‘Westerse bondgenoten moeten anticiperen op de oorlog in Oekraïne in 2024 en daarna’

Op een kleine groentemarkt in de Oekraïense stad Cherson vertellen enkele burgers hoe ze belaagd werden door Russische drones. De marktkooplieden stallen hun kraampjes recht voor een betonnen bunkertje. „De drone sloeg in op de schuilplaats”, wijst een van hen naar een schroeiplek op de grond. „Vier gewonden.” De video is opgenomen door een Amerikaanse journalist.

Drone-aanvallen op burgers in Cherson zijn aan de orde van de dag. De vrouw sloeg zelf op de vlucht toen zij een drone boven zich hoorde zoemen. „We zaten met veel vrouwen in de tuin toen hij over ons heen vloog. Ik rende naar huis terwijl ik omhoogkeek en dat ding hing boven ons, ter hoogte van de zesde etage, boven de auto van [buurtgenoot] Sasja. Ik hoorde een krakend geluid toen hij op de auto explodeerde. […] Het was een wonder dat mensen konden ontsnappen.” Sasja liep verwondingen aan zijn gezicht op, vier anderen werden ook geraakt.

Alleen al in september werden in de Oekraïense regio Cherson bijna drieduizend Russische aanvallen vastgesteld met ‘fpv-drones’ (first person view), drones met een camera en een explosief die van grote afstand worden bestuurd. Als gevolg van die aanvallen kwamen zes mensen om het leven en raakten 150 gewond.

Het regiobestuur heeft inmiddels een speciale campagne opgezet om de burgers van de stad te waarschuwen voor de drone-aanvallen. „Op de eerste plaats, bedenk dat u alle objecten in de lucht als vijandig moet beschouwen”, lezen de inwoners op informatieposters in de stad. „Als er een vijandelijke drone laag boven u zweeft, bent u waarschijnlijk al ontdekt. De belangrijkste regel om te overleven is direct een schuilplaats te zoeken zodra u een drone in de lucht hoort of ziet!”

De drones zijn heel snel en klein, je hebt een seconde. In een seconde kun je niks. Dit gebeurt elke dag.

Verstoppen is onmogelijk

Een vuistregel is dat zodra de drone zakt tot zichtbare hoogte, de bestuurder zich klaarmaakt voor een aanval. Voor observatie vliegt hij hoger. „Het is absoluut niet mogelijk je te verstoppen”, vertelt Krystyna Synja (23), inwoner en vrijwillig hulpverlener, over de telefoon. „De drones zijn heel snel en klein, je hebt een seconde. In een seconde kun je niks. Dit gebeurt elke dag.”

Een tweede advies van de autoriteiten: „Beweeg snel, verander om de zeven tot tien meter van richting, en ren als een slang (dit maakt het voor de vijandelijke bestuurder moeilijker om de drone nauwkeurig te laten inslaan).”

Eind september probeerde de twintiger Anastasia op die manier op de fiets aan de dood te ontkomen. „Ik hoorde een geluid en draaide mijn hoofd omhoog naar links”, zegt ze in een video tegen de Amerikaans-Oekraïense journalist Zarina Zabrisky. „Ik zie dat de drone recht boven me vliegt. Ik stuur naar rechts, hij komt boven me, ik stuur naar links, hij komt boven me.”

Op beelden van de drone-aanval, gedeeld op Russische Telegram-kanalen, is te zien hoe de jonge vrouw werd opgejaagd. De dronebestuurder voorspelt een bocht naar links en laat de granaat vallen. „De granaat rolde langs mijn lichaam en viel op de grond. Ik trok mijn hoofd in en rolde in een bol, zo ben ik in leven gebleven”, vertelt de vrouw. De granaat was met de hand gemaakt en gevuld met titaniumsplinters die zo diep in haar bot boorden dat artsen ze er niet meer uit konden krijgen. Ze zal ermee moeten leven. „Maar ik zal waarschijnlijk blijven piepen bij de kassa.”

Derde nachtmerrie

De situatie in de stad is „apocalyptisch”, zegt de Amerikaanse hulpverlener Ben Dusing van World Aid Runners – de enige buitenlandse hulporganisatie met een standplaats in de stad. „Het is de derde nachtmerrie van Cherson. De eerste was de bezetting in 2022. Toen kwam het constante artillerievuur van de Russen vanaf de overkant, en daarna doken plots al die drones op.”

De stad had voor de oorlog een bevolking van zo’n 400.000, inmiddels zijn er nog zo’n 68.000 inwoners over. Dit zijn vrijwel allemaal mensen die om financiële of gezondheidsredenen niet kunnen vertrekken. Winkels zijn dicht of worden nauwelijks bevoorraad. Er is tekort aan de meest elementaire voorzieningen: medicijnen, voedsel, luiers.

Lees ook

Nederland gaat drones maken met Oekraïne, wat komt daarbij kijken? ‘Het onderscheid civiel en militair vervaagt’

Burgers in de stad vertellen de Oekraïense nieuwssite The Kyiv Independent dat zij zich doelwit voelen van een ‘menselijke safari’ . Het idee is dat de drones jacht maken op burgers, bij wijze van sport. De Russische militairen zijn aan de overkant van de rivier de Dnipro gelegerd, ze kunnen geen bestormingen uitvoeren, dus gaan ze maar ‘prijsschieten’.

Dit is een dubbel oorlogsmisdrijf: burgers aanvallen en een terreurcampagne voeren

De gedachte dat Russische militaire uit verveling burgers beschieten, bestrijdt de Nederlandse brigadegeneraal Paul Ducheine met klem. „Dit is een terreurcampagne”, zegt hij telefonisch. „Hier worden bewust burgers en civiele objecten aangevallen. Dat is een dubbel oorlogsmisdrijf: burgers aanvallen en een terreurcampagne voeren.” De Oekraïense autoriteiten hebben een onderzoek geopend „naar het feit dat het Russische leger de wetten en gebruiken van de oorlog heeft overtreden”.

Serieuze operatie

Ducheine wijst erop dat de drones en de springstof bevoorraad moeten worden en dat er voor dronegebruik op lange afstand een goede verbinding moet zijn. „Dit is gewoon een serieuze operatie. Dit heeft niets met verveling te maken.”

Ondersteunend voor dit argument is het feit dat Rusland volgens Oekraïne met name de dure Mavic-drones van het Chinese DJI gebruikt voor de aanvallen. „Daar zijn nog geen drone-jammers voor uitgevonden”, zegt Oleksandr Tolokonnikov, woordvoerder van het stadsbestuur van Cherson. „Het is sowieso een technologische oorlog om de frequenties. Dan blokken wij er een, en dan doen zij er weer wat tegen. Maar tegen de Mavics is dat nu nog niet effectief.”

Het doel van de operatie ziet Ducheine, tevens hoogleraar Recht van cyberoorlogvoering, als tweeledig. „Het is demoraliserend en ondermijnend. In 2022 zag je dit beginnen met aanvallen op de infrastructuur en kleinere bombardementen. Het idee erachter is dat de bevolking minder gemotiveerd raakt om weerstand te bieden. En misschien wel kritischer wordt op de regering.”

Het Oekraïense gebied langs de rivier de Dnipro is door de Russische strijdkrachten als ‘rode zone’ bestempeld. Dat maakt iedereen die daarin aanwezig is tot een ‘militair doel’. „Ik begrijp de logica van zo’n rode zone niet”, zegt woordvoerder Tolokonnikov. „Als alle burgers inderdaad zouden vertrekken bij de rivieroever, zou het alleen maar makkelijker worden voor onze verdedigers. Dan hoeven die geen rekening meer met hen te houden, dat doen ze nu wel.”

Mijnen tussen de bladeren

Om deze gebiedsontzegging door te voeren, dropt Rusland sinds een week ook dagelijks kleine anti-personeelsmijnen. Die plastic mijntjes zijn omhuld met groen of bruin plastic, lijken al gauw op vuilnis en verdwijnen op de grond tussen de vallende bladeren, waardoor je ze gemakkelijk over het hoofd ziet. „Die worden gegooid op plekken waar mensen bijeenkomen, zoals bushaltes. En die zijn erg lastig op te ruimen”, zegt woordvoerder Tolokonnikov.

De drone-aanvallen op burgers in de regio Cherson begonnen ruim een jaar geleden, blijkt uit onderzoek van Deutsche Welle (DW). Op basis van openbronnenonderzoek en gesprekken met Oekraïense overheidsfunctionarissen, oorlogsanalisten, hulpverleners en burgers concludeerde de Duitse omroep eind augustus in een documentaire dat het Russische leger vermoedelijk „willekeurig en systematisch” drones inzet tegen burgers.

Vanaf september vorig jaar werden inwoners van het rivierstadje Beryslav, niet ver van de verwoeste stuwdam bij Nova Kachovka, maandenlang geterroriseerd door drones die de Russen vanaf de overkant van de Dnipro lieten opstijgen. Bij meer dan honderd drone-aanvallen vielen zestien doden en raakten bijna 130 burgers gewond in en rond Beryslav.

‘Oefenen op de bevolking’

Volgens de DW-onderzoekers is meer dan 90 procent van de oorspronkelijke bevolking van 11.000 Beryslav inmiddels ontvlucht. In het Duitse onderzoek wordt onder meer geconcludeerd dat Rusland in de regio Cherson nieuwe drones test, en dat Beryslav feitelijk werd gebruikt als proeftuin waar Russische drone-bestuurders konden „oefenen op de lokale bevolking”, zoals Ljoebov Kindrat, Oekraïense overlevende van een drone-aanval, het omschreef.

De Russen kunnen met hun nieuwste drones verder reiken dan met de eerste generaties. Die konden over het algemeen niet veel verder dan een paar kilometer van de bestuurder vliegen; inmiddels is die afstand in Cherson fors uitgebreid, omdat de Russen apparaten en verkenningsdrones inzetten die de signalen van de aanvalsdrones kunnen delen en versterken, zo vertelde een Oekraïense dronemaker in Cherson deze week tegen The Kyiv Independent. „We zien wapentuig dat een doorontwikkeling is van huis-tuin-en-keukenmateriaal”, zegt Ducheine. „De drempel om het te gebruiken ligt dan ook lager.”

Er is één huis-tuin-en-keukenoplossing die wel werkt tegen de kamikazedrones: netten ophangen. Dat wordt al toegepast in de loopgraven. „Maar je kunt niet door de hele stad netten ophangen”, zegt woordvoerder Tolokonnikov. „Het enige dat mensen kunnen doen om echt veilig te zijn, is evacueren.”

Delen

Mail de redactie

In het normaal uitgestorven winkelcentrum in hartje Beiroet klinkt ineens luid geklap en geschreeuw. Tientallen kinderen staan met hun ouders rond een groepje clowns dat onder begeleiding van circusmuziek trucjes doet met diabolo’s. Wanneer die de lucht in gaan en opgevangen worden, slaken de kinderen kreten van enthousiasme.

De kleine circusact is een welkome en zeldzame afleiding in de provisorische opvangplek in het oude winkelcentrum Azarieh. Honderden mensen uit Zuid-Libanon, Zuid-Beiroet of de oostelijke Bekaavallei zijn hier de afgelopen weken neergestreken om de Israëlische bombardementen te ontvluchten.

Van een van de leegstaande winkels is een klein kantoortje gemaakt. Een paar coördinatoren van Amal, een sjiitische politieke partij, delen er gedoneerde matrassen en speelgoed uit. Noureen, een jonge moeder van twee, zegt dat ze kleding nodig heeft omdat de winter eraan komt. Ze beweegt haar hoofd omhoog, een duidelijk ‘nee’ op de vraag of de overheid hier hulp biedt. „Natuurlijk niet. Er zijn alleen wat vrijwilligers en mensen van Amal.”

De situatie hier is tekenend voor het functioneren van de Libanese overheid, die zoals meestal schittert door afwezigheid. Dat was al zo vóór het presidentiële vacuüm waarin het land zich al bijna twee jaar bevindt. Het gebrek aan een nationale, verenigde overheid wordt vaak als een van de oorzaken gezien van de vele crises die het land de afgelopen jaren heeft moeten verduren. De politieke verdeeldheid zorgt ervoor dat veel Libanezen als het erom spant vooral rekenen op de religieus-etnische groep waartoe ze behoren, met elk een eigen politieke partij, sociale organisaties en militie.

Voor de gevluchte sjiitische bevolking geldt bovendien dat ze gezien de huidige oorlog minder kan terugvallen op het economische en sociale vangnet van Hezbollah.

Stilstand

Nu de oorlog zich elke dag lijkt uit te breiden, dreigen veel andere facetten van de Libanese samenleving ook langzaam tot stilstand te komen.

Hoewel Libanon het grootste gedeelte van zijn graan importeert, valt de lokale productie mogelijk binnenkort stil. „Ik verwacht dat we graantekorten krijgen. De overheid heeft een voorraad van twee of drie maanden. Maar het is onzeker of wij in november voor het volgende seizoen kunnen gaan planten”, zegt Najeeb Faris, directeur van de Tarwe- en Graanboerenvereniging in de Bekaa, in Oost-Libanon. „Vanaf nu is het ook mogelijk dat brandstof of kunstmest schaars worden, omdat Libanon belegerd wordt.”

Libanon importeert het grootste deel van zijn voedsel, maar veel groente en fruit en olijfproducten komen uit het zuiden en het oosten – precies die gebieden die onder vuur liggen.

Faris zegt dat veel boeren door de Israëlische bombardementen in het zuiden en noordoosten van het land niet meer bij hun gewassen kunnen komen. „In gebieden die nog niet zijn gebombardeerd, is de distributie ook erg traag, omdat veel gebieden afgesloten worden. Ook de sluiting van sommige landsgrenzen met Syrië raakt de landbouw.”

Het vliegveld en de grote haven van Beiroet functioneren nog grotendeels. Een woordvoerder van de havenautoriteit zegt echter dat er inmiddels zo’n 30 procent minder activiteit is dan een jaar geleden.

Ook de toerismesector wordt nu nog harder geraakt dan het afgelopen jaar al het geval was. Normaal is deze sector goed voor bijna een derde van het Libanese bbp. „In de zomer zagen we al dat toeristen en mensen van de diaspora uit verre landen bijna niet meer kwamen. Nu ligt het helemaal op z’n gat”, zegt Maya Bekhaazi van een van de horecaverenigingen. Het aanbod van allerlei producten neemt af en de prijzen van voedsel stijgen. Bekhaazi verwacht dat de afsluiting van de Libanese kustlijn vanaf de grens tot een punt ten noorden van de stad Sidon, als onderdeel van het Israëlische offensief, de lokale visserij ook zal raken.

Door de economische crisis in Libanon sinds 2019 is de economie in sterke mate gedollariseerd en afhankelijk van contant geld. Geldwisselaars beginnen nu echter ook in de problemen te raken. „We hadden al last van illegale bedrijven die ons beconcurreerden met lagere tarieven”, zegt Majd Masri van het Syndicaat van Geldwisselaars. „Nu is dat nog veel erger. Bovendien komen er nu geen vreemde valuta meer het land in en houdt iedereen vast aan zijn dollars. Dus we kunnen steeds minder transacties doen. We hebben al moeten afschalen en mensen moeten ontslaan.”

Leger blijft buiten het conflict

En hoe zit het met het Libanese leger? „Terwijl in theorie de missie van het leger is om de grenzen te verdedigen en de vijand af te weren in geval van oorlog, wijkt de situatie in Libanon af van deze fundamentele principes”, zo typeert de Franstalige Libanese krant L’Orient-Le Jour de situatie.

Premier Najib Mikati zei vorig jaar oktober al dat „de beslissing over oorlog en vrede” niet in de handen van de regering ligt, maar in die van Hezbollah. Het hele jaar hebben politici benadrukt dat ‘Libanon’ geen oorlog wil, en dus heeft het leger zich ook niet in het conflict gemengd.

„Het leger is ingezet in gebieden waar zich ontheemde bevolkingsgroepen bevinden, met als doel hen te beschermen”, zei militair expert Riyad Kahwaji tegen L’Orient-Le Jour. „Deze taak is nog crucialer geworden nu de spanningen de laatste dagen een hoogtepunt hebben bereikt, waarbij Hezbollah door een groot deel van de Libanese samenleving wordt beschuldigd van het meeslepen van het land in deze oorlog.”

Maar nu Israëls offensief steeds grotere delen van het land beslaat, en Israëlische militairen vorige week ook de grens overstaken, is het de vraag hoelang Libanon zijn eigen leger hier buiten kan houden.

Delen

Mail de redactie