advocaatkosten en negatieve aandacht snel oplopen.
In een gezonde democratie en rechtsstaat zou preventieve gratie niet nodig moeten zijn.
„Het moge duidelijk zijn dat dit land in een bijzondere situatie verkeert. Gratie leek alle betrokkenen, advocaten en zo, de beste oplossing. Tuurlijk, er zal best wat scepsis zijn. Maar iedereen die mijn werk kent, weet dat ik alleen schuldig ben aan het helpen en behouden van de gezondheid van het Amerikaanse volk en, indirect, de rest van de wereld. Omdat de VS altijd leidend zijn geweest op het gebied mondiale volksgezondheid.”
Fauci spreekt in de verleden tijd, want met het intrekken van internationale hulp door de regering-Trump staat allerlei zorg onder druk, met name in zuidelijk Afrika: „hiv-bestrijding, malaria, voeding, rampgebieden”, somt hij hoofdschuddend op. Ook zijn oude werkgever, de grootste financier van biomedisch onderzoek, wordt gekort.
Wat zijn de gevolgen van Trumps drastische beleid?
„Dat moet nog blijken. Rond wetenschap en volksgezondheid is sinds een paar weken alles in beweging. Er heerst grote ontreddering. Ik kan daar geen commentaar op geven. Het is nog te vroeg.”
Bent u niet de uitgelezen persoon om de schade te analyseren? Alleen al door de onduidelijkheid is aids-bestrijding lamgelegd.
„Dat ga ik niet doen. Ik wil daar niet op ingaan. Sorry. Ik moet je teleurstellen.”
Zijn assistente mailde vooraf al: „Hou er rekening mee dat Dr. Fauci geen vragen zal beantwoorden over president Trump of zijn benoemingen.” Daarmee is ook de net beëdigde minister van Gezondheidszorg Robert F. Kennedy Jr. als gespreksonderwerp taboe. Deze jurist en vaccincriticus schreef in 2021 een ongefundeerd en lasterlijk boek over Fauci, dat op zijn minst heeft bijgedragen aan de dalende inentingsgraad in de VS én schade heeft toegebracht aan Fauci’s reputatie. Op zijn beurt noemde de Fauci Kennedy eerder „een zeer gestoord individu”.
Fauci wil er niet meer op ingaan. Hij heeft zich voorgenomen niets te zeggen dat het nieuwe regime tegen de haren in strijkt.
Waarom bent u zo voorzichtig?
„We hebben, helaas, te maken met enorme vijandigheid, verdeeldheid en politisering, die niet thuishoort in de volksgezondheid. En met negativiteit, onwaarheden en geweldsdreiging die zich via sociale media razendsnel verspreiden. Ik heb me altijd uitgesproken, maar ik denk dat het nu beter is om onder de radar te blijven. Ik ben een groot, groot doelwit hier in de VS en ik wil dat niet versterken.”
Zorgen over zijn eigen veiligheid winnen het – voorlopig – van openbaar geuite verontwaardiging over de sloop van veel wat hem lief is, als wetenschapper die decennia werkte voor het publieke belang. Wel wil hij na enig aandringen kwijt dat Amerikaans isolationisme het land en de rest van de wereld verzwakt, ook in de voorbereiding op een nieuwe pandemie.
„Een van de eerste dingen die president Biden deed na zijn inauguratie [in 2021], was mij opdragen om midden in onze nacht naar Genève te bellen om te vertellen dat de VS terug waren in de Wereldgezondheidsorganisatie. De WHO is een imperfecte, maar absoluut noodzakelijke organisatie. Ik zou erg teleurgesteld zijn als de VS zich langdurig terugtrekken uit het verlenen van hulp aan landen, aan mensen, die minder middelen hebben dan wij op het gebied van volksgezondheid. Vanouds is dat leiderschap waar wij trots op zijn.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/14112927/data128013543-48ed34.jpg)
Anthony Fauci, zoon van een apotheker uit Brooklyn, trad in 1968 in dienst van de National Institutes for Health (NIH) en leidde bijna vier decennia de afdeling infectieziektes. Daarnaast bleef hij altijd actief als arts en wetenschappelijk onderzoeker. Hij speelde een cruciale rol in de crises rond sars, miltvuur, ebola en zika en werd befaamd om zijn werk rond hiv/aids. In de jaren tachtig, toen het oplopen van dat virus nog een doodvonnis was, kreeg hij veel kritiek van activistische patiënten, die wanhopig op zoek waren naar medische hulp en vonden dat die traag op gang kwam. Ook toen werd hij weleens met een nazi vergeleken. Maar levensbedreigend werd de animositeit nooit.
Sterker nog, hij betrok activisten bij zijn werk, raakte bevriend met hen en werd later door hen geroemd. Hij werkte onder Ronald Reagan, George Bush Sr. en Bill Clinton voordat hij met George W. Bush een wereldwijd programma optuigde voor de behandeling van hiv-besmettingen. „Mensen vergeten dat dit de prioriteit had van een heel conservatieve, Republikeinse president.” Naar schatting heeft dat PEPFAR-programma 25 miljoen levens gered „tot nu toe”. „Een van de dingen waar ik het meest trots op ben in mijn leven”, zegt Fauci.
Het lijkt nu bijna onvoorstelbaar dat een Republikein zich zo in zou zetten voor arme, zieke mensen ver weg. Dat een wetenschapper als Fauci bevriend zou kunnen raken met zijn critici, zoals nu Robert Kennedy. En dat er eensgezindheid kan bestaan over de wereldwijde inzet van wetenschappelijke expertise.
Wat we heel goed in de gaten moeten houden is de huidige vogelgriep, die is overgesprongen naar zoogdieren
Benadeelt isolationisme ook Amerikanen, mocht er een volgende plaag uitbreken?
„Ik geloof, om George W. Bush te citeren, dat we als rijk land een morele verplichting hebben. Je kunt niet alle problemen in de wereld oplossen, maar wel helpen voorkomen dat mensen lijden en sterven aan ziektes die te behandelen en genezen zijn, puur door waar ze toevallig geboren zijn.
„Dat is ook verlicht eigenbelang, want hiermee bereiken we diplomatiek meer in de wereld dan je met politiek kunt. Als elders ziektes uitbreken met een potentieel pandemisch karakter, zijn die relaties cruciaal. Dankzij onze goede band met Zuid-Afrika, onze soft power, wisten we eind 202 binnen enkele minuten van het bestaan van de [nieuwe, besmettelijkere] omikronvariant van het coronavirus, en konden we meteen maatregelen nemen. Samenwerking, vriendschap en kameraadschap verdwijnen als je je isoleert.”
Maakt u zich zorgen over een nieuw, voor mensen dodelijk virus? En zijn we daar beter of slechter op voorbereid dan vijf jaar geleden?
„Wat we heel goed in de gaten moeten houden is de huidige vogelgriep. Het verbijsterende is dat die is overgesprongen tussen zoogdieren. Zodra dat gebeurt, stijgt de kans dat het virus van mens op mens kan worden overgebracht. Dat is nu de grote vrees.
„Voorafgaand aan covid waren we wetenschappelijk, dankzij onze decennialange investeringen, uitstekend voorbereid. Binnen enkele dagen nadat de genetische code van het coronavirus bekend geworden was, werkten we aan een vaccin. In samenwerking met de farmaceutische industrie, was dat er binnen elf maanden. Medisch-historisch is dat ongeëvenaard. Als we die kennis weten te behouden zijn we goed voorbereid op een volgende uitbraak.
„Maar de inrichting van de publieke gezondheidszorg is in de VS gefragmenteerd en verouderd. Daarbij komt de polarisatie en verdeeldheid. Er zijn meer mensen opgenomen en overleden aan covid in overwegend Republikeinse staten, dan in overwegend Democratische staten, vooral vanwege gebrek aan acceptatie van het vaccin. Dat is niet mijn mening, dat zijn de feiten. Mensen maken op grond van een politieke ideologie keuzes die schadelijk zijn voor henzelf en hun omgeving.”
Omdat ik veertig jaar op televisie was, word ik gezien als degene die de scholen sloot en het land op slot gooide
Het lijkt alsof de woede rond de pandemie, de angst, de schoolsluitingen en de vaccinatiecampagne in de VS diepere sporen hebben nagelaten dan in Europa. Had u zelf dingen anders moeten doen?
„Natuurlijk zouden we met de kennis van nu dingen anders gedaan hebben. Maar mensen lijden aan selectief geheugenverlies. Er stonden koelwagens van slachthuizen op straat omdat de lijkenhuizen vol waren. We moesten drastische maatregelen nemen.
„De pandemie wakkerde de diepe verdeeldheid aan die al bestond in de Amerikaanse samenleving. In plaats van een gemeenschappelijke vijand waartegen we samen op moesten trekken, werd het een nieuwe aanleiding voor polarisatie. Dat hinderde de collectieve aanpak van de catastrofe. Het was alsof mensen eindelijk een réden hadden om verdeeld te zijn – daarom kunnen ze de pandemie ook zo moeilijk loslaten.”
Kunnen wetenschappers meer doen om begrip te kweken en vertrouwen in expertise terug te brengen?
„Het is boven mijn macht om het vertrouwen in de wetenschap terug te winnen. De maatschappelijke verdeeldheid heeft alles besmet. Wetenschap wordt gezien als een soort autoritaire, kwalijke macht die dicteert wat mensen moeten, terwijl het een proces is om informatie te verzamelen die helpt bij belangrijke beslissingen.
„Ik ben waarschijnlijk degene die het hardst heeft geprobeerd het publiek bij wetenschappelijke afwegingen te betrekken – en ik lijd daaronder. Omdat ik veertig jaar lang op televisie was, word ik gezien als degene die de scholen sloot en het land op slot gooide. Terwijl ik daar niets mee te maken had. Het is paradoxaal dat ik, die mijn leven gewijd heb aan het redden van, letterlijk, miljoenen levens, als de vijand word gezien.”
Geeft dat uw studenten te denken, vragen ze zich af of een carrière als die van u wel de moeite waard is?
„Die twijfel spreken ze uit, ja. Ik probeer ze aan te moedigen door te zeggen dat de voldoening en de positieve impact die ze kunnen hebben het allemaal waard is. Hoewel er hier, en overal, een wat anti-wetenschappelijke houding heerst, moeten ze zich niet laten ontmoedigen. Uiteindelijk willen de meesten toch iets doen om de wereld beter te maken.”
