Na een week van radicaal-rechtse demonstraties, rellen, plunderingen en straatgevechten tussen rivaliserende groepen demonstranten en de politie in verschillende Britse steden, geven veel politici de stortvloed aan desinformatie op sociale media de schuld van het geweld. Sinds het nieuws van vorige week maandag uit de kustplaats Southport, waar drie meisjes werden doodgestoken door een jongen uit de buurt, zijn sociale media overspoeld met nepnieuws dat de dader een migrant en een moslim zou zijn. Patrick Hurley, parlementslid voor de regerende Labour-partij uit Southport, zei dat de rellen die later uitbraken bij een moskee ontstonden door deze „leugens en propaganda”.
Het nepnieuws verspreidde zich als een veenbrand over sociale media. In de 24 uur na de steekpartij in Southport hadden sociale media posts die beweerden dat de dader een migrant en een moslim was maar liefst 27 miljoen ‘impressies’, berekende de Britse onderzoeker Marc Owen Jones, auteur van het boek ‘Digital Authoritarianism in the Middle East: Deception, Disinformation and Social Media’. „Een impressie betekent dat mensen deze posts in hun tijdlijn voorbij zagen komen, niet noodzakelijkerwijs dat ze erop geklikt hebben”, zegt Jones aan de telefoon vanuit Doha, waar hij les geeft aan de Hamid bin Khalifa Universiteit. Hij spreekt van een „perfecte desinformatiestorm”.
Dit heeft volgens Jones diverse oorzaken. „Het is belangrijk om te beseffen dat dit niet in een vacuüm gebeurt”, zegt hij. Zo onthulde hij vorige maand een omvangrijke sociale media campagne, met name in Europa, voor de verspreiding van radicaal-rechtse boodschappen over immigratie, de islam en Israëls oorlog in Gaza. Content hierover op sociale media, die werd verspreid en gepromoot met geld van onduidelijke herkomst, zou zeker 50 miljoen mensen hebben bereikt via Facebook, X, YouTube, Telegram en TikTok. Volgens een voorzichtige schatting heeft de politieke campagne alleen al op Facebook tussen de 100.000 en 240.000 dollar aan advertenties uitgegeven.
„Er was dus al van alles gaande, inclusief de oorlog in Gaza, wat de polarisatie in de samenleving had aangewakkerd in de periode voor de dodelijk steekpartij”, zegt Jones. „De brandstof was de afgelopen maanden als het ware al gemorst, en de steekpartij in Southport vormde slechts de lont in het kruitvat. Het had niet hoeven gebeuren. Maar door het gerucht dat de dader een moslimmigrant was, was het welhaast onvermijdelijk dat deze tragische gebeurtenis leidde tot een golf van desinformatie.”
Een andere belangrijke factor vormden de vele radicaal-rechtse politici en opiniemakers die de steekpartij aangrepen om hun anti-immigratieboodschap te verspreiden. „Illegale migrant steekt zes kleine meisjes neer. Word wakker”, deelde de oud-kickbokser en influencer Andrew Tate met zijn 10 miljoen volgers op X. Ook parlementariër Nigel Farage, drijvende kracht achter de Brexit, liet van zich horen. Nadat de politie tegen de gewoonte in de naam van de verdachte had bekendgemaakt, kenelijk om een eind te maken aan de giftige online geruchtenstroom, plaatste Farage een video op X waarin in hij zich afvroeg „of de waarheid voor ons wordt achtergehouden”.
De grootste agitator was Tommy Robinson, voormalig leider van de radicaal-rechtse English Defense League, die nauwe banden onderhoudt met netwerken in Rusland die desinformatie verspreiden. Vanuit Cyprus voerde hij afgelopen week een intensieve campagne op sociale media waarmee hij begrip toonde voor de betogers. Dit kon hij doen dankzij Elon Musk. In 2018 werd Robinson verbannen van Twitter vanwege ‘haatzaaien’. Maar na de overname van het platform door zijn geestverwant Musk werd het account van Robinson weer toegelaten.
Lees ook
Gewelddadige rellen zijn eerste grote test voor het leiderschap van premier Keir Starmer
Behalve door radicaal-rechtse politici en opiniemakers werd de desinformatie ook grif gedeeld door allerlei schimmige nieuwsaccounts op sociale media. Het invloedrijkste account was Channel3Now, dat banden lijkt te hebben met de Russische defensie- en IT-sector. „Wie zit daarachter”, vraagt Jones zich af. „Wordt het account betaald voor die propaganda? Wordt het gerund door een staat? Of is het gewoon iemand die invloed op sociale media probeert te krijgen door een crisis uit te buiten? Het is vaak onmogelijk om daar achter te komen.”
Toch vindt Jones het te makkelijk om het geweld van afgelopen week af te schuiven op sociale media. Want het was nooit zo uit de hand gelopen als politici het nieuws niet hadden gebruikt voor hun eigen agenda. „Gewone mensen werden echt niet ineens gewelddadig door enkele valse berichten op sociale media”, zegt hij. „Het waren vooral aanhangers van de English Defense League, die zochten naar een aanleiding om te rellen.”
