De vernietigende oorlog in Gaza duurt nu al bijna vier maanden. Wat betekent de oorlog voor de toekomst van de Palestijnse zaak? Terwijl Israëls aanvallen op de Gazastrook onverminderd doorgaan, ligt de tweestatenoplossing – een Palestijnse staat naast Israël – weer op de diplomatieke onderhandelingstafel.
De enige weg naar een tweestatenoplossing is het einde van de Israëlische bezetting van Gaza en de Westelijke Jordaanoever, zegt Mouin Rabbani, onderzoeker en commentator op het gebied van Palestijnse zaken en het Arabisch-Israëlisch conflict. Maar daarvan lijkt voorlopig geen sprake. Sterker, de schok van 7 oktober en de onvoorwaardelijke westerse steun die Israël sindsdien heeft gekregen, heeft ertoe geleid dat het land „langdurige ambities van etnische zuivering kan uitvoeren”.
Deze week is Rabbani in Nederland op uitnodiging van de commissie voor Buitenlandse Zaken van de Tweede Kamer voor een rondetafelgesprek over het Midden-Oosten. NRC sprak hem van tevoren via een videoverbinding vanuit Canada.
Hamas heeft met de aanval op 7 oktober de naar de achtergrond geschoven Palestijnse zaak weer op de kaart gezet. Maar zal dit ook iets opleveren voor de Palestijnen?
„Het was Hamas’ voornaamste doel de status quo te doorbreken en een eind te maken aan de straffeloosheid van Israëls optreden, met de blokkade van Gaza, de steeds omvangrijkere etnische zuivering op de Westelijke Jordaanoever en de invallen op de Haram al-Sharif/Tempelberg in Jeruzalem. Van extreem rechts in Israël tot extreem links in Palestina zal iedereen het erover eens zijn dat de status quo onherroepelijk is doorbroken. Hamas heeft daarnaast Israëls kwetsbaarheid voor het voetlicht gebracht en op de regionale agenda gezet. Egypte en Jordanië zie ik niet zo snel hun vredesakkoorden opzeggen, maar de bevolkingen en met name activisten en oppositiegroepen in de Arabische wereld zullen zich nu sterker maken en druk uitoefenen op hun regeringen om het beleid ten aanzien van Israël en westerse landen die Israël onvoorwaardelijk steunen te veranderen.”
Was een van de doelen van Hamas om de toenadering tussen Israël en Saoedi-Arabië en andere Arabische landen te dwarsbomen?
„Dit is nooit de officiële doelstelling geweest van Hamas, zo blijkt ook uit een recent gepubliceerde memo van de organisatie. Het regionale aspect was slechts een tweede- of derderangs motivatie. Hamas weet dat eerdere Israëlische aanvallen op de Palestijnen nooit de genormaliseerde relaties met Arabische landen, zoals met Egypte en Jordanië, hebben beïnvloed. Het realiseert zich bovendien dat het vrijwel onmogelijk is dat een akkoord tussen de VS, Saoedi-Arabië en Israël in het huidige politieke klimaat in de VS en Israël zou worden goedgekeurd.”
Wat wil Israël bereiken in Gaza?
„Israëls doelen verschuiven met de tijd. De formele doelen zijn het uitroeien van Hamas als organisatie en de terugkeer van de gijzelaars en gevangenen. Dit laatste gebeurde onder druk van hun families en landen die staatsburgers onder deze groep hadden. Aanvankelijk was het informele doel daarnaast om alle Palestijnen naar de Sinaïwoestijn te verdrijven. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken ging op reis door het Midden-Oosten om zijn Arabische bondgenoten hiervan te overtuigen maar stuitte op categorisch verzet van met name Egypte, Jordanië en Qatar. Inmiddels zijn we in een fase waarin de Gazastrook systematisch onleefbaar wordt gemaakt. Verschillende Israëlische leiders en opiniemakers hebben openlijk de vernietiging van de Gazastrook bepleit. Natuurlijk is Israël ook gewoon uit op wraak, om zoveel dood en verderf te zaaien dat Hamas of andere Palestijnen er nooit meer aan zullen denken om Israël aan te vallen.”
Kan Hamas worden verslagen?
„In zekere zin heeft het Israëlische leiderschap al een antwoord op deze vraag gegeven. Na 7 oktober wilden zij Hamas als organisatie uitroeien, maar Hamas bestaat overal waar je Palestijnse gemeenschappen hebt, niet alleen in de Gazastrook. Het doel werd dan ook het vernietigen van Hamas enkel in Gaza, en vervolgens dat Hamas nooit meer een militaire dreiging voor Israël zou mogen vormen. Zelf dacht ik tot een paar weken geleden dat Israël in staat is zijn vijanden in de Gazastrook uit te schakelen, maar dat het niet de prijs – de levens van soldaten, economische last en regionale en internationale repercussies – van een dergelijke overwinning wilde betalen. Inmiddels betwijfel ik of Israël hiertoe überhaupt in staat is. Als er één ding is dat we niet alleen op 7 oktober, maar elke dag daarna hebben geleerd, dan is dat hoe zwak Israëls inlichtingen over Hamas zijn en hoe middelmatig haar leger is.”
Lees ook
Hamas ‘totaal vernietigen’ – kan dat wel?
Verschillende politici in Israël bepleiten nog steeds de migratie van Palestijnen uit de Gazastrook en het opnieuw vestigen van – volgens het internationaal recht illegale – nederzettingen in het gebied. Hoe serieus neemt u deze uitspraken?
„Israël heeft geen duidelijk plan voor na de oorlog. Het Israëlische leiderschap is al sinds jaar en dag verdeeld, en die polarisatie wordt door deze oorlog alleen maar versterkt. Aan de ene kant heb je een groep die terug wil naar de situatie van voor 2005, met nederzettingen in Gaza. Aan de andere kant heb je een groep, en ik denk dat het veiligheidsapparaat hiertoe behoort, die een hernieuwde Palestijnse Autoriteit wil in Gaza. Ik vind dat ironisch, want Israël weigerde in 2004-2005 om haar militaire terugtrekking uit de Gazastrook en de ontmanteling van nederzettingen met de Palestijnse Autoriteit te coördineren. Dit vormde een belangrijke achtergrond voor het aan de macht komen van Hamas.”
Zijn de oproepen tot nieuwe nederzettingen in Gaza een ultrarechts randverschijnsel?
„Veel mensen hebben de indruk dat etnische zuivering, of ‘transfer’, een project is van extreem rechts in Israël. Maar het is intrinsiek aan het zionisme en het idee van een joodse staat. Voor zionistische leiders, van Theodor Herzl eind negentiende eeuw tot Netanyahu vandaag de dag, betekent dit een staat waarin de joodse bewoners de hegemonie hebben. Zij beseften vanaf het begin dat die er alleen kan zijn als de lokale bevolking van met name Palestijnse moslims en christenen wordt weggestuurd en waren daar tot de Tweede Wereldoorlog heel expliciet over.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data111314253-01627e.jpg|https://images.nrc.nl/U-opTCm3fvTExaft_9vx2dCk61c=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data111314253-01627e.jpg|https://images.nrc.nl/BsmaKPzHs_nlp7awK7G-gfqBctk=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data111314253-01627e.jpg)
Veranderde dit na de stichting van de staat Israël in 1948 en de Nakba (‘catastrofe’) voor Palestijnen?
„Etnische zuivering heeft twee onderdelen: een volk verdrijven en zorgen dat dit niet terugkomt. Dat laatste heeft Israël in 1948 gedaan, voornamelijk door Palestijnse dorpen systematisch te vernietigen. In de omstandigheden van na de oorlog van 1967 was het veel moeilijker de Palestijnen in de bezette gebieden, Gaza en de Westelijke Jordaanoever, zomaar de grens over te jagen. In plaats daarvan heeft Israël allerlei administratieve maatregelen genomen. Daarom praten veel Palestijnen over een ‘voortdurende Nakba’. Het is een proces van sluipende annexatie, niet slechts een moment in 1948.”
Welke invloed kan de tussentijdse uitspraak van het Internationaal Gerechtshof over de genocidezaak van Zuid-Afrika op Israëls optreden in Gaza hebben?
„Israël zal de uitspraak aan zijn laars lappen en veel westerse regeringen ook. Het is een juridische uitspraak die het gerechtshof niet zelf kan afdwingen. Dat kan alleen via de VN veiligheidsraad. Omdat de VS daar vetorecht hebben, zal dit niet gebeuren. Desondanks vind ik het een historische uitspraak. Het gerechtshof heeft nog geen oordeel gegeven over of er sprake is van genocide, maar de aantijgingen zijn dusdanig sterk dat het tot een volledige rechtszaak overgaat. Israël is nu voor eeuwig en altijd in verband gebracht met genocide en niet meer uitsluitend als slachtoffer, en dat is van enorm politiek en moreel belang.”
Lees ook
Israël moet genocide in Gaza voorkomen en daarover snel rapporteren
De VS en de EU dringen intussen opnieuw aan op de tweestatenoplossing. Hoe realistisch is dit streven?
„De enige manier om dit te bereiken is om de bezetting te beëindigen. Maar sinds 1967 hebben de VS en de EU nooit substantiële druk uitgeoefend op Israël: geen economische sancties, geen opschorting van militaire samenwerking, geen onderzoeken naar hun eigen burgers die hebben deelgenomen aan oorlogsmisdaden. Sterker nog, ze hebben de bezetting lucratief gemaakt als grote handelspartner van Israël en door producten uit illegale nederzettingen te importeren. De enige reden waarom zij nu oproepen tot de tweestatenoplossing is om de aandacht af te leiden van Israels genocidale campagne in Gaza die dankzij hun onvoorwaardelijke steun mogelijk is. Het is allesbehalve een serieus diplomatiek initiatief.”
Hoe denkt u over de tweestatenoplossing?
„Zelf denk ik dat de tweestatenoplossing nog steeds haalbaar is. De internationale consensus – en dan bedoel ik niet in veel westerse landen – is een Israëlische terugtrekking naar de grenzen van voor de oorlog van 1967, Arabische erkenning van Israël en een rechtvaardige oplossing voor het Palestijnse vluchtelingenvraagstuk. Degenen die beweren dat het onbereikbaar is geworden door de realiteit op de grond, dat Israël nooit zal teruggaan naar de grenzen van voor 1967 wegens alle nederzettingen, hebben geen goed begrip van geschiedenis en politiek. Kijk bijvoorbeeld naar Frans Algerije of Ierland, ook aan die bezetting en annexatie is een einde gekomen.”
Kan er een rol zijn voor Hamas in een toekomstige Palestijnse staat?
„Dat hangt samen met een andere, niet minder belangrijke vraag: wie bepaalt wie de Palestijnen vertegenwoordigt? Zijn dat de Palestijnen zelf, of de VS, verschillende EU-landen en Israël? In het laatste geval is de enige legitieme representatie Abu Mazen [bijnaam Mahmoud Abbas, president van de na de Oslo-akkoorden geïnstalleerde Palestijnse Autoriteit]. Als je vindt dat Palestijnen dit mogen bepalen, dan is mijn respons dat alleen een consensus tussen alle belangrijke Palestijnse bewegingen vrede kan brengen. Afgezien van alle propaganda is Hamas een beweging die al jaren geleden de tweestatenoplossing heeft geaccepteerd, waarbij Gaza verbonden is met de Westelijke Jordaanoever in een Palestijnse staat, met Oost-Jeruzalem als hoofdstad.”
