Gemeenten en publieke afvalinzamelaars zijn vanwege de gevolgen van het lachgasverbod een bodemprocedure gestart tegen de staat. Sinds het lachgasverbod op 1 januari 2023 is ingegaan, worden lachgastanks en -cilinders veel vaker op straat of bij het restafval gegooid. Dit zorgt voor grote problemen en extra kosten bij gemeenten en de afvalsector.
Zij willen daarom de Nederlandse staat aansprakelijk stellen voor „de schade en risico’s die gemeenten en publieke afvalinzamelaars lijden door de invoering van het lachgasverbod”. Een grote kostenpost is de schade aan de afvalenergiecentrales waarin restafval wordt verbrand, door explosies van wegwerptanks die resten lachgas bevatten. Daarnaast moeten meer mensen en gespecialiseerde bedrijven ingehuurd worden om het afval op te ruimen, omdat het onder drugsafval valt.
„Vóór het lachgasverbod zagen we geen afval want toen zat er statiegeld op. Dat ging om 30 euro per tank, dus daar werd zeker gebruik van gemaakt”, zegt Suzie van de Pas, woordvoerder van de Koninklijke Nederlandse vereniging voor afval- en reinigingsdiensten (NRVD). In de openbare ruimte en op de milieustraat gaat het jaarlijks om ruim 380.000 cilinders, aldus de dienst. Het aantal lachgascilinders in het restafval lijkt volgens de vereniging op te lopen tot ruim 225.000 per jaar.
Kosten van de explosies
Het verwijderen van de cilinders uit het restafval en de vrachtwagens kost nu zo’n 40 miljoen euro per jaar. Het inzetten van extra manuren en de inhuur van gespecialiseerde bedrijven 16 miljoen per jaar, zo vertelt Van de Pas. „En dan hebben we het nog niet eens over de kosten van de explosies. Naast de reparaties moeten de afvalcentrales ook een paar dagen stilstaan.”
De dienst maakt zich zorgen om de veiligheid van de medewerkers. Een explosie kan gebeuren in een vrachtwagen en in een centrale is ook weleens een ruit geraakt, zegt Van de Pas. „Daar zat een behoorlijke barst in, het was een cilinder van 2 kilo.”
Meerdere gemeentes zien zich door de opgelopen kosten verplicht om de afvalstoffenheffing te verhogen. In Uithoorn zal het vanaf 2025 gaan om een verhoging van ongeveer twintig euro per huishouden per jaar, zei wethouder Ferry Hoekstra (Gemeentebelangen) op 23 juni tegen NRC.
Om de problemen aan te kaarten zijn talloze gesprekken geweest en brieven verstuurd. Zo hield de Tweede Kamer op 20 juni een rondetafelgesprek met de partijen in de ‘afvalketen’. Onder meer de gemeente Rotterdam, de vereniging Afvalbedrijven en de NRVD informeerden de Kamerleden over de grote problemen met de lachgascilinders sinds het verbod. Maar het kabinet heeft daar geen opvolging aan gegeven.
De branche stuurde op 16 september een laatste brief aan het kabinet, waarin die aankondigde een rechtszaak te beginnen als een „passend antwoord” zou uitblijven.
Ondanks toezeggingen van het vorige kabinet om op zoek te gaan naar fondsen, ontving de NVRD een brief dat er toch geen financiële middelen beschikbaar komen om de sector te ondersteunen. „De Rijksoverheid is niet verantwoordelijk voor het handelen van degenen die illegaal de lachgascilinders in de openbare ruimte dumpen of bij het restafval gooien, waardoor de lachgascilinders in verbrandingsinstallaties terecht kunnen komen”, schrijft een woordvoerder van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. „Het kabinet is niet voornemens om geld vrij te maken om landelijk een inleverpremie te financieren”, schrijft ze, en wijst op de nadelen van zo’n maatregel, „zoals het indirect steunen van drugsgebruik, het normaliseren van lachgas en het stimuleren van negatief gedrag zoals statiegeld jagen door kinderen”.
Lees ook
Test voor lachgasgebruik in het verkeer
Pilot
Wel heeft het vorige kabinet 450.000 euro vrijgemaakt voor een pilot om lachgascilinders te detecteren en verwijderen uit afvalstromen. Deze pilot van de overheid, die met camera’s en AI in vrachtwagens lachgascilinders kan detecteren, is volgens de NRVD niet genoeg. Zij willen een structurele oplossing. Zo stelt de dienst voor om de cilinders een ISO-normering te geven. Dit betekent dat de cilinders aan de eisen van internationale wet- en regelgeving moeten voldoen en anders kunnen worden ingenomen door de douane. „We moeten dit probleem bij de bron aanpakken”, aldus Van de Pas.
Maar, reageert de woordvoerder van het ministerie: „Er gelden op basis van de Europese overeenkomst voor het internationale vervoer van gevaarlijke goederen over de weg (ADR) en de Richtlijn vervoerbare drukapparatuur (TPED) al regels en normen waaraan moet worden voldaan.”
De verwijten vliegen woensdag door de vergaderzaal van het Franse parlement waar François Bayrou (73) verhoord wordt. Bijna zes uur wordt de premier bevraagd over de decennialange misstanden op de katholieke middelbare school Notre-Dame de Bétharram, nabij de zuidelijke stad Pau. Tweehonderd oud-leerlingen hebben aangifte gedaan van fysiek geweld en seksueel misbruik op de school tussen 1957 en 2004, uitgevoerd door medeleerlingen, leraren en priesters.
Bayrou moet voor een parlementaire onderzoekscommissie – en onder ede – uitleg geven over zijn rol, want er zijn signalen dat hij op de hoogte was van de geweldscultuur op de school. De premier is afkomstig uit de regio waar de school al lange tijd berucht is en sinds 2014 burgemeester van Pau. In de jaren van het misbruik vervulde hij allerlei hoge functies waardoor hij op de hoogte had kunnen zijn – met name als minister van Onderwijs (1993-1997).
Ook privé zijn er banden: Bayrou’s vrouw gaf een tijd les op Bétharram en meerdere van zijn kinderen gingen naar de school. Bayrou’s nu 53-jarige dochter heeft onlangs getuigd er zelf ook slachtoffer te zijn – ze zei haar vader nooit iets te hebben verteld. En volgens verschillende getuigen wist Bayrou wat er speelde: een oud-docent zegt hem als Onderwijsminister tweemaal te hebben gewaarschuwd over de geweldscultuur. En een oud-rechter stelt rond dezelfde tijd met Bayrou te hebben gesproken over de verkrachting van een leerling van Bétharram.
Lees ook
Lees ook: Decennialang geweld en misbruik op school schokt Frankrijk, ook premier Bayrou onderwerp van kritiek
Bayrou in het nauw
De parlementaire commissie wordt geleid door een opmerkelijk duo: Paul Vannier van het radicaal-linkse LFI en Violette Spillebout van centrumpartij Renaissance (een partij waarmee Bayrou samenwerkt), die de vragen gedetailleerd op de premier afvuren. Bayrou bindt niet in: hij blijft ontkennen dat hij op de hoogte was van het wijdverspreide geweld en misbruik. Toen de zaak in februari in de media kwam, zei de premier helemaal niets te weten, later moest hij toegeven op de hoogte te zijn geweest van één geweldsincident (een klap in het gezicht), omdat hij daar zelf een onderzoek naar had ingesteld.
Dat zijn verklaringen zwabberden, ontkent hij woensdag regelrecht. De voor hem belastende verklaringen van onder anderen de docent noemt hij „fabeltjes”. Het gesprek met de oud-rechter over de verkrachtingszaak was hij naar eigen zeggen vergeten – net als een aantal andere dingen. „Niemands geheugen is na veertig jaar nog perfect in stand.” Ook onderstreept hij meermaals dat het een ander tijdperk was. „Werden er harde methoden gebruikt? Vast wel. Zouden ze tegenwoordig nog geaccepteerd worden? Vast niet” – waarna een parlementariër opmerkt dat ook destijds geweld bij wet verboden was.
Bij sommige vragen heeft de premier het moeilijk, bijvoorbeeld als hij moet toegeven dat hij het rapport over de klap in de jaren negentig niet helemaal had gelezen. Als hij bevraagd wordt op een aantal tegenstrijdige uitspraken, haalt hij uit naar de pers, met name het onderzoeksplatform Médiapart dat meerdere onthullingen deed in deze zaak. „Ik lees Médiapart niet, vanwege mijn persoonlijke hygiëne”, sneert de premier.
Op sommige vragen van Vannier reageert hij ronduit gepikeerd. Die parlementariër prikt: zo vraagt hij naar een incident uit 2002 toen Bayrou op camera een kind in het gezicht sloeg (volgens Bayrou een „educatieve tik” omdat de jongen zijn portemonnee probeerde te stelen). Vannier, vilein: „Dus volgens u bestaan er educatieve en geweldloze klappen? Ik geloof dat dit belangrijke elementen zijn om mee te nemen.”
Volgens Bayrou verdraait Vannier zijn woorden en zet hij hem onterecht weg als „beschermer van pedocriminelen”. „Hij kiest ervoor deze zaak als politiek wapen te gebruiken (…) en dat toont onverschilligheid tegenover de slachtoffers.” Als Spillebout vraagt of er sprake is van een ‘omerta’ reageert Bayrou ook op haar woedend. „Uw uitspraken zijn beledigend voor een hele regio.”
Lees ook
Lees ook: De Franse Anne-Liz Deba werd jarenlang gepest. ‘Ik had nog nooit van dat woord gehoord’
‘Kinderen moeten praten’
Bayrou hoopt zichzelf al terugvechtend vrij te pleiten en de spotlight terug te verplaatsen van hem naar de slachtoffers. Volgens hem kunnen toekomstige geweldsincidenten voorkomen worden als leerlingen zich veiliger voelen om zich uit te spreken over nare ervaringen. „Mijn dochter zegt: we praatten er niet over omdat we niet begrepen wat er gebeurde. (…) Daar moeten we wat aan doen: kinderen leren hoe zich uit te spreken.”
De premier heeft een punt – zeker gezien het zeer verticale, op prestaties gerichte schoolsysteem in Frankrijk waarin niet altijd oog is voor het welzijn van kinderen. Maar de vraag is of slachtoffers er genoegen mee zullen nemen.
De titelstrijd in de Eredivisie is nog niet beslist. In de slotseconden van de wedstrijd tegen FC Groningen gaf Ajax de zege en daarmee het initiatief om de koppositie uit handen. De Amsterdammers, die voorafgaand aan de een-na-laatste speelronde op woensdagavond één punt voorsprong hadden op PSV, speelden gelijk in de Euroborg (2-2). PSV is nu koploper.
Ajax begon de wedstrijd goed. Rechtsback Anton Gaaei schoot de koploper in de 27ste minuut met een harde schuiver op voorsprong. In de tweede helft werd Groningen, gesteund door een uitverkocht stadion, sterker: kort na rust maakte spits Thom van Bergen de gelijkmaker.
Een kwartier later was het spits Wout Weghorst, niet voor het eerst dit seizoen als invaller belangrijk voor Ajax, die voor de 1-2 voorsprong zorgde. Dat leek genoeg voor de Amsterdammers, maar op de valreep ging het toch nog mis. In de 99ste minuut draaide Groningen-middenvelder Mats Seuntjens een vrije trap voor het doel. Doelman Remco Pasveer tastte mis, waarna Thijmen Blokzijl de 2-2 binnentikte.
Zondag laatste speelronde
Omdat PSV zonder al te veel problemen van Heracles won (4-1), staat de ploeg van Peter Bosz nu ineens bovenaan de Eredivisie. Zondag in de laatste speelronde wordt de titelrace definitief beslist: Ajax speelt dan thuis tegen FC Twente, terwijl PSV naar Rotterdam afreist voor een wedstrijd tegen Sparta. Een Eindhovense zege is genoeg voor het kampioenschap.
De kans is groot dat de matige vorm die Ajax in de laatste wedstrijden van de Eredivisie etaleert, de ploeg het kampioenschap kost. Enkele weken geleden had de ploeg van Francesco Farioli nog acht punten voorsprong op PSV. Een nederlaag tegen FC Utrecht (4-0), gelijkspel tegen Sparta (1-1), verlies tegen NEC (0-3) en de Groningse flater van woensdag zorgden ervoor dat PSV, dat ondertussen wel alles won, bleef meedoen om de titel.
De retro-Zaanse gevels, de tweekleurige bakstenen muren en de overvloedige glazen panelen – alles aan de huizenrijen en woonblokken bij de brandweerkazerne glanst van nieuwigheid. Op een bouwkeet, die boven stapels nog ongebruikte straatklinkers en rioolbuizen uittorent, staat de tekst: „Hier bouwen we aan de nieuwste stadswijk van Zaanstad.”
Dat is goed nieuws voor een stad waar de wachttijd voor een sociale huurwoning 13,5 jaar bedraagt. „Daar moeten nog veel meer woningen komen”, zegt Eric Nagengast, directeur vastgoed bij woningcorporatie Rochdale. Hij wijst in de verte, waar een graafmachine eenzaam in een weiland met bomen staat: „We zouden snel gaan beginnen met de tweede fase.”
Zóuden, want de uitbreiding van de woonwijk in het Oostzijderpark is onzeker geworden. De oorzaak? „Stikstof”, zegt Nagengast. De (voormalige) sportvelden waar de wijk moet komen, liggen ingeklemd tussen drukke wegen. Samen met langsrazende auto’s zorgen de bouwmachines mogelijk voor een te grote neerslag van stikstofoxiden op het nabije natuurgebied De Jagersplas. Nagengast zegt: „We weten nu niet meer of we hier kunnen bouwen.” Dat hangt ervan af of er nog een natuurvergunning wordt afgegeven.
Nagengast gaat met de verslaggever verder op een ronde langs enkele (geplande) bouwprojecten in Zaandam. Het gaat om projecten die wankelen, bijvoorbeeld doordat de rechter de laatste geitenpaadjes bij stikstof heeft afgesloten. „Veel gemeenten kampen met dit soort problemen”, zegt Nagengast, „maar Zaanstad is echt een snelkookpan van de Nederlandse woningbouw.”
Oostzijderpark in Zaandam, waar de bouw van een woonwijk wordt gestuit door problemen met stikstof. Foto Bram Petraeus
Hoog bouwtempo
Zaanstad bouwt namelijk veel, zo leert een analyse door NRC van de landelijke woningbouwproductie in 2024. Vorig jaar werden hier 178 woningen per 10.000 huishoudens opgeleverd, meer dan twee keer het landelijke gemiddelde van 83 woningen. Voor nog eens 4.600 woningen zijn bouwvergunningen afgegeven; slechts vijf gemeenten bouwen de komende jaren meer dan de achttiende gemeente van Nederland.
Lees ook
Zeven redenen waarom er in Nederland te weinig huizen worden gebouwd
Zaanstad loopt ook sneller tegen obstakels aan dan veel andere gemeenten. Waar bijvoorbeeld de filevorming op het elektriciteitsnet elders vooral een dreiging is, legt de zogeheten netcongestie in Zaandam nu al projecten lam. „Volgende maand leveren wij 45 woningen op in Zaandam Oost, maar die kunnen niet vóór 2026 worden aangesloten op het stroomnet”, vertelt directeur Monique Kwaak van woningbouwcorporatie Parteon via een videoverbinding: „Dus wat gaan we doen?”
De oude industriestad stuit daarnaast op fysieke grenzen, legt wethouder Harrie van der Laan (Wonen, Partij voor Ouderen en Veiligheid) uit in een videogesprek: „Zaanstad ligt dicht tegen beschermd provinciaal landschap en een natuurgebied aan en wordt omsloten door meerdere snelwegen.” Daardoor dreigt bij het bouwen al snel te veel stikstof neer te slaan op Natura 2000-gebieden, zegt Van der Laan: „We wilden een leerwerkbedrijf voor fietsherstel langs de snelweg, maar dat kan ook niet door de zware stikstoflast daar.”
Daar komt nog bij dat in de Voorjaarsnota de sociale huren voor twee jaar zijn bevroren. „Corporaties hebben daardoor minder geld voor woningbouwprojecten”, zegt Van der Laan. Hij is nu met de corporaties de schade van de huurbevriezing aan het opnemen. Die schade houdt ook in, zegt hij, dat een omvangrijk stadsvernieuwingsproject in Zaandam Oost „onder druk komt te staan.”
In de Zaanse Boerejonkerbuurt loopt de herontwikkeling van het vervallen bedrijfsterrein mogelijk vast op de huurbevriezing. Foto Bram Petraeus
De Spaghetti-flat
Nagengast parkeert in de wijk Poelenburg de auto naast een L-vormig flatgebouw, dat op het betonnen skelet na is gesloopt. „Dit is de Spaghettiflat”, zegt hij. Het gebouw uit de jaren zestig dankt deze bijnaam aan de eerste bewoners, Italiaanse immigranten die werkten bij de – inmiddels al lang verdwenen – ADM-scheepswerf. „Hier komt een Huis van de Wijk, met onder meer een buurthuis, een wijkteam en een bibliotheek”, vertelt Nagengast. Verder komen er woningen – voornamelijk koopwoningen om rijkere bewoners naar dit arme stadsdeel te lokken.
In Poelenburg, waar de flat staat, en in aangrenzende wijken zijn al veel woonblokken gerenoveerd. Zaandam Oost is een van de twintig gebieden die extra geld van het Rijk krijgen om de leefbaarheid, veiligheid en gezondheid te vergroten. Het Spaghetti-project moet de kroon op de stadsvernieuwing worden.
Lees ook
500 euro voor een matras of fraude met hypotheken – in Zaandam is het uitbuiten van Bulgaren een ‘verdienmodel’
„Het is alleen de vraag of we voor dit project nog geld hebben”, zegt Nagengast. Op een papiertje tekent hij twee balken, een voor de uitgaven van zijn corporatie en een wat langere voor de inkomsten. „Het verschil is zeg maar ons jaarlijkse exploitatieresultaat, dat sommigen ‘winst’ noemen”, legt Nagengast uit. Die ‘winst’ moet minimaal 1,4 keer zo hoog zijn als de rentelasten, zo eist de toezichthouder. „Die kunnen we dus niet zomaar gebruiken om de bouw te financieren.”
Door het bevriezen van de huur loopt Rochdale uiteindelijk 25 miljoen euro per jaar aan inkomsten mis. Met dat bedrag had de corporatie 750 miljoen euro kunnen lenen voor woningbouw – maar nu dus niet meer. „In totaal hebben we voor 2,4 miljard euro aan projecten gepland. Dat betekent dat we een derde moeten schrappen”, zegt Nagengast: „We kijken nu waar we dat redelijkerwijs kunnen doen.”
Dat geldt ook voor corporatie Parteon, die 7,8 miljoen euro aan huurinkomsten misloopt. „Dat komt neer op 200 miljoen aan investeringen die we nu niet kunnen doen. Dat staat gelijk aan het bouwen van 650 woningen of het verduurzamen van 4500 huizen”, zegt Kwaak. Parteon koopt in Poelenburg bovendien woningen op, om te voorkomen dat die (weer) in malafide handen van bijvoorbeeld huisjesmelkers komen: „Dat wordt nu wel heel moeilijk.”
De Spaghettiflat in de Zaanse wijk Poelenburg moet plaatsmaken voor (voornamelijk) koopwoningen en onder meer een bibliotheek, maar de huurbevriezing gooit roet in het eten.
Foto Bram Petraeus
Plattelandsgemeente
Gaat hier de huurbevriezing pijn doen, bij dit verouderde bedrijventerrein in de Boerejonkerbuurt bij de Zaan? „Particulieren proberen al jaren om dit terrein te ontwikkelen”, vertelt Nagengast, „maar het plan is pas sluitend geworden met onze hulp.” Rochdale sloopt zijn wederopbouw-flats die ernaast staan, stelt de grond beschikbaar aan het project en krijgt daarvoor in ruil nieuwe woningen terug. „Een goede deal”, vindt Nagengast: „Maar misschien dat we dit toch niet gaan doen.” Dit is namelijk een project waar Rochdale eventueel nog kan uitstappen.
Iets verderop is de renovatie van een rijtje monumentale jarentwintig-huizen in volle gang. „Dat kost 3,5 ton per woning”, zegt Nagengast. De blokjes ernaast, waar ooit medewerkers van een slachthuis woonden, zijn gesloopt. Op de lege plek moeten sociale huurwoningen komen, maar de ontwikkeling ligt stil. „De gemeente eist dat hier veertig parkeerplekken komen”, legt Nagengast uit. „Daar is geen ruimte voor. En voor het bouwen van een parkeergarage is geen geld.”
Een plan om het aantal verplichte parkeerplekken per woning (nu ruim anderhalf voor veel woningen) terug te dringen sneuvelde eerder dit jaar in de gemeenteraad van Zaanstad. Daardoor kunnen hier minder woningen worden gebouwd dan in bijvoorbeeld Amsterdam, waar de parkeernorm voor een sociale huurwoning nul is. „Zaanstad is bezig om een echt grote stad te worden”, verzucht Nagengast, „maar blijft met parkeren een plattelandsgemeente.”
Het is inderdaad „erg jammer” dat de parkeerplannen niet zijn aangenomen, zegt wethouder Van der Laan. Toch is het bouwen van sociale huurwoningen volgens hem „niet onmogelijk”. Met „maatwerkafspraken” per project hoopt hij „de bouwproductie op peil te houden”.
In wat in de volksmond nog ‘slachthuisbuurt’ heet worden monumentale woningen gerestaureerd. De ontwikkeling van 95 sociale huurwoningen ernaast ligt stil, doordat de gemeente de aanleg van onbetaalbare parkeerplekken eist.Foto Bram Petraeus
Big bang
Weer rijdt de auto langs groene sportvelden, nu aan de zuidkant van Zaandam. „Hier moeten flexibele woningen komen, voor onder meer spoedzoekers”, zegt Nagengast. Ten minste, áls het wijkje kan worden aangesloten op het elektriciteitsnet.
„We willen proberen om een kabel door te trekken vanaf een project in de buurt”, zegt wethouder Van der Laan, „maar het is de vraag of dit kan.” Gefrustreerd noemt hij nog wat projecten die vastlopen op netcongestie: flexibele woningen op een voormalig Ikea-terrein aan de Zaan, seniorenwoningen bij de moskee in Poelenburg: „Geen stroom, niets. En dus geen woning.”
Bij de moskee in de wijk Poelenburg zouden seniorenwoningen moeten komen, maar stikstof en netcongestie maken dit voorlopig onmogelijk. Foto Bram Petraeus
Dit is niet een typisch Zaans probleem, zegt Huibert Baud via een videoverbinding; hij is directeur klant & ontwerp van de regionale netbeheerder Liander. In heel Nederland zijn we bezig met de verdubbeling van het net”, legt hij uit: „Dat betekent dat we in tien jaar grofweg evenveel kabels aanleggen als hiervoor in honderd jaar.” Wethouders zeggen hem weleens: sluit ons maar vast aan, dan zien we wel. „Als de capaciteit niet toereikend is, heb je grote kans op storingen.” Dus nee, daar begint hij niet aan.
Wel kenmerkend voor Zaanstad zijn de omvangrijke naoorlogse wijken. „Door die wijken lopen veel – letterlijk – dunne koperdraadjes. Die moeten allemaal dikker worden”, zegt Baud. Daar komt bij dat de corporaties hier „in één klap” hun gedateerde woningen willen verduurzamen. Warmtepompen erin, gasleidingen eruit. „Zaanstad ondergaat echt een big bang”, zegt Baud. „Als we alles tegelijkertijd doen, kan het net dit gewoon niet aan.” Dat laat hij gemeenten en corporaties ook geregeld weten.
Niet alles gebeurt met een oerknal. „Hier gaan we alleen isoleren”, zegt Nagengast, terwijl hij langs lange flats rijdt: „We hebben dit de bewoners al zo lang geleden beloofd. Daar gaan we dus wel mee door.”
Op Sportpark Poelenburg in Zaandam zijn 172 flexibele woningen gepland voor spoedzoekers, maar het is onzeker of ze wel op het stroomnet aangesloten kunnen worden.Foto Bram Petraeus
