Acteren in films is glamoureus, maar niet altijd bevredigend. Op Cannes maken drie filmsterren hun regiedebuut.

Dat democratie geen vanzelfsprekend einddoel is, zoals na het einde van de Koude Oorlog nog eventjes werd geloofd, blijkt opnieuw in Midden-Europa. In Roemenië en Polen werden zondag voor EU en NAVO cruciale verkiezingen gehouden. In Roemenië won een voorstander van democratie en rechtsstaat, nadat het balletje lang compleet de andere kant op leek te rollen. In Polen werd tijdens de eerste ronde van de presidentsverkiezingen duidelijk dat de pro-democratische krachten de race nog niet hebben gewonnen.

De liberaal Rafal Trzaskowski kreeg in Polen weliswaar de meeste stemmen, maar wordt nauw op de hielen gezeten door een kandidaat van de partij die jarenlang bezig was met het afbreken van de rechtsstaat, inclusief aanvallen op journalisten en rechters. Er tekent zich een zenuwslopende strijd af. Over twee weken is er een tweede ronde.

Ook de democratie in Roemenië oogde in de afgelopen maanden kwetsbaar. De daar in november gehouden verkiezingen werden ongeldig verklaard door het Constitutioneel Hof, na sterke aanwijzingen van Russische beïnvloeding. Een heel moedig, maar ook beladen besluit, door het snel gemaakte verwijt van rechterlijke bemoeienis met het democratische proces.

Toen de verkiezingen in de herkansing gingen, was daar, op de golven van de onder meer door Trump aangejaagde verontwaardiging, George Simion, die stond voor een sterk nationalistische koers. In de eerste ronde deed Simion het nog verrassend goed, maar zondag werd hij alsnog verslagen door de onafhankelijke kandidaat Nicusor Dan, de pro-Europese burgemeester van Boekarest, mede dankzij een hoge opkomst.

Europa kan wat betreft Roemenië dus opgelucht ademhalen. De EU heeft als het om de voor Oekraïne cruciale steun gaat al twee flinke ‘stoorzenders’ in huis: Hongarije en Slowakije. Landen die nog enigszins genegeerd en omzeild kunnen worden. Met Roemenië zou dat lastiger zijn geweest. Het land aan de Zwarte Zee vervult als het gaat om de verdediging van de NAVO-grenzen een sleutelpositie.

Toch moet de EU ook lessen trekken. Zo is het opvallend dat Roemeense kiezers die vanuit het buitenland stemden dat in meerderheid voor Simion deden. Het gaat vaak om arbeidsmigranten van wie je hoopt dat ze de geneugten van de EU plukken, zoals het vrije verkeer van personen. Of zou het kunnen dat hun ervaringen in Europa juist de rancune hebben gevoed?

De behandeling van arbeidsmigranten is notoir slecht, niet alleen in Nederland. Hun bestaan is hard en onzeker, uitbuiting is aan de orde van de dag. Arbeidsmigratie kan in herkomstlanden ook leiden tot maatschappelijke ontwrichting, met kinderen die opgroeien zonder ouders. De welvaart in West-Europa wordt voor een aanzienlijk deel geschraagd door mensen die er zelf relatief beperkt van meeprofiteren en worden uitgeknepen als citroenen.

Het gaat de laatste tijd vaak over Russische desinformatie, en over de sluwheid waarmee Moskou hierbij te werk gaat, met betaalde trollenlegers en influencers die de rancune voeden. Terecht. De Russische wens om te ondermijnen is geregeld onderzocht en vastgesteld. Wat minder prominent aan de orde komt, is de voedingsbodem zelf. Voor mensen onderaan de ladder van de arbeidsmarkt is de EU niet het beloofde land. Zij horen over democratie, vrijheid en rechtsstaat maar vragen zich af: voor wie?

Lees ook

Lees ook deze reportage uit Roemenië, voorafgaand aan de verkiezingen

Delen

Mail de redactie

Komt er ooit een dag ná de Israëlische oorlog in de Gazastrook? Ik vroeg het u en mezelf negen maanden geleden in een sombere column en ik ben 13.000 doden verder alleen maar somberder geworden. Ik schrijf deze column na de start op 16 mei van een nieuw Israëlisch offensief met als doel de resterende gijzelaars uit handen van Hamas los te krijgen en Hamas te verslaan, of éérst Hamas te verslaan en dan vanzelf de gijzelaars vrij, voor wie naar premier Netanyahu luistert. Hoe dan ook wordt het hele gebied bezet, nog resterende bebouwing platgegooid (want commandocentra van Hamas, zegt Israël) en alle twee miljoen Palestijnen samengedreven in de zuidelijke uithoek. Samengedreven om hen te beschermen, in de woorden van Netanyahu. Of, in mijn woorden, om hen als het even kan over de grens met Egypte te kieperen.

‘Gideons strijdwagens’ heet het offensief, en omdat de namen van offensieven vaak de aard van het beest weergeven, heb ik het Bijbelboek Richteren opgeslagen. Dat gaat over de zege van Gideon, met veel hulp van God, over de Midjanieten, een Arabische stam die de kinderen van Israël steeds weer lastig viel. Na Gideon deden ze dat niet meer.

Het nieuwe offensief is op zich nauwelijks te onderscheiden van wat in Israël geen offensief heet: meer dan twee maanden uithongerblokkade, begeleid door bombardementen met vanaf half maart meer dan 2.500 Palestijnse doden, van wie meer dan 370 tussen 13 en 16 mei. In totaal zijn nu meer dan 53.000 Palestijnen gedood sinds de oorlog begon na Hamas’ slachtpartij in Israël van 7 oktober 2023. In meerderheid vrouwen en kinderen, bijkomende schade van de jacht op Hamas. Wat kan het schelen. Niemand is onschuldig, verklaarde een Israëlisch parlementslid vorige week nog.

Ondervoeding gaat nu ook steeds meer slachtoffers maken: „Mensen zitten vast in een cyclus waarin gebrek aan gevarieerd voedsel, ondervoeding en ziekte elkaar voeden”, waarschuwde de Wereldgezondheidsorganisatie WHO vorige week. Netanyahu’s nieuwe, „minimale” hoeveelheid hulp gaat daarin niets veranderen.

Googel VN-organisatie OCHA voor slachtoffers en de huiveringwekkende schade: woningen, scholen, ziekenhuizen, watersystemen, gewoon alles wat nodig is om te kunnen overleven. De VN schatten dat als het ooit tot vrede komt herbouw van Gaza tussen zestien en tachtig jaar kan vergen, afhankelijk van het bouwtempo. Eerst moet er puin worden geruimd. UNOCHA’s briefing van 8 april schat dat de oorlog 50 miljoen ton puin heeft geproduceerd, waarvan het ruimen wel 20 jaar kan kosten. Maar niet alles hoeft meteen. De werkelijke vraag is wie de benodigde miljarden gaat betalen zolang er geen structurele oplossing voor het Israëlisch-Palestijnse conflict is. Het antwoord is niemand, omdat volgende vernietigende oorlogsrondes dan zeker zijn. Ten koste van uw belastinggeld: in 2001 vernietigden Israëlische troepen de in aanbouw zijnde haven van Gaza, waarin Nederland 23 miljoen euro had geïnvesteerd.

Steeds meer politici, wetenschappers en mensenrechtenorganisaties spreken van genocide. VN-mensenrechtenchef Volker Türk telde zaterdag de bombardementen, het voortdrijven van bevolking, de systematische vernietiging van hele wijken en de ontzegging van humanitaire hulp op tot etnische zuivering. „We moeten een eind maken aan deze krankzinnigheid.”

Welke ‘we’ ? Netanyahu is vast van plan de oorlog voort te zetten. „We kunnen gedurende een bepaalde periode een staakt-het-vuren overeenkomen, maar we gaan tot het einde.” De Amerikaanse president Trump denkt vooral in termen van een gouden toekomst met de Golfstaten. Arabische en westerse regeringen wentelen zich in machteloosheid, zo goed verwoord door premier Schoof die de plannen van Israël „zorgelijk” noemde.

Tussen maandag middernacht en dinsdagochtend werden bij Israëlische aanvallen weer zestig mensen gedood. Het is allang de hoogste tijd voor sancties.

Carolien Roelants is Midden-Oostenexpert. Ze schrijft om de week een column.

Delen

Mail de redactie

‘Ik moet even iets eten hoor, anders hou ik het niet vol straks.” Nely Koetsier (81) springt op van de bank en snelt naar de keuken. „Jij ook een kop soep?” We zijn in haar benedenwoning in Schiedam, waar overal, op sokkels en tafeltjes, beelden staan opgesteld, die ze de afgelopen jaren zelf uit steen heeft gehouwen. Beeldhouwen is een van de hobby’s die Koetsier beoefent sinds ze niet meer werkt. Ze gaat ook veel naar musea, naar het theater, gaat uit eten met vrienden, ze zit op dansles en in een zanggroep en ze is lid van een leesclub en een haikuvereniging („Ik verveel me nooit!”), maar de afgelopen twee maanden heeft ze voor niets van dat alles tijd gehad. Het beeld waar ze momenteel aan bezig is staat te verstoffen op de bok.

Ze repeteert namelijk voor Café de Verlossing, de nieuwste productie van het Amsterdamse muziektheatergezelschap Silbersee. Een dorpsopera is het, die zich afspeelt in een dorp waar de jeugd uit weggetrokken is. Het idee kwam van regisseur en artistiek directeur Romain Bischoff, Jibbe Willems schreef het libretto. De cast bestaat uit professionele musici en zangers, een koor én twaalf senioren tussen de 61 en 84, die samen ‘de eeuwige jeugd’ verbeelden; de stamgasten van het dorpscafé. Nely Koetsier is een van hen. Via dat thema, eeuwig leven, en al het gewacht dat daarbij komt kijken, stelt de voorstelling impliciet ook vragen over hoe je te verhouden tot de dood.

Het zijn lange repetitiedagen, vertelt ze, terwijl ze met haar soepkom aan de eettafel aanschuift. Sinds een paar dagen repeteren ze nu in de Havenkerk, waar de voorstelling aanstaande vrijdag in première zal gaan. Ze is blij dat de ochtenden vrij zijn, zegt ze, want haar ochtendritueel is belangrijk voor haar. „Ik zet een kopje koffie en ga daarmee heerlijk terug mijn bed in. Dan lees ik een gedicht. Ik kijk even rustig of ik nog berichtjes heb gekregen, of er nog nieuws is. Dan staar ik nog een kwartiertje voor me uit, om me voor te bereiden op de dag. En daarna doe ik een halfuur mijn oefeningen, tegen de stramheid.”

Repetitie van Café de Verlossing.

Foto’s Olivier Middendorp

Ze was vroeger coach van beroep, vertelt ze. „Ik vroeg vaak aan mensen hoe de start van hun dag eruitzag. Je kunt beter de wekker een half uur eerder zetten en de tijd nemen om op te staan, dan dat je haastig aan de dag begint. Zoiets zei ik dan. En mensen zeiden tegen me dat het ze geholpen had, dus dat zal dan wel.”

De soep is op, we moeten naar de Havenkerk. Koetsier zet er flink de pas in. Vanaf half twee worden de spelers in de kerk verwacht. Ze repeteren tot het avondeten, en na het eten, ’s avonds, spelen ze nog een complete doorloop, met alles erop en eraan: kostuums, grime, decor, licht, zenders. „Als alles goed gaat, ben ik vanavond om een uur of elf weer thuis”, zegt ze. Ze klimt via de wal de brug op („Ik neem altijd de snelste weg”) en haast zich naar de overkant. „Dit wandelingetje ernaartoe gebruik ik normaal altijd om me te concentreren”, zegt ze, „Om vast in mijn rol te komen.”

Voetbaltrainers

Een week eerder ontmoetten we elkaar in het François Haverschmidt-gebouw, een voormalig verpleeghuis, waar Nely Koetsier en de elf andere senioren gedurende zes weken onder de systeemplafonds door regisseur Romain Bischoff, bewegingscoach Juliette van Ingen en regie-assistent Florian Slangen voor hun rollen werden klaargestoomd. Het trio hanteerde daarbij niet bepaald fluwelen handschoentjes. Terwijl de twaalf ouderen zich al zingend, musicerend en dansend door het script heen werkten, stonden Bischoff en Van Ingen als voetbaltrainers aan de zijlijn: wijdbeens, driftig knippend met de vingers als er iemand bij de les moest worden gehouden, binnensmonds vloekend wanneer iemand weer eens een regieaanwijzing vergat.

Ze behandelen ons als professionele spelers. Het moet gewoon goed zijn, met minder nemen ze geen genoegen

Koetsier: „Weet je wat het is: ze behandelen ons als professionele spelers. Het moet gewoon goed zijn, met minder nemen ze geen genoegen. Je voelt je serieus genomen. Snap je? En ze behandelen iedereen, en elkaar, met zo veel respect, en aandacht. Dat is echt zeldzaam hoor. Ik heb veel groepsprocessen gecoacht, dus ik weet waar ik het over heb. Het is bijzonder als er bij de leiding een gunfactor bestaat. Geen afpakfactor. Je voelt je enorm gezien door hen. Iedereen voelt dat zo.” Ook acteertechnisch heeft ze veel geleerd, vertelt ze. „Je weet natuurlijk van tevoren wat je gaat spelen, maar het moet eruitzien alsof het idee ter plekke in je opkomt. Dat was nieuw voor me. Dat heb ik geleerd van Romain.”

Koetsier past die les onder andere toe in haar monoloog; een scène waarin haar personage haar verwarring over haar eigen spiegelbeeld onder woorden brengt. ‘Als ik mezelf bekijk, herken ik mezelf niet eens’, is de tekst. ‘Wie is dat oudje dat naar me terug staart in dat raam? Is het nog wel een mens, of is het boom geworden?’ Koetsier speelt de monoloog in het repetitielokaal met een onverzettelijke glimlach; met brede armgebaren zet ze de woorden kracht bij. „Die tekst is natuurlijk heel herkenbaar”, zegt ze. „In de spiegel kijken is niet zo leuk als je in de tachtig bent. Je voelt je nog gewoon jong. Je hebt nog steeds allerlei stoute gedachten, dat gaat gewoon door. Maar in de spiegel zie je hoe de boel afbrokkelt. Daar heb ik best moeite mee gehad.”

Praten over de dood

Het is niet het enige wat haar zwaar valt aan het ouder worden. „Ik ben op een leeftijd waarop de dood veel voorkomt, zal ik maar zeggen. Je kring wordt kleiner. Dat is allemaal niet dramatisch, het hoort erbij, maar je moet er wel mee leren omgaan, om het voor jezelf leuk te houden. Je moet zorgen dat je bezig blijft.”

Praten over de dood, een van de thema’s in de voorstelling, is niet iets wat Nely Koetsier afschrikt; als coach was ze jarenlang gespecialiseerd in rouwverwerking. „Tegenwoordig word je doodgegooid met de dood”, ze lacht, „maar eind jaren tachtig bestond er nog bijna niets op dat vlak. We waren echt pioniers. Mijn werk bestond voornamelijk uit luisteren. En vragen stellen. Als iemand een dierbare verliest, durven mensen er vaak niet naar te vragen. Terwijl je over je gevoelens moet kunnen praten, om iets te verwerken. Vaak wordt er na een halfjaar gezegd: grut, zit je daar nou nóg mee? Ik zei altijd: als mensen meer tijd en rust hadden gehad om naar elkaar te luisteren, dan was ik helemaal niet nodig geweest.”

Repetitie van Café de Verlossing.

Foto Olivier Middendorp

„Kan ik je nu alleen laten?” We zijn bij de kerk, Koetsier wordt vrolijk verwelkomd bij de ingang. Binnen, onder de enorme glas-in-loodramen, heerst bedrijvigheid. Zangeres Fanny Alofs warmt onder de houten kansel haar stem op, een groepje spelers navigeert een bootje op wielen door de middenbeuk van de kerk. Componist Akim Moïseenkov studeert met Simon, een van de senioren, een ritme in. Koetsier schiet een kamer in om zich om te kleden.

Even later komt ze weer naar buiten, in de creatie die Bart Hess voor haar personage ontwierp: een volumineuze jurk van blauw-witte plastic zakken, een strik in het haar. Ze paradeert er opgetogen in rond. „Dat is wat ik zo leuk vind aan de voorstelling”, zegt ze. „Het gaat wel over de dood, maar die kleding, het decor, de liedjes, de dansjes – het is allemaal zo absurdistisch, dat het nergens zwaar wordt. Het is gek. Het is verrassend. Ik vind het een fantastisch stuk.”

Ze voegt zich bij de andere spelers, die klaarstaan om ‘Het lied van de barman’ te repeteren. „Vier met ons het leven”, zingen de in bonte kleding gestoken senioren uit volle borst, in koor. „Laat ons lachen om de dood/ zolang er lucht is, is er adem/ zolang er drank is, is er hoop!”

„Ik rekende gisteren uit dat het over een ruime week allemaal alweer afgelopen is”, zegt Koetsier. „Dan hebben we de laatste voorstelling gespeeld. Gek, toch? Het is in zo’n korte tijd zo’n groot onderdeel van mijn leven geworden. Ik ben best een beetje bang voor het gat waar ik in ga vallen, als het straks afgelopen is.” Dus is ze zich voorzichtig aan het oriënteren, vertelt ze; misschien zijn er vergelijkbare projecten, waar ze aan mee zou kunnen doen. Uit voorzorg heeft ze ook al de nodige afspraken staan, de komende weken. Een weekend naar een thermaalbad, een weekje Oerol. Bezig blijven. Niet op de bank gaan zitten.

Koetsier: „Mijn motto is altijd geweest: een brug die je niet oversteekt, is een gemiste kans op een ander leven. Ik heb veel bruggen overgestoken. Overal ervaringen opgedaan. Dat is leven, vind ik. Nieuwe dingen leren. Ervaringen opdoen. Dát is wat blijft.” Met iets van weemoed bekijkt ze haar medespelers, wat verderop in de kerk. Romain Bischoff tikt op een microfoon. „Even allemaal centraal!”, galmt het door de kerk. Koetsier springt op en voegt zich bij de groep.

Delen

Mail de redactie