Allerlaatste lancering van de Ariane 5-raket, het Europese ruimtevaart-werkpaard

In Beeld Vannacht tussen 23:30 en 1:32 Nederlandse tijd wordt de 116e en allerlaatste Ariane 5-raket gelanceerd, de raket die van Europa een ruimtevaartgrootmacht maakte. Ariane 5 lanceerde vier ruimtetelescopen, honderden satellieten, en ruimteschepen naar een komeet, Mercurius en Jupiter. Hij explodeerde maar twee keer.

Trois…deux…un… top! Het aftellen voor de lancering van de Ariane 5 klonk toch net even anders, in de controlekamer van het Centre Spatial Guyanais in Kourou in Frans Guyana, een voormalige Franse strafkolonie ten oosten van Suriname, technisch gezien nog altijd een département van Frankrijk. Hoe dichter bij de evenaar, hoe meer snelheid een raket gratis meekrijgt van de draaiing van de aarde.

Aanvankelijk had de de raket, ontwikkeld in opdracht van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, ook astronauten mee moeten nemen in het kleine raketvliegtuig Hermes. Maar dat plan sneuvelde in 1992.

Nadat de eerste lancering in 1996 uitliep op een spectaculaire explosie door een softwarefout, groeide Ariane 5 toch nog uit tot een oerbetrouwbare ruimtevaartvrachtvervoerder. Alleen in 2002 volgde nog een explosie. De raket bracht talloze wetenschappelijke ruimtevaartuigen naar de ruimte en vijf vrachtschepen naar het internationaal ruimtestation ISS, maar domineerde vooral de markt voor commerciële satellietlanceringen. Totdat concurrent SpaceX onder de prijs dook met de deels herbruikbare Falcon 9.

Wegens technische problemen is de opvolger, Ariane 6, nog niet klaar. Lancering volgt op zijn vroegst begin 2024.

De raket wordt klaargemaakt voor zijn debuutvlucht op de lanceerbasis Kourou in Frans Guyana. Foto ESA/CNES/Arianespace

Het debuut van Ariane 5 op 4 juni 1996. 37 seconden later zou de vlucht explosief ten einde komen. Foto Patrick Hertzog/AFP

Personeel wordt geëvacueerd vanaf de lanceerbasis in Kourou na de explosie van de eerste Ariane 5 op 4 juni 1996. Foto Pool Aventurier/Le Corre/Getty Images

Gloeiend puin valt terug naar de aarde na de explosie op 4 juni 1996. Links zijn nog de wolken te zien die de stijgende raket achterliet. Nog jaren later worden rond het ruimtevaartcentrum brokstukken teruggevonden van de raket en de lading. Foto Patrick Hertzog/AFP

De eerste lancering van Ariane 5 op 4 juni 1996. Video ESA/CNES

Oorzaak van de explosie van de eerste Ariane 5-raket was een van de duurste softwarefouten ooit. Voor Ariane 5 was besturingssoftware overgenomen van de voorganger, Ariane 4. Maar de Ariane 5 haalde hogere horizontale snelheden, waar de software niet was op berekend.

De boordcomputer en de reserve-boordcomputer liepen vast en bestuurden de raket niet meer. Die raakte uit de koers, begon uit elkaar te vallen, en werd op afstand opgeblazen. De schade bedroeg rond de 470 miljoen euro.

Met de explosie gingen vier Cluster-satellieten van ESA verloren, die het magnetisch veld van de aarde hadden moeten bestuderen. In 2000 werden er alsnog vier vervangende Cluster-satellieten gelanceerd, aan boord van een Russische Sojoez-raket.

De derde, en eerste volledig succesvolle Ariane 5-lancering op 21 oktober 1998, met aan boord een dummy-satelliet en een onbemenste testcapsule. De tweede lanceerpoging op 30 oktober 1997 was slechts een gedeeltelijk succes, nadat de raket begon te draaien en te vroeg afschakelde, zodat de vier satellieten hun beoogde baan om de aarde niet bereikten.
Foto’s ESA/CNES/Arianespace

De eerste volledig succesvolle Ariane 5-lancering op 21 oktober 1998. ESA/CNES/Arianespace

Op zijn vierde vlucht op 10 december 1999 bracht Ariane 5 de röntgentelescoop XMM-Newton naar de ruimte, die nog steeds functioneert. Foto Yvan Marcou/AFP

Toeschouwers kijken toe terwijl Ariane 5 op 14 oktober 2005 twee communicatiesatellieten lanceert: de Franse militaire satelliet Syracuse 3A, en de Amerikaanse Galaxy 15. Foto Jody Amiet/AFP

Het vluchtleidingscentrum in Kourou op 11 december 2002, kort na de lancering van de nieuwe Ariane 5 ECA. Drie minuten later zou de raket opgeblazen worden vanwege het uitvallen van de eerste trap. Het was de tweede en (tot nog toe) laatste volledig mislukte Ariane-vlucht. Foto Jody Amiet/AFP

De 89ste Ariane 5-lancering op 17 november 2016. Aan boord zijn vier Galileo-satellieten, onderdeel van het Europese satellietnavigatiesysteem. Foto Jody Amiet/AFP

De James Webb Ruimtetelescoop, die op 25 december 2021 werd gelanceerd. Hier staat hij klaar in de cleanroom, met opgevouwen spiegel, klaar om in de raket gepast te worden. Foto M. Pédoussaut/ ESA

De Ariane 5 met aan boord de James Webb-ruimtetelescoop staat ’s nachts klaar op het lanceerplatform. Foto Bill Ingalls/NASA/Getty Images

De James Webb-ruimtetelescoop is een infrarood-telescoop met een uitklapbare spiegel met een diameter van 6,5 meter. De telescoop hangt sinds 2021 op zo’n 1,5 miljoen kilometer van de aarde, en maakt daar onder andere opnamen van de allerverste sterrenstelsels in het heelal, die alleen met infrarood licht zijn te detecteren.

Andere grote wetenschappelijke projecten die een lift kregen van Ariane 5 zijn de aardobservatiesatelliet Envisat (ter grootte van een autobus), de sonde BepiColombo die in 2025 bij Mercurius arriveert, en de Rosetta-missie, die in 2014 een bezoek bracht aan de komeet 67P/Churyumov–Gerasimenko (67P).

Rosetta stuurde zelfs een landertje naar de komeet, Philae, die de eerste beelden vanaf het oppervlak van een komeet verstuurde. Jammer genoeg was Philae in de schaduw van een klif geland, waardoor de zonnepanelen de batterijen niet konden opladen, en het landertje na twee dagen de geest gaf.

In 2005 lanceerde Ariane 5 de kleine Nederlandse satelliet Sloshsat-FLEVO, bedoeld om het klotsen van vloeistoffen in tanks te onderzoeken.

Raketten die vanaf Kourou gelanceerd zijn of nog moeten worden. Vlnr: De kleinere Vega-raket, de Russische Sojoez (de samenwerking met Rusland is in 2022 gestaakt), Ariane 5, Vega C, en Ariane 6: de beoogde opvolger van Ariane 5. Op de achtergrond de controlekamer. Foto Patrick Aventurier/Getty Images

De allerlaatste Ariane 5 wordt klaargemaakt voor lancering in de nacht van 4 op 5 juli. De lading bestaat uit de Duitse communicatiesatelliet Heinrich Hertz en de Franse militaire communicatiesatelliet Syracuse 4B. Foto Jody Amiet/ AFP