âDe straf na 7 oktober moet zwaar genoeg zijn, zodat ze het niet opnieuw doenâ

Posted on December 17, 2023 by admin

‘Daar, in dat verkoolde huis, is een vriend van me vermoord, samen met zijn acht maanden oude baby.” Maayan Barkai, een 43-jarige vader van vijf jonge kinderen en medewerker van een ngo voor mensen met een handicap, loopt rond in kibboets Be’eri, tussen het grijsgrauwe puin van zijn geboortedorp.

Elke straathoek brengt een vreselijke herinnering naar boven. „In dat gebouw hielden de terroristen twintig dorpelingen vast. Toen het leger eindelijk kwam, zijn achttien van hen geëxecuteerd en in brand gestoken. Van een twaalfjarige tweeling, een jongen en een meisje, was niets over om nog te begraven. Ze zaten bij mijn kinderen in de klas.”

Toen op 7 oktober tot de tanden bewapende Hamas-leden kibboets Be’eri binnenstormden, kwamen 108 dorpelingen om. Nog eens 29 anderen werden als gijzelaar meegenomen naar de nabijgelegen Gazastrook. Sommigen zijn inmiddels teruggekeerd.

Het was vele uren wachten tot het Israëlische leger een serieuze poging ondernam om de controle over de kibboets te heroveren. Bij de flinke vuurkracht die daarbij werd ingezet, zouden volgens ooggetuigen ook Israëlische burgers door hun eigen leger zijn gedood.

Lees ook
Wat gebeurde er op 7 oktober, die eerste bloedige dag van de Gaza-oorlog? Een reconstructie

Wie het overleefde, wordt nu opgevangen in een hotel aan de Dode Zee. De bewoners van Be’eri vinden steun bij elkaar, maar het trauma is groot. „Meer dan mijn buren waren dit vrienden, met wie ik ben opgegroeid. Hoe rouw je in hemelsnaam om meer dan honderd dierbaren”, zegt Maayan hoofdschuddend.

Warme decemberzon

Nog op sandalen in de warme decemberzon stapt hij, haast plechtig, door het uitgebrande deurgat van wat tien jaar lang de gezinswoning was. Het gebroken glas knispert onder zijn voeten. Op de weggebrande keukenvloer liggen zwartgeblakerde pannen en scherven van een servies. In het verkoolde voortuintje staat het geraamte van een door vlammen verteerde kinderfiets.

Het gelach van spelende kinderen is al ruim twee maanden vervangen door het repetitieve gedreun van artillerievuur op Gaza, een dichtbevolkte kuststrook, vol burgers. Bij elk nieuw salvo stuiven geschrokken vogels uiteen. Maayan praat verder alsof hij de doffe inslagen niet hoort.

Be’eri was een typische kibboets, legt hij uit. Een collectieve gemeenschap, gesticht in 1946, twee jaar voor de stichting van de staat Israël. Hij toont het restaurant en de gemeenschappelijke wasserette. Stilaan komt de kibboets weer een beetje tot leven. Er is ook een synagoge, vertelt hij. „Al zijn we hier grotendeels seculier. En we stemmen links. Ironisch toch?” Door zijn woede heen klinkt ook grote ontgoocheling. „Wij leefden hier mee met het leed van de Palestijnen.”

Bewoner kibboets Be’eriMaayan Barkai Sinds die zaterdag denk ik: de meesten onder hen willen helemaal niet met ons samen leven. Ze willen ons hier gewoon weg

Elke week, vertelt hij, vervoerde zijn neef jonge kankerpatiëntjes uit Gaza naar ziekenhuizen in Israël. „Maar op 7 oktober maakte dat niks uit. Ze kwamen om ons allemaal te vermoorden.” Die dag kwam Maayan Barkai tot een belangrijk inzicht. „Terwijl Hamas-leden ons folterden en uitmoordden, plunderden doodgewone Palestijnen onze huizen leeg. Sinds die zaterdag denk ik: de meesten onder hen willen helemaal niet met ons samen leven. Ze willen ons hier gewoon weg.”

Maayan Barkai betwijfelt sterk dat hij ooit weer met zijn gezin vlak naast Gaza zal gaan wonen. Uit Israël zelf wil hij niet snel weg, al zou hij met zijn Canadese paspoort makkelijk kunnen emigreren. „Maar ook in het buitenland zijn wij als Israëliërs bepaald niet populair. Zou ik met mijn gezin dan veiliger zijn in, ik noem maar wat, Parijs?”

Zak snoep

In zijn kapotgeschoten woning is alleen de safe room nog intact. In de versterkte kamer staan drie kinderbedjes nog overeind. Zes uur lang, van bij het krieken van de dag tot het middaguur, heeft het gezin hier geschuild. „Zelfs de jongste kinderen gaven geen kik. We hadden hun een zak snoep beloofd.”

**Maayan Barkai maakte foto’s in het verwoeste huis** in kibboets Be’eri waar hij met zijn gezin woonde, van plekken waar die op eerdere familiekiekjes te zien waren. Foto Maayan Barkai

Hamas gooide brandende autobanden de huizen in, om de bewoners uit hun schuilplaats te lokken. In een opwelling had Barkai een natte handdoek tegen de deur gegooid. Dat bleek een geniale ingeving. Ieder lid van dit gezin zou 7 oktober overleven. Toen de brand in de woonkamer zo intens werd dat Hamas-strijders zich nog onmogelijk in de woonkamer konden ophouden, vroeg hij via Whatsapp aan de buren of die nog terroristen buiten voor het huis zagen lopen.

De kust was veilig. „Toen hebben we de safe room verlaten en zijn we naar het huis van mijn neef gehold.” Pas op zondagochtend om drie uur – en na twintig uur schuilen – werd de hele familie door vrijwilligers ontzet.

Er is een goede kans, erkent hij, dat de oorlog die Israël nu voert en die al aan meer dan achttienduizend Palestijnen het leven heeft gekost, een nieuwe generatie van radicale strijders kweekt. „Maar uiteindelijk heeft vredesactivisme ons op 7 oktober ook niet gered.” Hij had wel een aanval van Hamas verwacht. Tegen een legerbasis of zo, zegt de vader van vijf. „Maar nooit hadden we durven bevroeden dat ze van deur tot deur zouden gaan.” De gruwelvideo van die dag tart alle verbeelding, zegt hij. „En precies daarom kunnen we nu niet gewoon stoppen.”

Bewoner kibboets Be’eriMaayan Barkai Ons leger trekt Gaza niet binnen met de intentie om baby’s te doden

Maar Israël voert geen wraakoorlog in Gaza, zegt hij snel. „Ons leger trekt Gaza niet binnen met de intentie om baby’s te doden. Andersom zijn ze daar wel trots op alle wreedheden die ons zijn aangedaan.”

Kibboets Be’eri verloor op 7 oktober – al zou dit pas weken later duidelijk worden – ook inwoonster Vivian Silver, een bekende Israëlisch-Canadese vredesactiviste. Behalve een jarenlange strijdmakker was Silver ook de dierbaarste vriendin van Roni Keidar (79). „Omdat haar telefoon in Gaza was gevonden, dachten we eerst nog dat ze daar als gijzelaar was.”

Met bedroefde ogen die te veel hebben gezien roert Roni Keidar in een mok oploskoffie, op het terras van een tuin in Herzliya. In deze stad, in het noorden van Tel Aviv, verblijft haar ontheemde gezin sinds 7 oktober. „Wekenlang dacht ik nog: als Vivian in Gaza is, zal daar vast iemand goed voor haar zorgen. Tenslotte kenden wij daar zulke goeie mensen.” Maar de vredesactiviste was niet ontvoerd. Midden november werd haar stoffelijke overschot geïdentificeerd. Ze was meteen op 7 oktober in haar huis in Be’eri vermoord.

Lees ook
Lees ook dit interview met VN-rapporteur Francesca Albanese. ‘Veel Israëliërs zijn zelf ook geschokt over het instorten van hun morele normen’

„Was ik al die tijd naïef?” Roni Keidars ogen schieten vol. Haar zoon Yoel en drie van haar dochters kijken haar met medelijden aan. „Talloze projecten hebben Vivian en ik achter de rug”, zegt Roni. „Bedoeld om bruggen te bouwen met de overkant.” In haar stem sluipt boosheid. Haar kinderen keken jarenlang naar hun moeder met een mengeling van trots en angst, zegt Yoel. „Telkens wanneer mama met haar auto patiënten uit Gaza naar het ziekenhuis bracht, kregen wij het doodsbenauwd.”

Geleende tuinstoel

Sinds 7 oktober drinkt Roni Keidar haar koffie uit een geleende kop, in een geleende tuinstoel, op een terras dat van iemand anders is. Een volstrekt onbekend gezin gaf de Keidars belangeloos de sleutel van een leegstaande woning, bestemd voor de sloop. De buren schonken het gezin een tafel en stoelen, huisraad en een bed. Padvinders uit de buurt gaven de muren een vers likje verf.

**Roni Keidar** (midden) omringd door haar familie in hun tijdelijke verblijf in Herzliya.

Dichter bij Gaza wonen dan de Keidars is onmogelijk. De familie Keidar komt uit Netiv Haasara, een landbouwdorpje pal tegen de hoge grensmuur met de Gazastrook. Op 7 oktober staken zwaarbewapende Hamas-strijders die muur over met paragliders. Er vielen 21 doden. Roni Keidar is, anders dan haar man en zoon, nog niet naar Netiv Haasara teruggekeerd: „Ik vrees nog steeds voor mijn leven.”

De Keidars hebben in het dorp een tuinbouwbedrijf. „We zijn weer alles kwijt”, zegt Roni’s zoon Yoel (54), „voor de derde keer op rij.” In Netiv Haasara richten inslaande raketten en mortiergranaten uit Gaza zeer geregeld vernielingen aan. Bij een van die inslagen kwam in 2014 een Thaise arbeider van de Keidars om.

Bewoner Netiv HaasaraRoni Keidar Zoals bij een kind dat iets heel slechts heeft gedaan, moet ook nu een straf volgen

Al jaren horen spanning en angst bij leven aan de rand van de Gazastrook, maar al die gevoelens verbleekten bij de gruwel van 7 oktober. Tijdens de zondagse brunch, waarbij ook heel wat tranen worden geplengd, haalt de familie herinneringen op aan een gitzwarte dag. Dochter Einat (50) kroop met haar zoon en dochter drieënhalf uur in een kast, terwijl ze in huis mannen hoorde rondlopen en schieten. Zelfs hondje Mikey zat in de kast en gaf geen kik. Mikey, die onder de salontafel ligt, kijkt even op bij het horen van zijn naam en dommelt dan opnieuw in slaap.

Roni’s zoon Yoel wist dat zijn zoon Yotam op dat moment aan het werk was in Erez, de grensovergang met Gaza die bij de Hamas-aanval zou worden kapotgeschoten. „Ik dacht urenlang dat ik hem nooit meer terug zou zien”, zegt Yoel. Maar Yotam verschool zich in een elektriciteitskast en zou het overleven.

Knock-out

Het trauma is twee maanden later nog zeer vers, en het verdriet voedt de woede. Dat levert begrip op voor de Israëlische legeroperatie in Gaza. „Ik zie nog altijd een andere toekomst, samen met de Palestijnen”, zegt Yoel, „maar eerst moet de terreur worden uitgeroeid. We moeten voort, tot de knock-out.” De Palestijnen moeten „ophouden met in het verleden te leven”, vindt hij. „Ze dromen van een terugkeer naar de stad Ashkelon? Gaat nooit gebeuren. Kijk vooruit!”

Zoals de Keidars ook hebben gedaan. Hun dorp Netiv Haasara, binnen de internationaal erkende grenzen van Israël, is een heropgebouwde kopie van het oorspronkelijke dorp. De originele moshav, een coöperatieve landbouwnederzetting, werd in 1973 in het noorden van het schiereiland Sinaï gebouwd. Maar in 1982 werden alle gezinnen geëvacueerd, als gevolg van de vrede tussen Israël en Egypte. Plots lag het dorp op Egyptisch grondgebied. De dorpelingen bouwden Netiv Haasara opnieuw op, in Zuid-Israël, op een steenworp van Gaza.

Lees ook
‘Elke proportie of balans in dit conflict is zoek’, zegt Adam Bouloukos, VN-directeur voor Palestijnse vluchtelingen

Een groot deel van de familiebrunch laat Roni Keidar vooral haar familie aan het woord. Ze luistert, huilt en zwijgt. Maar na de vraag of zij als vredesactiviste het Israëlische offensief op Gaza nog proportioneel vindt, springt ze uit haar vel. „Spreek me niet van proportie”, klinkt het boos. „Als wij geen luchtafweersysteem en safe rooms hadden gehad om in te schuilen, dan waren wij met duizenden tegelijk afgeslacht.” Zoon Yoel valt zijn moeder bij: „Iedereen aan deze tuintafel zit hier per vergissing. We moesten allemaal dood.”

„Zoals bij een kind dat iets heel slechts heeft gedaan, moet nu straf volgen”, zegt Roni Keidar streng. „En na 7 oktober moet die straf zwaar genoeg zijn, zodat het nooit meer gebeurt.”

Leeslijst

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”