N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Münchhausen by proxy Jolanda M. verzon en veroorzaakte ziektes bij haar zoontje Mike. Met fatale afloop. Ze ontkent, wat past bij haar borderline met theatrale en narcistische kenmerken.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102856973-048fd3.png)
Jolanda M., de moeder van Mike, begint pas te huilen wanneer de rechter het hele vonnis heeft voorgelezen, donderdagochtend in de rechtbank in Breda. Haar advocaten proberen haar te troosten en rijden Jolanda M. in haar rolstoel naar de gang, waar haar partner en familieleden al staan te wachten. Die leggen een voor een hun armen om haar heen en noemen het onvoorstelbaar en heel oneerlijk dat haar net een gevangenisstraf van tien jaar is opgelegd voor iets wat ze volgens hen niet gedaan kan hebben: het doden van haar zoon Mike in de nacht van 12 op 13 februari 2020 door hem te vergiftigen met medicijnen die niet voor hem waren bestemd. Welke moeder doet dat?
Het vonnis voorlezen duurt bijna een halfuur en de rechter noemt de daden van Jolanda M. „onvoorstelbaar wreed en gruwelijk”. Ze heeft haar zoon, zegt hij, horen gillen en wartaal horen uitslaan, nadat ze hem de medicijnen had toegediend. Ze zag hem wegraken, vreemd bewegen en doodsbang worden. Het is vastgelegd door de camera die ze zelf maanden eerder boven zijn bed had gehangen om hem in de gaten te kunnen houden. En toch, zegt de rechter, ging ze door met medicijnen geven en belde ze niet 112. Ze liet hem alleen achter, in hulpeloze toestand en kwam pas weer in actie toen haar partner, de stiefvader van Mike, ’s morgens om tien over vijf Mike bewegingloos en met zijn mond halfopen in zijn bed vond.
De rechtbank acht bewezen dat ze Mike, een mager jongetje van elf, via de sonde en rectaal de pijnstillers morfine en oxycodon heeft toegediend, plus het slaapmiddel zopiclon en het antidepressivum fluvoxamine, en dat hij aan de gevolgen daarvan is overleden. Dat Jolanda M. dat met voorbedachten rade zou hebben gedaan, zoals het Openbaar Ministerie in de aanklacht stelde, acht de rechtbank niet bewezen. Ze wordt daarom niet veroordeeld voor moord. Tbs met dwangverpleging krijgt ze ook niet. Volgens de psychiaters en psychologen die haar hebben onderzocht, heeft ze geen enkel ziekte-inzicht en is behandeling daarom zinloos. Die ontkennende houding hoort volgens hen bij haar stoornis: borderline met theatrale en narcistische kenmerken, die zich bij haar uitte in kindermishandeling door falsificatie, het verzinnen en veroorzaken van ziekte bij een kind om de aandacht op zichzelf te vestigen. Na het uitzitten van haar straf kan haar een zogeheten GVM worden opgelegd, een Gedragsbeïnvloedende en Vrijheidsbeperkende Maatregel waarmee ze desnoods levenslang onder toezicht van de reclassering kan worden geplaatst om eventueel herhalingsgevaar in te perken.
Munchhausen by proxy is een moderne ziekte, doordat meer kennis is te vergaren voor nabootsen van ziektesymptomen
Patries Worm, kinderarts en vertrouwensarts bij Veilig Thuis en adviseur voor politie en justitie bij kindermishandeling door falsificatie, noemt het vonnis donderdagmiddag via WhatsApp vanaf haar vakantieadres „heftig” en „heel goed”. Ze snapt alleen niet dat de rechter kindermishandeling door falsificatie zeldzaam noemt. Het is niet zeldzaam, zegt ze. Het is juridisch alleen erg moeilijk te bewijzen en artsen herkennen de signalen van deze vorm van mishandeling vaak niet. Zeldzaam is wel, zegt ze, dat Mike door de mishandeling is overleden. En dat er deze keer overtuigende bewijzen zijn dat de moeder de dader is.
Jaarlijks zeker honderd gevallen
Jaarlijks doen zich in Nederland twintig tot dertig medisch bewezen gevallen voor van kindermishandeling door falsificatie, zeggen vertrouwensartsen van Veilig Thuis. In werkelijkheid, zegt Patries Worm, zijn het er zeker honderd per jaar, al zijn ze meestal niet zo extreem als bij Mike. Volgens zijn moeder leed het jongetje vanaf zijn geboorte aan talloze aandoeningen: epilepsie, hartfalen, algehele spierzwakte, ADHD, autisme en incontinentie, waardoor hij van haar altijd een luier om moest. Hij zat in een rolstoel en werd gevoed via een sonde, omdat zijn ‘mondgebied’ te gevoelig was om te kunnen eten. Ook functioneerde hij volgens zijn moeder op zijn elfde op het niveau van een driejarige. Geen van deze aandoeningen werd ooit door een arts vastgesteld. Op school, een Mytylschool voor kinderen met een lichamelijke handicap, kon hij lopen en rennen en ging hij naar de wc. Hij at gewoon en kon volgens de juffen en meesters goed meekomen. Het was voor hen volstrekt onduidelijk waarom hij niet op een gewone school zat. De rechter zei donderdagochtend in het vonnis dat Mike zijn hele leven verschrikkelijk geleden heeft.
Dat deze vorm van kindermishandeling zo weinig wordt opgemerkt, komt volgens Patries Worm grotendeels door het gedrag van de ouders, doorgaans de moeders. Ze gaan voortdurend naar andere ziekenhuizen, misleiden de artsen en doen er vaak alles aan om te voorkomen dat medische gegevens worden uitgewisseld. Artsen die zeggen dat de ouders mogelijk een rol hebben bij de ziekte van hun kind worden nogal eens aangeklaagd bij het medisch tuchtcollege. Beginnen juffen en meesters het gek te vinden dat een kind zich bij hen zo anders gedraagt dan thuis, dan wordt het kind van school gehaald. Ook weten moeders de weg naar de media te vinden als ze ervan worden beschuldigd dat ze de ziekte van hun kind mogelijk zelf veroorzaakt hebben. En omdat het zo moeilijk is om te geloven dat moeders zulke dingen doen, zegt Patries Worm, zijn het dan al snel de artsen die het gedaan hebben.
De kinderpsychiater Roselien Vecht, die in 2000 het boek Munchausen by proxy publiceerde en nu met andere artsen aan een nieuwe versie werkt, zegt dat het ook voor rechters heel lang moeilijk is geweest om te geloven dat moeders in staat waren om hun kinderen zelf ziek te maken of te doden. Alleen al daarom vindt ze het vonnis van de rechtbank in Breda opmerkelijk. Ze heeft nog meegemaakt dat het hof in Arnhem een moeder vrijsprak omdat „niet te gemakkelijk [mocht] worden aangenomen dat verdachte haar eigen dochtertje welbewust in ernstig gevaar [had] gebracht”. De politie had met een geheime camera vastgelegd dat deze moeder haar kind vergiftigde met medicijnen tegen epilepsie en de rechtbank in Zwolle vond dat overtuigend.
In haar boek noemt Roselien Vecht münchhausen by proxy een moderne ziekte, mede ontstaan doordat afgelopen decennia veel meer kennis is te vergaren over ziektesymptomen en hoe die na te bootsen. Ook zijn er veel meer gespecialiseerde artsen dan vroeger. Voor vrouwen die münchhausen by proxy bedrijven, zegt ze, is het heerlijk om met die artsen te praten over hun ernstig zieke kind en zo de leegte in zichzelf, een kenmerk van borderline, te vullen met spanning en sensatie. Door internet en de sociale media, zegt ze, zal dat niet minder worden. Wat haar wel van het hart moet: dat Jolanda M. nu tien jaar moet zitten, terwijl de maatschappij elf jaar lang niet heeft opgelet en niets heeft gedaan om Mike te redden.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101984158-e6297d.jpg)
