Amerikanen geven Israël beperkte tijd voor hun operaties in Gaza

Met een doffe knal vliegt de bal tegen de bakstenen muur waar met krijt twee palen en een lat op zijn gekalkt. De bal raakt de muur net binnen de hoek van ongeveer negentig graden die de vaalblauwe lijnen maken. „Kroezoe!”, schreeuwt het basisschoolplein van mijn jeugd in Rotterdam. Doelpuntenmaker Bresley speelt in die tijd (eind jaren nul) bij Spartaan’20 in Charlois. Hij zou doorgroeien tot de beloften van FC Dordrecht. „3-0 voor Cabo!”, roept zijn broer Gianni met een grijns.

Zoals tijdens iedere pauze spelen we Kaapverdië tegen Holland. Mijn vrienden Chris, Elvin en Alex zitten bij Cabo (Kaapverdië), en, omdat hij de beste voetballer is, Marouane ook. Evenals Ugur trouwens, de populairste jongen uit de klas. Holland, bestaande uit Daniel, Mitchell, Jeffrey, Sydney, Dean en mijzelf, bakt er maar weinig van. Ik hoor liever bij Cabo. Maar ach, op het pleintje ben ik gelukkig. Daar voel ik me thuis.

Dat gevoel heb ik al jaren niet meer écht gehad. Niet toen ik ging studeren, en ook niet na zo’n vijf jaar werken. Wel vang ik er af en toe glimpen van op. Bijvoorbeeld als ik linzensoep eet bij Marrakech op de Schiedamseweg, een lahmacun haal bij eethuis Lente, of een colaatje bij de avondwinkel op de Vierambachtstraat. Waardoor komt dat? Het kan niet mijn afkomst of culturele achtergrond zijn: volgens de ‘zevenvinkjestheorie’ van Joris Luyendijk zou ik me volledig thuis moeten voelen bij studentenverenigingen, aan de UvA of op andere plekken waar ik mensen tegenkom met dezelfde vinkjes (etniciteit, opleidingsniveau). Maar al voel ik me er niet buitengesloten, toch ben ik er ook niet helemaal op mijn plek. Wat kan de reden dan zijn?

The culture

In 2023 overhandigde de Nederlandse Unesco Commissie een adviesrapport onder de titel On(ver)vangbaar: De innovatieve kracht van the culture aan toenmalig staatssecretaris van cultuur Gunay Uslu (D66). Deze woensdag wordt de internationale versie gepresenteerd op het hoofdkwartier van Unesco in Parijs. De reden van het advies, aldus voormalig CDA-politicus Kathleen Ferrier, voorzitter van de commissie: „De brede diversiteit van cultuuruitingen in ons land wordt nog lang niet altijd door het beleid gezien en op waarde geschat. Zelfs niet wanneer het gaat om de grootste culturele bewegingen van deze tijd, zoals the culture.”

Vanuit het hoofdkantoor van Unesco in Parijs en de landen die daar vertegenwoordigd zijn, komt veel belangstelling, aldus Ferrier. „Ons adviesrapport heeft veel losgemaakt, veel beweging in gang gezet. Beleidsmakers uit aangesloten landen willen weten wat the culture precies is, en zijn benieuwd of de benadering die wij voorstellen in hun eigen landen ook relevant kan zijn. Als Nederland lopen wij daarin misschien wel een beetje voorop, ja.”

Toen ik in 2023 bij de conferentie was waar het adviesrapport gepresenteerd werd, viel er een kwartje. Ik voel me meer thuis op plekken waar ‘the culture’ gecreëerd wordt. De term bestond al langer, ontstond decennia geleden in Afro-Amerikaanse gemeenschappen. In Nederland is het een term die vooral gebruikt wordt door mensen uit wijken die soms meesmuilend ‘de randen van de maatschappij’ worden genoemd: gebieden die in beleidsstukken als ‘kwetsbaar’ aangemerkt worden, vol mensen met het label ‘kansarm’.

Door de interactie van verschillende Afro-diasporische culturen in die wijken – op pleintjes, in avondwinkels, buurthuizen en kapperszaken – is over de jaren heen een dynamisch, creatief ecosysteem ontstaan. Een hybride cultuur die nieuw is, zichzelf telkens opnieuw uitvindt, en inmiddels in zowat alle haarvaten van mode, muziek, kunst, sport, media, politiek en de zakenwereld is doorgedrongen – en die sinds kort dus ook door de cultuursector wordt ontdekt. Maar hoe zou je the culture moeten definiëren?

„Dat kan bijna niet”, vertelt Akwasi Owusu Ansah, rapper en directeur van omroep Zwart, aan de telefoon. „The culture is geen letterlijke vertaling van ‘cultuur’. The culture gaat over ideeën. Het is een soort sociale gestemdheid, een gevoel. Een gevoel dat mensen van kleur met de paplepel ingegoten krijgen. Tegelijkertijd is het ook veel breder dan kleur. Een hoofdknik kan al een uiting zijn van the culture. Als ik ergens rondloop en ik word gegroet door iemand die een beetje op mij lijkt maar die ik niet ken, erken je met die knik: wij komen allebei vanuit een bepaalde struggle. Een struggle die op veel plekken op de wereld ontstaat, van de Bijlmer tot Atlanta, maar die ook universeel is: het begeeft zich buiten de instituten om, en ontstaat vanuit sociale ongelijkheid. Niet iedereen zal dat snappen. En dat is oké. Maar: if you know, you know.”

Zoom in

Zoom in

Zoom in

Vaak worden artiesten en makers uit the culture in een hokje gestopt dat met ‘urban’ of ‘hiphop’ wordt aangeduid. Maar the culture is meer dan hiphop. Het is de creatieve kracht die bepaalt welke sneakers we dragen, welke muziek de hitlijsten domineert, welke taal jongeren spreken, hoe reclamecampagnes worden vormgegeven en wat de danspasjes op TikTok zijn. Beyoncé of Pharrell Williams in de VS zijn slechts topjes van een heel grote ijsberg, evenals voetballer Memphis Depay of een modemerk als Daily Paper in Nederland. Hun succes is zichtbaar, maar de esthetiek en energie waaruit zij putten vindt zijn oorsprong in the culture.

The culture is de culturele leefwereld van waaruit onder meer hiphop ontstaat, vertelt Malique Mohamud aan de balie van een bijzondere avondwinkel in Rotterdam-West. Mohamud is oprichter van onderzoeks- en ontwerpcentrum The Niteshop, dat onderzoek doet naar de toekomst van de stad, ‘powered by the culture’. Hij organiseerde de conferentie in 2023 en ging ook mee naar Parijs. „Maar the culture gaat ook over eten, over kleding, over kappers, over telefoonzaken, over pleintjes en straatvoetbal, over de buurt, over gentrificatie. The culture als concept geeft daarom meer ruimte aan al die dingen die de definitie ‘hiphop’ niet dekt. Het is een historisch gegroeide culturele leefwereld, die intrinsiek verweven is met het alledaagse leven in wijken als Delfshaven, de Schilderswijk, Kanaleneiland en de Bijlmer. Het resultaat van een constante remix van de culturen die in een postkoloniale stad samenkomen. Daarmee is the culture intrinsiek ook politiek geladen: het gaat om machtsdynamieken, en wat dat doet met creativiteit.”

Toch is daar lang weinig erkenning voor geweest vanuit de instituties, culturele instellingen en gemeentes. Nu blijkt dat the culture niet meer genegeerd kan worden, wordt de term dus opgepikt. Recent publiceerde de gemeente Almere bijvoorbeeld een vacature ‘Projectleider the culture.’

Muren

In ‘traditionele’ omgevingen, bij cultuurinstellingen en instituties, in de zakenwereld, aan universiteiten of bij de overheid, staan nog veel metaforische muren voor mensen uit the culture, vertelt Martin van Engel, adviseur diversiteit en inclusie en commissielid van Unesco Nederland. „Toen ik jong was en ging solliciteren zei iemand letterlijk: ‘Mijn opdrachtgever gaat jou niet accepteren, omdat je van kleur bent.’ Gewoon, bam – recht in mijn gezicht. Waar het in de zakenwereld vaak wat explicieter gebeurt, is het in de cultuursector meer subtiel: dan wordt je werk afgewezen, omdat het kwalitatief niet goed genoeg zou zijn of niet passend, of je wordt bevraagd op dingen waar anderen niet op bevraagd worden. Terwijl ze bedoelen: je spreekt niet dezelfde taal als wij.

„Er worden dus andere woorden gebruikt, maar het effect is hetzelfde: je komt ergens niet binnen, je krijgt geen subsidie, en je moet het zelf gaan doen. Jefferson Osei, oprichter van Daily Paper, verwoordde dat treffend in gesprekken met Unesco waar het adviesrapport uit is voortgekomen: ‘Wij zijn de noodgedwongen do-it-yourself-generatie.’ En dat levert creativiteit op, prachtige dingen, maar dat je niet door het systeem wordt geaccepteerd is gewoon oneerlijk en onjuist.”

Volgens Kathleen Ferrier is er nog altijd een dominante structuur die bepaalt wat cultuur is. „Een reactie die je vaak krijgt als je het hierover hebt met instituties en fondsen is: oké, als ‘ze’ niet voldoen aan de eisen of ze verwoorden hun aanvragen niet goed, dan zullen we ze helpen om aan de maatstaven te voldoen. Maar dat is nou precies waar het níét om gaat.”

Achter die traditionele benadering zit een bredere logica, zo analyseert Mohamud: „Instellingen willen ruimte maken voor the culture, maar doen dat vanuit een ontwikkelingshulplogica. Ze blijven zelf het subject, en the culture wordt object van beleid.” Met dit adviesrapport wil Unesco Nederland het belang van de tegenovergestelde reactie benadrukken, vertelt voorzitter Ferrier. „De netwerken en structuren in de cultuursector moeten zich aanpassen aan the culture, niet andersom. Want het is simpel: als de instituties geen aansluiting bij the culture vinden, dan zullen we de komende jaren een enorme verschraling van de cultuursector gaan zien.”

Zoom in

Zoom in

Hokjes

Het Cultuurfonds reserveerde na het Unesco-adviesrapport 1,5 miljoen euro, dat de komende vijf jaar in projecten uit the culture geïnvesteerd zal worden. De eerste drie ton ging naar drie pilots. Directeur Cathelijne Broers: „The culture is niet iets dat in 2023 opeens opdook – het was er al lang; hiphop bestond vorig jaar 50 jaar. Maar het werd vaak in hokjes gestopt als urban of streetart. Het werd dus wel gesignaleerd, maar eerder incidenteel, en zelden erkend als volwaardig onderdeel van de culturele infrastructuur. Het rapport van Unesco helpt enorm om die erkenning te doen groeien.”

Maar dat vraagt wel om een ander financieringssysteem, aldus Broers. „Wij financierden jarenlang bijvoorbeeld alleen stichtingen en verenigingen. Sinds begin dit jaar ook individuele cultuurmakers. Door de vaak interdisciplinaire manier van werken en niet-traditionele manieren van organiseren in communities, is het lastig om makers uit the culture dan op de juiste manier te beoordelen. Daarom zijn we als Cultuurfonds onder het mom van learning by doing pilots gestart om te kijken: wat werkt wel, wat niet, en hoe kunnen we het beter op elkaar laten aansluiten. Als the culture niet in hokjes past, wordt het tijd dat wij de hokjes aanpassen.”

Toch brengt die erkenning ook een risico met zich mee. Volgens Mohamud van The Niteshop moeten we er alert op zijn dat the culture niet wordt „gepasteuriseerd en gereduceerd tot een product om te consumeren”. Hij vreest dat als instellingen als Unesco te veel eigenaarschap nemen over the culture, de ziel ervan verdwijnt. „Die erkenning is belangrijk, maar we moeten de kennis die vanuit de culture wordt geproduceerd heel serieus nemen. Die pappen-en-nathouden-diversiteitsagenda in de bredere cultuurindustrie kennen we al. De kracht van the culture zit in z’n onafhankelijkheid en worteling in de gemeenschap, in de wijken, in de buurt. Daar moeten we voor blijven strijden. Het gaat om de vraag: hoe kunnen we op een volwassen manier ruimte maken voor the culture? We gaan zien hoe dat zich in Nederland manifesteert, in een land van polderen, een land waarin tegenstellingen en scherpe contrasten weg gepolijst worden. Of er ook onderling in the culture ruimte is voor kritiek en tough love.”

Akwasi Owusu Ansah en zijn Omroep Zwart begeven zich in de voorhoede van die strijd. „Omroep Zwart is the culture. Wij zijn niet opgegroeid in het systeem, maar zijn van buiten naar binnen gekomen. Iedereen kan het over het systeem hebben en zich daartegen afzetten, maar je moet het systeem wel kennen. Je moet weten waar het systeem op is gefundeerd, wie eraan bijdragen en wie het in stand houden. Als je weet hoe de hazen lopen kan je het systeem van de werkelijkheid onderscheiden. Dan kan de revolutie tot bloei komen. En na de revolutie komt de renaissance. Daar geloof ik heilig in.”

Delen

Mail de redactie