Afgeven op ‘de elite in Berlijn’ doet het goed in de Beierse biertent

Op het podium voorin de biertent staat een corpulente man in een lederhose met een dirigeerstokje. „Voordat onze minister-president komt, nemen we nog een grote slok!”, verordent hij en heft zijn bierpul. Tweeduizend mensen aan biertafels doen hem na en heffen hun glas, de dirigent draait zich om naar zijn musici en zet het drinklied ‘Ein Prosit’ in. Kort daarop betreedt de Beierse minister-president Markus Söder de feesttent. „Oh, ik vind hem wel heel erg sympathiek”, zucht een vrouw in dirndl. Op de lange weg naar het podium proberen kinderen, mannen en vrouwen een selfie te maken met Söder of de mouwen van zijn Janker, zijn traditionele Beierse jasje, aan te raken. Hier in de biertent in het Beierse Schwabmünchen wordt Söder onthaald als een popster.

Söder toert door Beieren in aanloop naar de deelstaatverkiezingen deze zondag. Zijn CSU, de zusterpartij van de landelijke CDU, staat in peilingen op een comfortabele 37 procent. Daarmee is Söder de onbetwiste winnaar; ook al morren partijgenoten dat Söder niet een absolute meerderheid in het parlement weet te behalen zoals veel van zijn voorgangers dat deden. De CSU regeert sinds 1957 onafgebroken in Beieren, en meestal konden de christen-democraten zonder coalitiepartner uit.

Maar Söder is even populair als omstreden. Critici binnen en buiten zijn partij vinden hem een populist en een windvaan, die van koers wisselt zodra hij denkt dat dat opportuun is. In Beieren is het een oud gebruik om te klagen over ‘die daar hoog in Berlijn’. Maar sinds daar niet langer zusterpartij CDU regeert, maar een coalitie onder SPD’er Olaf Scholz, lijkt het gefoeter op de ‘elite in hoofdstad’ de voornaamste politieke boodschap van de CSU geworden. Deze avond in Schwabmünchen roept Söder: „Ik zeg de coalitie in Berlijn: het is niet genoeg om over de wereld te praten. Zorg eindelijk weer goed voor de eigen en autochtone bevolking. Daarvoor zijn jullie gekozen.” In de tent – met tweeduizend aanwezigen, volgens de politie – klinkt luid gejuich en applaus.

Antisemitisch geschrift

Söders populistische neigingen worden met groeiende argwaan bezien sinds de Beierse minister van Economie en viceminister-president Hubert Aiwanger deze zomer in opspraak raakte vanwege een antisemitisch geschrift. Het in München gevestigde dagblad Süddeutsche Zeitung berichtte dat Aiwanger als scholier een pamflet had geschreven waarin sprake is van een „enkeltje door de schoorsteen in Auschwitz” of „een levenslang verblijf in een massagraf”. Aanvankelijk ontkende Aiwanger iedere betrokkenheid; later zei hij het pamflet bij zich te hebben gedragen en ervoor te zijn bestraft, maar dat in werkelijkheid zijn oudere broer de auteur was. Klasgenoten van toen herinneren zich niettemin hoe de jonge Hubert Aiwanger ermee pronkte ‘Mein Kampf’ te hebben gelezen en Hitler-toespraken kon citeren.

Ondanks de landelijke verontwaardiging en Aiwangers zwakke verweer hield Söder vast aan Aiwanger, die ook voorzitter is van coalitiepartij Freie Wähler. Söder en Aiwanger noemen de berichtgeving van de Süddeutsche Zeitung een campagne tegen Aiwanger. „De media wilden Aiwanger laten verzuipen”, aldus Söder op een bijeenkomst in september, „maar dat zal ons alleen maar sterker maken”.

Söders verdediging van Aiwanger maakt zijn eigen positie kwetsbaar. Markus Söder zal waarschijnlijk ook in 2025 een gooi willen doen naar het kandidaat-kanselierschap voor de christen-democraten, net als in 2021, toen hij Angela Merkel wilde opvolgen, maar het lijsttrekkerschap uiteindelijk moest overlaten aan Armin Laschet (CDU). Met zijn keus voor Aiwanger loopt hij een risico. Een coalitie met de Groenen (net als de Freie Wähler op 15 procent en zo op plek 2 in de peilingen) sluit Söder pertinent uit omdat hij de Groenen in zijn talloze toespraken steeds weer neerzet als het summum van hoofdstedelijke arrogantie.

Met het duo Söder-Aiwanger zal Beieren – qua oppervlak bijna twee keer zo groot als Nederland – hoogstwaarschijnlijk zijn rechts-conservatieve regering houden. Hun politieke tegenstanders zien daarin een gevaar. De SPD-lijsttrekker in Beieren, Florian von Brunn, zegt in een gesprek in München: „We zien iets gebeuren wat we in de VS al zagen met de overwinning van Donald Trump: een triomf voor het rechts-populisme. We moeten de ruk naar rechts zien te voorkomen.” Trumpiaans is de wijze waarop zowel Söder als Aiwanger naar de media wijzen, die in een complot hun coalitie zouden willen schaden.

Braadworstkraampjes

Von Brunn woont in het centrum van München, waar eind september het Oktoberfest in volle gang is. Het feest, dat dit jaar zeven miljoen bezoekers trok, is voor omwonenden geen onverdeeld genoegen, zegt Von Brunn. Maar in de Duitse openbaarheid zou hij het wel laten kritiek op het feest te uiten, zegt hij. Politici in Beieren van alle partijen moeten zich nu eenmaal in traditionele kleding en met bierpul laten zien. „Biertenten horen hier bij het politieke format”, zegt ook Groenen-lijsttrekker Ludwig Hartmann, „maar het zou goed zijn als het daar ook om feiten zou gaan, niet alleen om het affakkelen van de politieke tegenstander”.

Voor politici is de Beierse folklore een soort spel waar ze aan mee moeten doen. Markus Söder drinkt naar verluidt geen of nauwelijks alcohol, en geeft de voorkeur aan cola light. Maar als hij het podium van een biertent betreedt en er staat een glas water op het katheder roep hij: „Hebben jullie hier niets fatsoenlijks te drinken?!”. In Schwabmünchen brengt een gedienstige partijgenoot halverwege Söders optreden een glas water; Söder reageert: „Wat moet ik hiermee? Ik was nog niet van plan te douchen.” Het publiek vindt het grappig.

In Schwabmünchen praat Söder een uur lang, zonder papier, en krijgt zijn toehoorders steeds weer aan het lachen. In een zoveelste klacht over ‘Berlijn’ haalt hij het plan van de minister van Volksgezondheid Karl Lauterbach (SPD) aan om reclame voor zoetigheid, gericht op kinderen, te verbieden. „Want de heer Lauterbach wil dat onze kinderen er anders uitzien”, buldert Söder. „Nou, als het doel van de heer Lauterbach is, dat alle kinderen er zo uitzien als hij…” De zaal ligt dubbel, want Karl Lauterbach is een pezig mannetje. Söders tactiek op sociale media is onder meer om zoveel mogelijk foto’s van zichzelf met traditionele gerechten te posten. Voor zijn verkiezingscampagne maakte hij zelfs een kookboek met recepten voor casselerrib, gekarameliseerde varkenslapjes, ganzenborst en eendenfricassee. Bij een campagnebijeenkomst om elf uur ’s ochtends in Neurenberg deelt hij borden goulash uit aan de voorbijgangers. De Duitse cultuuroorlog begint in de keuken.

Dijenkletsers

De Beierse minister van Economie, Hubert Aiwanger, zegt over de politieke cultuur in de biertent tegen NRC : „Het hoort erbij de dingen te overdrijven, zaken toe te spitsen, uit te delen naar de concurrentie, het verhaal met dijenkletsers te doorspekken”, aldus Aiwanger. „Als je [kanselier] Scholz in een biertent zou zetten, komt niemand. In Noord-Duitsland zijn ze te braaf en te droog. In een biertent kun je niet aankomen met een lezing voor de meisjes-hbs. Je moet stemming maken. Dat is de cultuurkloof tussen Beieren en de rest van de wereld.”

Aiwanger is op een vrijdagavond in september op een stadsfeest in Neurenberg. Aan lange tafels wordt bier gedronken, kraampjes verkopen worstjes per dozijn, her en der staan mensen te dansen op de tafels bij Duitse schlagers. Overal schudt Aiwanger handen, iedereen wil een foto met hem. De affaire over het pamflet heeft Aiwanger veel bekender gemaakt; in de peilingen is zijn partij, de Freie Wähler, sindsdien een paar procentpunten geklommen. Een man met een capuchontrui klopt Aiwanger op de schouder: „Mooi dat je je er niet onder hebt laten krijgen”, zegt-ie. Een man in lederhose ziet Aiwanger voorbijlopen en zegt: „Ik ben van de CSU, maar ik ga hem de hand schudden, na die hetze tegen hem”.

Volgens een peiling van de Bayerischer Rundfunk vindt ongeveer 50 procent van de kiezers Aiwangers excuus, namelijk dat zijn broer het pamflet schreef, geloofwaardig. Veel mensen vinden ook dat Aiwanger geen verantwoording hoeft af te leggen voor zijn gedachtengoed op zijn zestiende.

„Het doel van de Süddeutsche Zeitung is om de Groenen in onze plaats in de regering te krijgen”, zegt Aiwanger laat op de avond op het stadsfeest bij een pul bier. „De Süddeutsche Zeitung heeft van begin af aan neerbuigend over mij geschreven. Ik ben altijd de boer die eigenlijk niet in de politiek thuishoort. De varkensfokker die geen Hoogduits spreekt, die nog bij zijn ouders woont. Ja, dat was nog voor ik een gezin had.”

Lees ook dit artikel over gezond verstand in de politiek: Wat is gezond verstand?

„Wij bedrijven politiek van het gezond verstand”, zegt Aiwanger. „Wat zou je ’s avonds aan de keukentafel met familieleden beslissen? Wij zijn pragmatisch en niet ideologisch links of rechts.” ‘Ideologisch links’ noemt Aiwanger de Groenen, een partij die hij even gevaarlijk vindt als de extreem-rechtse AfD, die volgens peilingen in vrijwel alle deelstaten in opmars is.

Ja, het gevaar van de AfD ziet Aiwanger, en die bestrijdt hij ook, zij het via een omweg: „Ik ben anti-Groenen, en zo voer ik ook campagne. Dat betaalt zich uit voor ons: de mensen kiezen nu voor ons, en niet die andere partij tegen het groene establishment, de AfD.”