‘Zelfs mijn oma leest Young Adult-boeken’ – de opmars van een literair genre

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Young Adult-boeken Young Adult is de boekencategorie die de laatste vijf jaar het hardst is gegroeid, mede dankzij #BookTok. „Wow, ik wist niet dat je ook voor je lol kon lezen.”

Foto NRC

Toen online marketeer Destiny Stapper (24) ruim anderhalf jaar geleden bij Scheltema – de vier verdiepingen tellende boekhandel aan het Amsterdamse Rokin – kwam werken, waren de Young Adult-boeken weggestopt in een hoekje. Vorig jaar verhuisden ze naar de Engelstalige afdeling en nu, sinds half mei, is er een volledige afdeling, even groot als de flinke koffiecorner ernaast.

Daar staan 24 kasten (drie keer zoveel als anderhalf jaar geleden) plus nog wat tafels met boeken in zowel het Engels als het Nederlands, in tal van genres. Young Adult is namelijk geen genre, maar een leeftijdscategorie, precies tussen jeugd- en volwassenenliteratuur in, bedoeld voor jongeren vanaf ongeveer vijftien jaar. De pastelkleurige boeken uit Ana Huangs vierdelige Twisted-serie, die onder de categorie romance vallen („Niet aan te slepen”, zegt Stapper) liggen hoog opgestapeld. Er is een kast vol lhbti+ boeken, waaronder The Lesbiana’s Guide to Catholic School. Opvallend veel boeken hebben draken op de omslag.

Young Adult (YA) is de boekencategorie die de afgelopen vijf jaar het hardst is gegroeid. Wereldwijd is de verkoop met 48,2 procent gestegen sinds 2018, blijkt uit onderzoek van WordsRated, een internationaal onderzoeksbureau. In 2022 waren YA-boeken goed voor 4,6 procent van alle verkochte boeken. In 2018 was dat nog 3,4 procent.

YA is al langer in opmars, maar kreeg een gigantische boost door BookTok: de community op TikTok waar video’s over boeken worden gedeeld. Eind 2019 werd de hashtag #BookTok voor het eerst gebruikt door een handjevol TikTokkers die onderling boekentips deelden. In maart 2020 ging één van die video’s viral: honderdduizenden mensen bekeken een filmpje met boekrecensies van de New Yorkse @caitsbooks (313.000 volgers, in haar bio staat ‘accidentally founded booktok’). De eerste lockdown was net begonnen, mensen hadden meer tijd dan ooit om te lezen. Al gauw kwamen er tienduizenden aan boeken gewijde accounts bij. Nu, ruim drie jaar later zijn video’s met de hashtag BookTok 147,3 miljard keer bekeken. Het overgrote deel van deze video’s gaat over YA.

Een YA-boek heeft altijd een adolescent als hoofdpersoon en gaat over thema’s die spelen in het leven van jongeren: relaties, vriendschappen, het zoeken naar identiteit. Sommige uitgevers en winkels – ook Scheltema – maken onderscheid tussen YA en NA: New Adult, boeken voor achttienplussers met wat explicietere inhoud. Romance, fantasy, sciencefiction en historische fictie zijn de populairste genres.

Destiny Stapper is verantwoordelijk voor de socialmediakanalen van Scheltema, waaronder het TikTok-account @scheltema_boekhandel. De video waarin ze een limited edition van het boek Captive (genre: dark romance) van de Algerijnse schrijver Sarah Rivens verloot, werd onlangs ruim 173.000 keer bekeken. Zelf leest Stapper bijna alleen maar YA en NA en runt ze persoonlijke accounts (@leowithbooks_) op BookTok en ‘Bookstagram’: de boekencommunity op Instagram. Ze is net over de helft van haar doel voor dit jaar: honderd boeken lezen.

The Hunger games

Maar de hype rondom YA is niet alleen aan sociale media te danken, zegt Linda Ackermans (34), die aan de Radboud Universiteit in Nijmegen werkt aan een proefschrift over de rol van YA in het Nederlandse literatuurlandschap. Daarnaast geeft ze Nederlands aan bovenbouw van de havo en het vwo. „BookTok heeft YA zeker een boost gegeven, maar jongeren zijn al sinds 2009 langzaam een steeds belangrijkere doelgroep geworden.”

In dat jaar werd de term Young Adult-literatuur voor het eerst in Nederland gebruikt door uitgeverij Lemniscaat. „Hun directeur-uitgever had tijdens een trip naar de Verenigde Staten, waar YA al veel langer een fenomeen is, de aparte YA-afdeling bij Barnes & Noble gezien.”

Rond die tijd stond de vampierreeks Twilight, waarvan het eerste deel in 2005 uitkwam, hoog in de bestsellerlijsten. Dat gold ook voor het dystopische The Hunger Games, dat in 2008 begon. In 2011 verscheen deel één van sciencefictionhit Divergent. Alle drie de series werden verfilmd met grote Hollywoodbudgetten en er verschenen lucratieve merchandise-lijnen. Opeens was duidelijk dat aan deze doelgroep geld te verdienen valt.

Na Lemniscaat volgden meer Nederlandse uitgeverijen. In 2010 werd een prijs speciaal voor jongerenliteratuur in het leven geroepen: het Beste Boek voor Jongeren. En sinds 2015 is er een speciale Boekenweek voor jongeren. Ackermans: „Voordat de term YA in Nederland werd geïntroduceerd, werd er nauwelijks iets gedaan om jongeren als doelgroep te bereiken.”

Verliefd

BookTokker Daniëlla Morcus (28) runt een van de grootste Nederlandstalige boeken-accounts op TikTok: @daansbooks met 20,6K volgers. „Door Twilight, The Hunger Games en Divergent ben ik echt verliefd geworden op lezen. Ik wilde niet meer slapen en zegde afspraken met vrienden af, zó graag wilde ik verder lezen.”

Morcus, die vier dagen per week als kleuterjuf werkt, plaatst sinds begin 2021 elke dag, zonder ooit een dag over te slaan, minstens één video op TikTok. De teller staat inmiddels bijna op duizend. Video’s met recensies van boeken, unboxingvideo’s waarin ze pakketjes die ze van uitgevers krijgt openmaakt en opsommingen als: dit zijn de boeken die me het hardst aan het huilen hebben gemaakt. Haar op kleur gesorteerde boekenkast (‘rainbow shelves’ in BookTok-jargon) bevat bijna zeshonderd boeken. Samen met @mirelleisreading organiseerde ze drie keer een BookTok-evenement bij boekhandel Donner in Rotterdam.

Ooit had het woord nerd een stigma. Sinds ik op BookTok zit, ben ik een trotse nerd

Daniëlla Morcus (28) BookTokker

YA-liefhebbers in Nederland vormen een hechte community, zegt ze. „Ik heb via BookTok veel vrienden en kennissen gemaakt. Je komt elkaar steeds tegen op events en hebt al snel een band, want je kunt over dezelfde boeken praten. Ooit had het woord nerd een stigma. Sinds ik op BookTok zit, ben ik een trotse nerd. Ik weet nu dat er héél veel mensen zijn die compleet verliefd kunnen worden op fictieve personages en die een boekenkast hebben die de helft van hun huis inneemt.”

Het liefst leest ze fantasy. „Ik verdwijn graag in een andere wereld, eentje waarin alles kan.” De achtdelige Throne of Glass-serie van de Amerikaanse Sarah J. Maas – een van de populairste YA-schrijvers van de afgelopen jaren – is haar favoriet. „Die boeken gaan over Celaena, een jonge huurmoordenaar. Er zit veel character building in en het heeft me erg geraakt.”

Op 16 juni ging ze naar het gemaskerde bal dat boekhandel Scheltema organiseerde ter ere van de Nederlandse vertaling van Vampyria, een Frans vampierboek. Zo’n honderd fans kwamen verkleed naar de winkel. „Mensen deelden op social media wat voor galajurken ze van plan waren te dragen”, zegt online marketeer Destiny Stapper.

„Voor het eerst sinds het succes van Twilight zijn vampieren weer helemaal terug”, zegt ze. „Een andere grote trend is romantasy. Fantasyboeken met veel romance erin.” Dat is iets anders dan cozy fantasy, waarin het scheppen van een sfeervolle wereld belangrijker is dan de avonturen van de hoofdpersoon. Zoals in Legends & Lattes van Travis Baldree. Over een ork die het vechten verruild heeft voor het runnen van een koffietentje.

Het genre romance heeft talloze populaire subgenres. Er is billionaire romance, dat weer het tegenovergestelde is van smalltown romance. In die laatste categorie worden ‘gewone mensen’ – een alleenstaande vader en een babysitter – verliefd. The Love Hypothesis, een bestseller van Ali Hazelwood valt in de categorie STEM romance, met vrouwelijke hoofdpersonen die werken in Science, Technology, Engineering of Mathematics. Er is zelfs een genre dat priest romance heet. „Ook een trend binnen romance: personages die een bakkerijtje hebben of meedoen aan een bakwedstrijd, zoals bij de de queer roman The Dos and Donuts of Love .”

Dat boek staat in de pride-kast van Scheltema’s YA-afdeling. YA is heel inclusief, zegt Stapper. „Er zijn veel queer boeken, en boeken met personages van kleur, maar bijvoorbeeld ook met plus-size rep [representatie].” BookTokker Daniëlla Morcus ziet die inclusiviteit als een belangrijke reden om YA-boeken te promoten. Alleen al vanwege Heartstopper, de reeks die Alice Oseman sinds 2016 schrijft en waar Netflix vorig jaar een tv-serie van maakte. Over twee jongens op de middelbare school die een relatie met elkaar krijgen. „Dankzij die boeken hebben veel jongeren voor het eerst kennis gemaakt met verliefdheid op iemand van hetzelfde geslacht. Jongeren die zich onbegrepen of alleen voelden dachten door Heartstopper: ‘Oh, dit kan dus!’ Die herkenning is zo belangrijk.”

Vaak zie je in één oogopslag dat een boek in de categorie YA valt. Destiny Stapper: „De omslagen zijn altijd kleurrijk, ze knallen echt.” En clichés worden niet geschuwd: rozen op de covers van romance boeken, dramatische gouden letters bij fantasy, gitzwarte omslagen voor duistere verhalen.

Esthetiek speelt een grote rol op een visueel platform als TikTok. BookTokkers tonen trots hun boekenkast, posters waarop ze invullen hoeveel boeken ze dat jaar al gelezen hebben, de manier waarop ze hun boeken annoteren: met complexe systemen van tabs, stickers en stiften in verschillende kleuren. Op Etsy worden talloze ‘annotation kits’ met stickers aangeboden.

„Lezen is een lifestyle geworden”, zegt Linda Ackermans. „Uitgevers spelen daar op in. Bijvoorbeeld door non-boekproducten op de markt te brengen. Denk aan tasjes met teksten als ‘Proud bookjunkie’ of ‘I got 99 problems but a book ain’t one’.”

YA gaat vaak gepaard met fandom. Jongeren reizen het hele land door om hun favoriete schrijver te ontmoeten en maken video’s waarin ze de liefde verklaren aan fictieve personages. Dat werd in 2014 al duidelijk in Amsterdam, waar de filmversie van The Fault in Our Stars (het boek uit 2012 van Amerikaan John Green, nog altijd een van de grootste namen in YA) deels opgenomen werd. Het bankje op de Leidsegracht, waarop de hoofdpersonen – twee tieners met kanker – tijdens een belangrijke scène zaten, werd een bedevaartsoord waar fans massaal selfies namen. Het bankje werd in 2014 gestolen en is nooit meer teruggevonden.

Engelstalig

Op BookTok – ook bij Nederlandse accounts – gaat het voor een groot deel over Engelstalige boeken. In boekwinkels is een groot deel van het YA-aanbod Engels. Volgens cijfers van het CPNB was in 2022 één op de vijf verkochte boeken in Nederland anderstalig. Sinds 2018 is het aandeel anderstalige boeken met 65 procent gegroeid.

Ook promovenda Ackermans ziet dat er veel in het Engels gelezen wordt. „Niet alle boeken die jongeren op sociale media voorbij zien komen, worden vertaald in het Nederlands. Engelse boeken zijn vaak goedkoper en sommige jongeren vinden vertalingen – in hun woorden – lame. Toch geven de meeste jongeren nog steeds de voorkeur aan Nederlands.”

Er worden steeds meer oorspronkelijk Nederlandse YA-boeken uitgegeven, en er worden meer boeken naar het Nederlands vertaald. Volgens Destiny Stapper van Scheltema verkopen vooral de Nederlandse vertalingen die door onder meer De Boekerij als luxe limited editons worden uitgegeven, goed. Hardcovers, met illustraties en kleur op snee. „We zien dat mensen die het boek al in het Engels hebben deze versies óók kopen, als collector’s item.”

Het is een misverstand dat Young adult altijd licht is

Linda Ackermans (34) Radboud Universiteit Nijmegen

Er worden in Nederland regelmatig boeken uitgegeven die eigenlijk in de categorie YA vallen, maar als volwassenenliteratuur op de markt worden gebracht, zegt Linda Ackermans. „Confrontaties van Simone Atangana Bekono bijvoorbeeld, of Confettiregen van Splinter Chabot. Als je de kenmerken van Young Adult-literatuur naast die boeken legt, kun je alle hokjes aanvinken. Ik begrijp het wel, Splinter Chabot kon destijds bij DWDD promotie maken voor z’n boek. YA-schrijvers worden nooit uitgenodigd voor dat soort programma’s en worden ook niet besproken door de meeste literaire critici.”

YA heeft een imagoprobleem, zegt Ackermans. „Terwijl er boeken van hoge literaire kwaliteit tussen zitten. Het is een misverstand dat YA altijd licht of makkelijk leesbaar is.” Ze noemt Allemaal willen we de hemel van de Vlaamse schrijver Els Beerten. „Dat is grote literatuur. Het gaat over jongeren in Vlaanderen in de Tweede Wereldoorlog. Het wordt niet chronologisch en vanuit verschillende perspectieven verteld en je hebt er best wat voorkennis voor nodig.”

Imagoprobleem

Door dat imagoprobleem worden YA-boeken niet altijd goedgekeurd voor de leeslijst op de middelbare school. Ackermans hield 15 juni de openingslezing tijdens een symposium over de rol van YA in het vak Nederlands. „In de eindtermen staat dat leerlingen zelf literaire werken – acht op de havo, twaalf (waaronder drie van vóór 1880) op het vwo – moeten kiezen. De enige eis is dat de boeken oorspronkelijk Nederlandstalig moeten zijn. In de praktijk staat de ene docent YA wel toe en de ander niet.”

Uit het onderzoek dat Ackermans afgelopen schooljaar deed, blijkt dat 78 procent van de docenten havo-leerlingen toestaat YA te lezen. Op het vwo is dat 62,6 procent. 77 procent van de docenten leest zelf YA. „Die staan vaker YA toe op de leeslijst. Ze oordelen ook positiever over de literaire kwaliteit. Onbekend maakt blijkbaar onbemind.”

Voorstanders hopen dat YA jongeren aan het lezen zet en houdt. Veel tegenstanders denken dat de literaire kwaliteit van YA te min is. „Terwijl de voorstanders de literaire kwaliteit juist als argument noemen om het wél toe te staan.” Natuurlijk wil ik dat leerlingen ook klassieke werken lezen, zegt Ackermans. „Maar als je bij de klassiekers begint terwijl leerlingen er nog niet klaar voor zijn, is er een kans dat je ze voor altijd kwijtraakt als lezers.”

Basisschool

Dat herkent BookTokker Daniëlla Morcus. „Op de basisschool las ik veel. Op de middelbare school is dat helemaal ingezakt. Doordat ik steeds boeken moest lezen waar ik niets mee had, ben ik vaker films en series gaan kijken.” In de berichten op haar TikTok-account ziet ze dat het vak Nederlands jongeren nog steeds weinig leesplezier bezorgt. „Een reactie die ik vaak krijg is: wow, ik wist niet dat je kon lezen voor de lol!”

Als je tegemoetkomt aan de interesses van jongeren, is de kans groter dat ze blijven lezen, zegt Ackermans. „Jongeren kunnen zich herkennen in YA, het staat dichter bij hun eigen leven. Als docent kun je bijvoorbeeld een YA-boek koppelen aan een klassiek werk met hetzelfde thema. YA heeft dan een brugfunctie.”

Destiny Stapper van Scheltema: „We zien dat mensen meegroeien met de categorieën. Dat lezers die beginnen bij YA later ook NA en romance, fantasy of sci-fi oppakken. YA wordt niet helemaal vervangen, maar ze gaan er andere dingen naast lezen.”

Tussen de YA-afdeling en de Engelstalige afdeling op de eerste verdieping van Scheltema staan twee tafels met wat Stapper „overgangstitels” noemt. „Die zijn wat literairder, maar de thema’s sluiten aan bij de interesses van YA-lezers.” Er liggen boeken van Madeline Miller en Toshikazu Kawaguchi, populair op BookTok. Maar ook The Secret History van Donna Tartt. „Dat valt in het genre dark academia, verhalen in een duistere academische setting, een trend op BookTok.”

Stapper merkt dat veel YA-lezers zelf geen young adult zijn. „Op onze events zien we lezers tot dertig jaar.”

„Je kunt prima de rest van je leven YA lezen”, zegt de 28-jarige Daniëlla Morcus. „Soms lees ik een boek over een highschooldrama en dan denk ik wel: kom op, doe even normaal, maar over het algemeen kan ik me goed met de hoofdpersonen identificeren. Mijn moeders favoriete genre is ook YA. Zelfs mijn oma leent regelmatig iets.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 1 juli 2023.

Related Posts

Veel Nederlandse topsporters liepen weg met ‘bijdehand ventje’ Ted Troost

  • admin
  • November 27, 2024
  • 0

Toen de sportpsychologie in Nederland nog in de kinderschoenen stond, zweerden veel topsporters bij Ted Troost. De deze maand op 88-jarige leeftijd overleden haptonoom had op het EK van 1988 en het WK van 1990 de halve selectie van Oranje in handen. Met wisselend succes, zou de cynicus kunnen denken. Na het EK-goud in West-Duitsland volgde roemloze uitschakeling op het WK in Italië.

Ted Troost werd door de opeenvolgende bondscoaches Rinus Michels en Leo Beenhakker oogluikend binnengelaten in het hotel van Oranje. Bondsarts Frits Kessel vond hem misschien een kwakzalver, maar moest zich schikken vanwege het teambelang. De vedetten Ruud Gullit, Marco van Basten en Hans van Breukelen zeiden er baat bij te hebben. Net als Johan Cruijff en Willem van Hanegem, Wimbledonkampioen Richard Krajicek, de schaatskampioenen Hein Vergeer en Yvonne van Gennip en vele anderen.

Over zijn slechte contact met Kessel zei Troost in 2022 tegen Voetbal International: „De bondsdokter háátte me. Logisch. Ik was toch een bijdehand ventje geworden. En ik deed dingen die hij niet kon uitleggen. Maar driekwart van het elftal wilde door mij worden geholpen. Michels stond het oogluikend toe.”

Tennisleraar

De geboren Rotterdammer Troost was korte tijd tennisleraar, voordat hij fysiotherapie ging studeren. Al in de jaren 60 werd hij gegrepen door haptonomie en ging hij in de leer bij grondlegger Frans Veldman. In zijn bestseller Het lichaam liegt nooit uit 1989 schreef hij wat zijn therapie behelsde. „Het is een geneeswijze, die mensen via hun gevoel confronteert met de emotionele problemen die aan hun kwaal ten grondslag liggen. Door de aanraking wordt opnieuw geleerd te voelen. Daardoor ontdooit het bevroren gevoel van binnen.”

In 1988 legde hij een NRC-verslaggever uit hoe de surfplank van Martine van Soolingen een verlengstuk van haar lichaam moest worden. Haar houding zou verkeerd zijn, waarna Troost staande op haar rug aangaf hoe het wel moest. „Zoals hij op mij ging staan, zo zou ik op de plank moeten staan. Hij leerde me ontspannen waardoor het geen pijn deed als hij op mij stond”, liet Van Soolingen optekenen in het boek.

Drievoudig olympisch kampioene Yvonne van Gennip zei zich mentaal weerbaarder te zijn gaan voelen dankzij Troost, vertelde ze een jaar na haar goldrush in Calgary. „De eerste keer hebben we niet zoveel gepraat, maar heeft hij me dingen laten voelen. Dan trekt hij je aan je nekvel, laat je stuiteren en probeert je te laten voelen wat voelen eigenlijk is”, aldus Van Gennip. Minder tevreden was wielrenner Jacques Hanegraaf. Zijn boosheid was volgens Troost terug te voeren op een moeilijke jeugd. Hanegraaf liet zich niet meer zien.

Niet onomstreden

Troost was een begrip in sportkringen, maar niet onomstreden, net als zijn leermeester Veldman. In NRC sprak Frits Abrahams in 1989 met oud-patiënten over de werkwijze van beide haptonomen. Seksualiteit was een belangrijke factor in hun medische denken, vertelden zij. Veldman gaf naakt demonstraties en bij Troost, die na ruzie voor zichzelf was begonnen, werden cursisten in het kruis gegrepen.

Ongewenste intimiteiten of niet, Oranje-doelman Van Breukelen legde aan de vooravond van het mislukte WK in 1990 in NRC uit welke positieve invloed Troost op hem had: „Ted heeft me laten zien dat ik waardering voor mezelf behoor op te brengen. Verder moet ik mezelf accepteren zoals ik ben met alle positieve en negatieve punten. Voor mijn eigen bestwil sta ik nu open voor bepaalde dingen zoals kritiek. In het verleden kon ik me mateloos ergeren aan wat er over me geschreven en gezegd werd, als ik weer eens niet naar behoren had gepresteerd. Daar kan ik nu mee omgaan. Als ik vroeger een blunder maakte, kon ik daar een week mee zitten. Nu ga ik dat relativeren en me afvragen wat er precies is fout gegaan.”

‘Elkaar aanvoelen, letterlijk’

Behalve Van Breukelen kwamen de WK-gangers Joop Hiele, Adri van Tiggelen en Gerald Vanenburg in de behandelkamer van de haptonoom. In Voetbal International legde hij zijn werkwijze tijdens het WK uit. „Toen heb ik nog vier van die voetballers op elkaar gelegd. Over zulke dingen dacht ik niet na, ik voelde gewoon wat er diende te gebeuren. Soms legde ik ze op elkaar, soms liet ik ze bij elkaar op schoot zitten. Dat zorgde voor meer zelfvertrouwen en voor verbinding in het team. Ze moesten elkaar aanvoelen, letterlijk. Daar is niets spiritueels aan”, aldus Troost. „Het is net als wanneer je een kind op schoot neemt. Je versmelt. Ook een voetballer heeft geborgenheid nodig. Leg de as op elkaar en je elftal wordt veel hechter. In 1988 is het gebleken.”

Maar op het WK in 1990 dus niet, zo bleek een paar weken later toen Oranje vroegtijdig werd uitgeschakeld. De toenmalige bondscoach Beenhakker, die tegen de zin van de meeste en belangrijkste internationals van het bondsbestuur de voorkeur had gekregen boven Cruijff, hoopte met de komst van de haptonoom de ‘onwillige honden’ aan het voetballen te krijgen.

Beenhakker in NRC: „Wat ik persoonlijk van Troost vind, is niet interessant. In dit circus zoekt een speler zekerheid. De een doet dat via een gesprek met zijn vrouw, de ander zakt een avondje door, de derde zoekt deskundige hulp. Mijn zegen hebben ze.”

Ted Troost was getrouwd met oud-toptennisster Marianne van der Torre, met wie hij drie dochters kreeg.


Dichter Ellen Deckwitz reist met haar moeder naar Italië om de Premio Ciampi-poëzieprijs op te halen: ‘Dus dit is je muze’, zegt de uitgever

  • admin
  • November 27, 2024
  • 0

Zondag 17 novemberConfetti

Wanneer ik mijn telefoon aanzet, blijk ik vierentwintig appjes van mijn moeder te hebben, allemaal verzonden tussen kwart over vijf en half zes ’s ochtends. Of we toch geen eerdere trein moeten nemen. Of ze niet beter én haar paspoort én haar ID-kaart meebrengt, want je kan er altijd eentje kwijtraken.

En of ik al een tijdsschema heb gemaakt voor de terugreis.

Over drie dagen zullen we afreizen naar de Italiaanse stad Livorno, waar ik de prestigieuze Ciampi-prijs in ontvangst mag nemen voor de Italiaanse vertaling van mijn poëziebundel Hogere Natuurkunde. Toen ik mijn moeder vroeg of ze mee wilde, spoot de confetti nog net niet uit mijn mobiel.

„Weet je het zeker?”, vroeg ze, stotterend van vreugde.

Ik wist het zeker, natuurlijk moest ze mee. De bundel gaat immers over haar.

Maandag 18 november Extra koffer

Vanochtend vertaal ik voor het Winternachten Festival een gedicht van de Amerikaans-Palestijnse dichter George Abraham, over hoe oorlog zijn weerslag heeft op het lichaam. Tegen het einde is er een regel waar ik mijn hoofd over breek. Abraham schrijft dat hij wil scheuren door „this country’s arms”, waarbij ‘arms’ zowel op ledematen als wapens kan slaan. Ik pak mijn telefoon om hem te appen en zie dat mijn moeder twee voicemails heeft achtergelaten. Of ik mijn gele boekje niet vergeet mee te nemen naar Italië, en of ze nog een extra koffer moet meebrengen, we blijven immers twee dagen weg.

Dinsdag 19 novemberBlixa Bargeld

Ik bel met mijn Italiaanse uitgever over de prijsuitreiking. De Ciampi is een prijs met meerdere categorieën, waaronder visuele kunst en muziek. De 21ste november is er een groot gala waar alle winnaars zullen optreden, waaronder de Amerikaanse muzikant Micah P. Hinson en de Duitse zanger en performancekunstenaar Blixa Bargeld. We hangen op en meteen belt mijn moeder, of we morgen toch een paar treinen eerder kunnen nemen, je weet het immers nooit met de spoorwegen.

Woensdag 20 novemberStortregen

We arriveren twee uur te vroeg in Livorno. De man die ons op zou halen neemt zijn telefoon niet op, maar mijn moeder straalt, want we hebben het gehaald.

Het begint te stortregenen.

Ellen en haar moeder met de dichter Vincenzo Frungillo tijdens de lunch.
Foto Laura Lezza

Donderdag 21 novemberDiner

Vandaag is de prijsuitreiking. Ik maak kennis met Pierluigi Lanfranchi, de Italiaanse dichter die samen met Emilie van Opstall mijn bundel vertaalde. Hij overhandigt me het eerste exemplaar van de Valigie Rosse-editie, de uitgave die ter gelegenheid van deze prijs is gemaakt.

„Dus dit is je muze”, zegt de uitgever terwijl hij naar mijn moeder knikt, die zo breed grijnst alsof ze vannacht met een kleerhanger in haar mond heeft geslapen. We gaan naar het restaurant waar er voor de winnaars en hun gasten een lopend buffet is. Het is er druk, de schalen raken sneller leeg dan ze worden bijgevuld maar mijn moeder slalomt vrolijk tussen de rijen door en heeft in een mum van tijd een bord vol eten.

Aan tafel gaat het gesprek vooral over de politieke ontwikkelingen in Europa. De opkomst van rechts en reactionaire bewegingen, hoe de regering van Meloni de pers tegenwerkt. Volgens mijn disgenoten steunt de Italiaanse regering Netanyahu. Het meisje naast me fluistert dat het woord genocide taboe is in het publieke debat. Ze volgt de gebeurtenissen in Gaza per TikTok, en ik toon haar de Instagrampagina van een vriend die de strijd in Oekraïne in beeld brengt. Even voel ik me moedeloos. Hoeveel je ook probeert mee te krijgen van een oorlog, het is uiteindelijk slechts een fractie van alle verwoestingen. Dat komt niet alleen doordat je niet overal met een camera bij kan zijn, maar ook omdat een oorlog na haar einde voortbestaat in de overlevenden en in hun nazaten. Elke raket die vandaag wordt afgeschoten vernietigt niet alleen gebouwen en lichamen, maar ook de levens van mensen die nog geboren moeten worden.

De bundel waar ik de Ciampi voor kreeg toegekend, gaat daarover. Mijn grootouders overleefden de Tweede Wereldoorlog, maar ze waren voorgoed vervormd. De ontberingen, de martelingen en de verkrachtingen maakten van hen mensen die constant waaks waren. Ze hadden altijd een koffer klaarstaan om te kunnen vluchten, potten geld en voedsel op, planden alles altijd tot in detail vooruit om zo min mogelijk aan de genade van het toeval overgeleverd te zijn. Mijn moeder groeide op met mensen die van een onverwachts geluid zo konden schrikken dat ze het hele huis bij elkaar gilden. En dat vervolgens weer op haar afreageerden.

Ik kijk even naar haar. Ze is in een geanimeerd gesprek verwikkeld met dichter Vincenzo Frungillo.

„I paint my hair myself”, zegt ze stralend terwijl ze naar haar blonde lokken wijst, „Only twee euro at the Aldi!”

<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Ellen in Livorno op de dag van de uitreiking van de Ciampi-prijs. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Ellen in Livorno op de dag van de uitreiking van de Ciampi-prijs. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-1.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/27133558/data124927331-c83576.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-11.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-9.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-10.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-11.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-12.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/OzpvRPp65E1WlhUByZHOoyHRHvI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/27133558/data124927331-c83576.jpg 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Ellen Deckwitz bekijkt de bundel Fisica avanzata, de Italiaanse vertaling van haar poëziebundel Hogere Natuurkunde.

Foto Laura Lezza

” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Ellen Deckwitz bekijkt de bundel Fisica avanzata, de Italiaanse vertaling van haar poëziebundel Hogere Natuurkunde.

Foto Laura Lezza

” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-2.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/27133551/data124927373-a14f8c.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-15.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-13.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-14.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-15.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-16.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/aY7enzbdou5DB-jY8D2qYHNMUc8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/27133551/data124927373-a14f8c.jpg 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-2" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Ellen Deckwitz in het Goldoni Theatre. ” data-figure-id=”2″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Ellen Deckwitz in het Goldoni Theatre. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-3.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/27133548/data124927385-34ca08.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-19.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-17.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-18.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-19.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-20.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/v4jfIMbny5Xh3KjpDe3xkbgg9lo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/27133548/data124927385-34ca08.jpg 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-3" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Ellen Deckwitz aan de kust van Livorno op de dag van de uitreiking van de Ciampi-prijs. ” data-figure-id=”3″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Ellen Deckwitz aan de kust van Livorno op de dag van de uitreiking van de Ciampi-prijs. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-4.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/27133556/data124927343-e837a3.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-23.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-21.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-22.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-23.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/dichter-ellen-deckwitz-reist-met-haar-moeder-naar-italie-om-de-premio-ciampi-poezieprijs-op-te-halen-dus-dit-is-je-muze-zegt-de-uitgever-24.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/ykmm8zwasNpsmF5pq9IE6JdpHQY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/27133556/data124927343-e837a3.jpg 1920w”>

Foto’s: Foto Laura Lezza

Vrijdag 22 november ‘Onbegraven verdriet’

We ontbijten om half zes ’s ochtends, mijn moeder glundert na van de mooie avond en stopt nog snel een gekookt ei in haar handtasje.

Ondertussen check ik mijn mail. Ik heb bericht terug van George, hij vindt het goed als ik ‘arms’ vertaal met ‘armen’ in plaats van met ‘wapens’. Ik laat mijn ogen nog een laatste keer gaan over zijn gedicht. Ergens schrijft hij over het „onbegraven verdriet” van zijn vader, wat me enorm raakt. Er is leed dat zich niet laat bedekken, dat nooit tot ontbinding zal overgaan. Trauma is een conserveermiddel, een vorm van sterk water. De kleur verdwijnt, de feiten blijven, evenals de gedragingen die erdoor ontstaan.

Zaterdag 23 novemberDe diepte

We zijn veilig aangekomen op Centraal Station Amsterdam. Mijn moeder checkt de NS-reisplanner, er is vertraging maar we zijn zo vroeg dat ze waarschijnlijk toch nog anderhalf uur eerder dan gepland thuis is.

Ze kust me haastig en snelwandelt richting haar perron. Vlak voor ze op de roltrap stapt, draait ze zich nog een keer om.

„Het was leuk!”, roept ze.

„Ja!”, roep ik terug.

„We hebben alles gered!”, juicht ze.

Ze zwaait nog een keer en verdwijnt dan omlaag, de diepte in.


Tv-recensie | Waar ligt een kind nou wakker van? Van het Sinterklaasjournaal of van de reactie van de premier?

  • admin
  • November 27, 2024
  • 0

Het scheen een regelrechte horrorshow te zijn geweest. Nachtmerriemateriaal van het ergste soort. Daarom hield ik de afstandsbediening bij de hand, voor als het écht uit de klauwen zou lopen. Ik had het programma al een paar dagen niet gekeken – omdat er nou eenmaal andere dingen op de planning stonden, en ook omdat ik zo’n twintig jaar ouder ben dan de beoogde doelgroep. Maar gedurende die paar dagen waren me zo veel alarmerende berichten ter ore gekomen dat ik me onderhand afvroeg of we misschien op het eind van het programma afstevenden: of seizoen 24 het allerlaatste seizoen ooit zou zijn. Want de makers, zo ging het verhaal, hadden het ondenkbare gedaan.

Ze hadden de gezondheid van Sinterklaas in twijfel getrokken.

Alleen al het opschrijven van die zin voelt als een ernstige zonde, dus je snapt dat ik er niet happig op was de gemiste afleveringen terug te kijken. Zo wordt het wel heel verleidelijk om je te voegen bij de groeiende groep nieuwsmijders. Maar de aflevering van maandagavond had de gemoederen dermate hoog doen oplopen dat je er echt niet omheen kon. Metro schreef over kinderen die huilend naar bed gingen. De Telegraaf sprak van een „horrorscène”. Helaas – negeren leek geen optie meer. Daarom raapte ik dinsdagavond alle moed bij elkaar en keek ik het Sinterklaasjournaal (NTR) terug.

Inderdaad is de goede Sint dit jaar opvallend bedlegerig en toont iedereen in zijn omgeving zich bezorgd over zijn gezondheid. Van de Pieten moet hij veel uitrusten en op zijn staf leunen als hij zich toch genoodzaakt ziet een paar stappen te verzetten, maar daar is de goedheiligman natuurlijk te eigenwijs voor – met als gevolg dat hij op een goed moment met een ambulance wordt afgevoerd naar het ziekenhuis. In de uitzending van maandag werden twee Pieten gevolgd die Sinterklaas daar kwamen opzoeken. Ze hadden zicht op zijn behandelkamer door een kier in de gordijnen, en hoorden hem aan de dokter vragen wat ze nu precies ging doen. „Even doorbijten Sinterklaas”, antwoordde de dokter: „het moet er écht af.” Daarna bewoog ze zich naar zijn been en klonk het lawaai van een gipszaag. En het gegil van twee geschokte Pieten, die pas een dag later zouden ontdekken dat Sinterklaas al die tijd met een gipsverband om zijn been had gelopen. Niet zijn been, maar dat verband was eraf gezaagd.

Dat dat een spannend tafereel was kon ik me als voormalig bang kind wel voorstellen. ‘Horror’ leek me echter wat overtrokken. Bovendien klonk er al lang vóór deze scène geklaag: het echte probleem dat sommige ouders met dit seizoen hebben, lijkt eerder dat kinderen worden geconfronteerd met het idee dat een geliefd personage oud en ziek kan worden. Sinterklaas in een ziekenhuis? Gadver, veel te ongezellig.

Kindervragenuur

Maar kinderen kunnen best wat ongezelligheid aan. Je ziet het terug in een format als De mensenbieb (HUMAN), dat onlangs nog werd genomineerd voor een Emmy. In dat programma stellen kinderen vragen aan (bekende) volwassenen over een zelfgekozen onderwerp: van seksuele geaardheid tot rouw. Soms simpelweg uit nieuwsgierigheid, soms omdat ze zelf met zo’n thema worstelen en behoefte hebben aan tips, herkenning of troost. Ze willen er júíst over praten.

Ook tijdens het jaarlijkse Kindervragenuur in de Tweede Kamer droegen kinderen maandag zelf zware thema’s aan. Ze wilden weten hoe de regering hun toekomst veilig zou stellen: wat werd er gedaan tegen klimaatverandering? En tegen oorlogen? En konden ze later nog wel een eigen huis krijgen?

Merkwaardig genoeg legde premier Schoof in zijn warrige antwoord ook uitgebreid uit wat de kinderen zélf konden doen voor een fijne toekomst. Zo moesten ze vooral naar school gaan. En lekker gezond blijven. Van zo’n respons zou ik langer wakker liggen dan van het Sinterklaasjournaal.