Het proces achter gesloten deuren tegen journalist Evan Gershkovich is woensdag begonnen. Kaalgeschoren verscheen de 32-jarige in de glazen kooi van het beklaagdenbankje in Jekaterinenburg. Hem hangt een veroordeling voor spionage boven het hoofd – waar tot twintig jaar cel op staat.
„Om het zelfs maar een proces te noemen […] is oneerlijk tegenover Evan”, schreef Emma Tucker deze week. Zij is de hoofdredacteur van de krant waar Gershkovich voor werkte, The Wall Street Journal. Ze benadrukt dat Gershkovich een geaccrediteerd journalist was, die gewoon zijn werk deed. „Maar het Kremlin heeft de onafhankelijke berichtgeving streng aan banden gelegd, waardoor journalistiek in feite een misdaad is geworden.”
Het proces is gehuld in geheimhouding: onbekend is bijvoorbeeld hoelang het zal duren en hoeveel feiten hem ten laste worden gelegd. De Russische autoriteiten hebben geen bewijs geopenbaard voor zijn vermeende spionage. Dat het hoe dan ook tot een veroordeling komt, daar twijfelen weinigen aan: in Rusland wordt slechts 1 procent van de beklaagden vrijgesproken.
Wisselgeld
Een proces achter gesloten deuren betekent onder meer dat er geen verslaggevers aanwezig mogen zijn. De Amerikaanse ambassade heeft laten weten wel te proberen het proces bij te wonen. „Dit proces gaat niet over het presenteren van bewijsmateriaal, een eerlijk proces of de rechtsstaat”, stelde de ambassade tegenover CNN. „Dit is het Kremlin, dat Amerikaanse burgers gebruikt om politieke doelen te bereiken”.
Gershkovich is Amerikaans staatsburger. Zijn ouders ontvluchtten de Sovjet-Unie in 1971. Hij verhuisde eind 2017 vanuit New York naar Moskou, waar hij eerst werkte voor The Moscow Times, het Engelstalige medium van de Nederlandse media-ondernemer Derk Sauer. Sinds januari 2022 werkte hij als correspondent voor The Wall Street Journal. Eind april 2022 werd hij gearresteerd in Jekaterinenburg. Destijds werd in internationale media gemeld dat hij werkte aan een verhaal over huurlingenleger Wagner, maar zijn krant heeft dat nooit bevestigd.
Het is voor het eerst sinds het einde van de Koude Oorlog dat een Amerikaanse journalist spionage ten laste wordt gelegd in Rusland. Westerse experts beschouwen de arrestatie als een gijzeling door het Kremlin – Moskou zou de journalist willen gebruiken als wisselgeld in onderhandelingen met Washington. De VS onderzoeken naar verluidt de mogelijkheden voor een gevangenenruil. Zowel voor Gershkovich als voor Paul Whelan, een Amerikaanse ex-militair die in 2020 zestien jaar cel opgelegd kreeg, ook vanwege ‘spionage’.
Censuur
Op dit moment zitten zeker dertig journalisten vast in Rusland. Zij zijn gearresteerd op grond van uiteenlopende aanklachten, zoals het verspreiden van onjuiste informatie over de strijdkrachten, spionage, terrorisme, extremisme, het aanzetten tot ongeregeldheden of het illegaal bezit van explosieven of drugs.
Een van hen is Alsoe Koermasjeva, een journalist met zowel het Russische als Amerikaanse staatsburgerschap, die verslag deed voor de Tataars-Basjkierse tak van Radio Free Europe/Radio Liberty. Zij werd afgelopen oktober gearresteerd in de stad Kazan, toen zij onderweg was naar familie. Zij wordt ervan verdacht te hebben geopereerd als ‘buitenlands agent’.
De vergaande repressie en censuur in Rusland maakt nieuwsgaring lastig en gevaarlijk voor journalisten. Veel Russische journalisten hebben het land verlaten. Onafhankelijke nieuwsmedia zoals TV Rain, de prijswinnende krant Novaja Gazeta en de nieuwssite Meduza hebben hun werk voortgezet in ballingschap en zijn nu gevestigd in Europa.
