Amsterdamse gemeenteraad stuurt aan op verbannen cruiseschepen uit Amsterdam

Zestien verdiepingen hoog, 294 meter lang, meer dan 3.200 passagiers: de Norwegian Prima, pronkstuk van rederij Norwegian Cruiselines, deed deze week Amsterdam aan.

Een adembenemend gezicht vinden veel Amsterdammers het allang niet meer, de reusachtige cruiseschepen die door het IJ varen. Samen met de touringcars en Britse vrijgezellenfeesten zijn ze hét symbool geworden van het uit de klauwen gelopen massatoerisme in de hoofdstad.

De lokale politiek vindt het nu ook mooi geweest. Deze donderdag roept de gemeenteraad het college op om de „varende flatgebouwen” te verbannen uit de stad. Een motie daartoe van coalitiepartijen D66, GroenLinks en PvdA kan waarschijnlijk rekenen op een ruime meerderheid.

Volgens D66-fractievoorzitter Ilana Rooderkerk, initiatiefnemer van de motie, zijn de „extreem vervuilende” cruiseschepen in het IJ „niet meer van deze tijd”. Ze wil dat Amsterdam dezelfde koers kiest als Venetië, dat sinds twee jaar cruiseschepen weert en sindsdien de luchtvervuiling in de stad met 80 procent zag dalen.

De cruisepassagier is volgens haar bij uitstek het type toerist waar Amsterdam zo snel mogelijk vanaf moet. „Omdat zij, als een soort sprinkhanenplaag, in één keer de binnenstad intrekken, met de daarbij horende overlast”, zo schreef ze vorige maand in een opiniestuk in Het Parool.

Zwavel, stikstof en fijnstof

Amsterdam beschikt sinds 2000 over een cruiseterminal, gelegen aan de oostzijde van het Centraal Station. De stad is populair onder de cruisegangers, blijkt uit cijfers van terminaleigenaar Cruise Port Amsterdam (CPA): tot 2018 groeide het aantal passagiers met zo’n 10 procent per jaar. Na een fikse dip door de coronapandemie komt het aantal passagiers dit jaar naar verwachting uit op bijna 300.000.

En dan zijn er ook nog de riviercruises, die over de Rijn naar Amsterdam varen. Daarvan leggen er dit jaar meer dan 2.100 aan in de hoofdstad – goed voor ruim een half miljoen bezoekers.

Dit is een relatief klein deel van de toeristenstroom die Amsterdam jaarlijks overspoelt: de overgrote meerderheid van de bezoekers komt met goedkope vluchten naar Schiphol. Toch zou het einde van de cruisevaart kunnen bijdragen aan het binnen de perken houden van het toerisme, zegt D66’er Rooderkerk. Ze verwijst naar de „signaalwaarde” van 18 miljoen overnachtingen die de raad twee jaar geleden vaststelde: komt het aantal toeristen daarboven, en dan gaat dit jaar naar alle verwachting gebeuren, dan verplicht het college zich tot nemen van „aanvullende maatregelen”. „We willen het toerisme aan alle kanten beperken, dus dan moeten de cruises ook inschikken.”

De schepen laten tijdens hun verblijf in Amsterdam de motor draaien

De andere reden dat de coalitiefracties van de cruisevaart af willen, is klimaat en schone lucht. Want hoewel ze geen wettelijke normen overschrijden, vervuilen de cruiseschepen behoorlijk: behalve CO₂ stoten ze ook zwavel, stikstof en fijnstof uit. Toen in 2021 een groot cruiseschip op een werf lag in Amsterdam-Noord, lieten bezorgde buurtbewoners een schatting maken van de uitstoot. Onderzoekers becijferden dat het schip dagelijks net zo veel stikstof produceerde als 31.000 vrachtwagens die een rondje over de Ring A10 rijden.

Een belangrijke steen des aanstoots voor de tegenstanders van de zeecruisevaart: de schepen laten tijdens hun verblijf in Amsterdam de motor draaien, omdat er geen stroom beschikbaar is vanaf de kade. (Bij de riviercruiseschepen is dit niet het geval, zegt CPA.)

Per 2030 mag dit niet meer door Europese regels: dan moeten de schepen aan de ‘walstroom’. Hoewel CPA-directeur Dick de Graaff „niet kan garanderen” dat alle cruiseschepen in de toekomst op walstroom kunnen draaien, zegt hij dat de sector wel „in hoog tempo aan het verduurzamen” is. „De uitstoot gaat hoe dan ook fors omlaag de komende jaren.”

De coalitiepartijen in de raad vinden dat die verduurzaming „te langzaam” gaat en betwijfelen of de cruisector op tijd klaar is voor deze omschakeling. Rooderkerk: „Niet alle schepen kunnen op walstroom worden aangesloten.”

Zal de wens van de gemeenteraad snel in vervulling gaan? Afgaande op het verleden lijkt het daar niet op: al sinds 2016 wil de gemeente de cruiseterminal verplaatsen naar het Westelijk Havengebied, maar concrete stappen zijn nog steeds niet genomen.

Formeel gesproken kan Amsterdam de toekomst van de cruisevaart zelf bepalen: de terminal is eigendom van het Havenbedrijf, dat volledig in handen is van de gemeente. Maar wethouder Hester van Buren (Havens, PvdA) zegt een eventueel besluit te willen nemen „op basis van onderzoek en goede afwegingen” – én in samenspraak met andere gemeenten en belanghebbenden in het Noordzeekanaalgebied. „Ik zeg niet: de terminal zal nooit worden verplaatst of afgeschaald. We vinden een gezonde leefomgeving heel belangrijk, maar we kunnen dit niet eenzijdig in Amsterdam beslissen.”

Het cruisebeleid staat niet helemaal stil, zegt Van Buren: het vorige college maximeerde het aantal aanmeringen op 190 per jaar, „terwijl we economisch gezien op 300 zouden kunnen zitten”. Ook loopt er een onderzoek naar de impact van de riviercruisevaart.

Eén ding wil Van Buren wel duidelijk maken: anders dan coalitiefractie D66 wil het college de cruisepassagiers absoluut geen „sprinkhanenplaag” noemen. „Dat is niet netjes en zou ik nooit zo zeggen.”