N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99534106-c22605.jpg)
Foto Marwan Ali/AP
‘Er is oorlog in Soedan, maar waarom, dat ben ik even kwijt”, zong Jeroen van Merwijk. „Ik snap er niks meer van als ik naar die beelden kijk. Waarom doen we voortaan niet één oorlog tegelijk?”
Ik moest aan dit liedje denken toen de afgelopen dagen de wildste analyses over de uitbraak van geweld in Soedan voorbij kwamen. „Vladimir Poetins oorlog is ontploft in Soedan”, schreef de Daily Telegraph. „Hoe de Russische Wagner-groep ook nu weer achter het geweld in Soedan lijkt te zitten” (Het Laatste Nieuws). „Zit Moskou achter het bloedbad in Soedan?”(Daily Mail).
Die krantenkoppen zouden Van Merwijk geruststellen. Alsof er maar één oorlog is: Poetin tegen het Westen, en alle andere conflicten zijn slechts uitwassen daarvan. Wel zo overzichtelijk.
Maar Soedan is niet Poetins harlekijn, en andere Afrikaanse landen evenmin. De Russen zijn slechts een troef in het kaartspel van geïsoleerde krijgsheren.
Neem generaal Mohamed Hamdan Dagalo, alias Hemedti, de man die aan het hoofd staat van de Rapid Support Forces die sinds dit weekend om de macht vecht met de Soedanese regeringstroepen van generaal Abdel Fattah al-Burhan. Een jaar geleden verscheen Hemedti plotseling in Moskou. Het was 23 februari 2022, de vooravond van de Russische inval in Oekraïne. „De hele wereld moet erkennen dat [Rusland] het recht heeft om zijn volk te verdedigen”, sprak Hemedti.
Hemedti’s bezoek was gefaciliteerd door het hoofd van Wagner, het huurlingenleger dat niet alleen in Syrië en Oekraïne huishoudt, maar ook in steeds meer Afrikaanse landen opduikt. In Soedan ging Wagner een joint venture aan met Hemedti’s Rapid Support Forces, die de controle heeft over goudmijnen in het westen van Soedan. Dat goud spekt nu de Russische Centrale Bank, en dus Poetins oorlogskas. Dat klinkt als een solide coalitie.
Maar Wagner is slechts een van Hemedti’s zakenpartners, een gelegenheidsvriend. Zijn goedgetrainde Rapid Support Forces, 110.000 man sterk, leent hij ook uit aan Saoedi-Arabië om in Jemen huis te houden. In ruil voor harde valuta. Zijn manschappen zijn ook verantwoordelijk voor de grensbewaking van Soedan en zouden volgens mensenrechtenorganisaties via een omweg geld hebben ontvangen uit het Europese Emergency Trust Fund, om vluchtelingen tegen te houden. De EU ontkent dit.
Alleen Moskou gaf gehoor aan de noodkreet van de president van de Centraal Afrikaanse Republiek
„Hemedti ontpopt zich als een huursoldaat van de staat”, schrijft Soedan-kenner Alex de Waal. „Dat komt iedereen die de politiek van de Sahara volgt, bekend voor.” Hemedti zelf was de afgelopen dagen druk op Twitter om zichzelf te presenteren als verdediger van mensenrechten en het volk. Hij plaatst zich daarbij nadrukkelijk tegenover het regeringsleger – hetzelfde regeringsleger dat hem in de afgelopen twintig jaar inhuurde voor tal van vuile klussen.
Volgens bronnen van Africa Confidential heeft Hemedti laten weten bereid te zijn Wagner te laten vallen als de buurlanden bereid zijn hem te erkennen als de nieuwe leider van Soedan. Tegelijk spelen de Russen ook dubbelspel. Op 9 februari bezocht de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov Khartoum om handen te schudden met Hemedti’s rivaal, generaal Burhan, om zo te lobbyen voor een Russische marinebasis in Port Soedan, aan de Rode Zee. Rusland staat aan beide kanten van dit conflict.
Wagner bij de bakker
Ook in het buurland van Soedan, de Centraal Afrikaanse Republiek (CAR), zag ik hetzelfde opportunisme ten opzichte van de Russen. In geen enkel land in Afrika zijn de Russen zo zichtbaar als in CAR. Wagner-huurlingen kom je tegen bij de bakker, café’s en restaurants, en op vrijwel alle ministeries waar wat te verdienen valt. Ze kappen tropisch hardhout, bemannen de wegversperringen op de belangrijkste uitvalswegen naar de buurlanden en roven net als in Soedan de goudmijnen leeg.
De Russische huurlingen wijken ook geen moment van de zijde van president Faustin-Archange Touadéra. Ik zag met eigen ogen hoe het hoofd van Wagner het presidentieel paleis in Bangui binnenliep om verslag uit te brengen over de veiligheidssituatie in het land. Ik zag ook hoe de huurlingen urenlang – gemaskerd en wel – als lijfwachten stonden te zweten, terwijl de president vanaf een plastic stoel een triatlon gadesloeg. Maar toen ik de president vroeg waarom hij de Russen vertrouwde met zijn leven, reageerde hij geagiteerd. „Is dit de enige vraag die u interessant vindt? De Russische kwestie?”, zei hij, gezeten op de veranda van zijn buitenverblijf. „Wanneer je huis in brand staat, ga je niet zeuren over de kleur van het bluswater.”
Zijn punt was dat hij het Westen jarenlang om bescherming had gesmeekt tegen rebellen die zijn macht bedreigden, maar geen enkel gehoor kreeg. Als gevolg van een internationaal wapenembargo kon hij zich niet verdedigen tegen tal van rebellengroepen. Het leger van oud-kolonisator Frankrijk trok zich eind vorig jaar geheel terug uit de Centraal Afrikaanse Republiek. Alleen Moskou gaf gehoor aan de noodkreet van de president om bescherming.
Ook president Touadéra liet de Fransen in januari weten dat hij bereid is Wagner te laten vallen in ruil voor Westerse steun. Hoewel de Russen al sinds de jaren zestig warme banden hebben met CAR is de keuze van de president voor Wagner dus enkel uit lijfsbehoud en niet uit ideologie ingegeven. De Russen, bij gebrek aan beter.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99427874-9206fa.jpg)
Lees ook: Buitenlandse steun en geld wakkeren de machtsstrijd in Soedan aan
Antikoloniaal sentiment
Ook in Mali en Burkina Faso verschenen de Russen op het toneel toen coupplegers internationaal alleen kwamen te staan. In augustus 2022 verlieten Franse troepen na negen jaar Mali, in februari streken ze in buurland Burkina Faso eveneens de vlag. Dit gebeurde op een golf van antikoloniaal sentiment en teleurstelling over de slagkracht van het Franse leger, dat het oprukkende jihadisme niet wist te stoppen. De hoop van de coupplegers is dat de brute methoden van Wagner, zonder zorgen over mensenrechten, wel werken. De Russen, bij gebrek aan beter.
Volgens een in februari verschenen rapport van de International Crisis Group is dat ijdele hoop en dreigen Mali en Burkina Faso verder in internationaal isolement weg te zakken. Geen van deze processen worden geregisseerd door president Poetin. Hij is hier niet de poppenspeler, hij wordt gespeeld door Afrikaanse belangen.
Toen in februari Russische fregatten samen met de Chinese marine oefeningen deden voor de kust van Zuid-Afrika, werd dit internationaal gezien als een middelvinger naar Oekraïne en het Westen. „Alle landen houden oefeningen met hun vrienden over de hele wereld”, verdedigde de Zuid-Afrikaanse minister van Buitenlandse Zaken Naledi Pandor die marine-oefening. Met die vriendschap doelde ze op de steun uit Moskou aan Afrikaanse bevrijdingsbewegingen tijdens de Koude Oorlog, zoals aan Mandela’s ANC.
De marine-oefening voor de kust van Zuid-Afrika was theater van een regering waarvoor de Europese Unie en de Verenigde Staten aanzienlijk belangrijkere handelspartners zijn dan Rusland. Maar de ANC-regering ligt in eigen land onder vuur wegens wanbeleid en voelt de hete adem van radicaal links in de nek. De leider van de populistische Economische Vrijheidsstrijders, Julius Malema, heet Poetin al van harte welkom, als hij in augustus Zuid-Afrika bezoekt voor een topontmoeting van de BRICS-landen. Hand in hand, kameraden.
De kans dat Zuid-Afrika Poetin dan zal arresteren op last van het Internationaal Strafhof is klein. Niet omdat Zuid-Afrika veel te winnen heeft met een helpende hand aan Poetin. Maar omdat in deze tijden het bespelen van beide kampen de elites van Afrikaanse landen meer oplevert.
