N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Ballroom De queer ballroomgemeenschap in Nederland is springlevend. Tijdens extravagante balls kunnen de leden volledig zichzelf zijn.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/07/data103283143-608001.jpg)
Foto Andreas Terlaak
‘Wij zijn hier de ballroom community en dit is de plek voor queer, trans en zwarte mensen to fucking play.” In een oranje bikini met daaroverheen een spijkerbroek die losjes rondom haar heupen hangt, zweept de MC – een soort ceremoniemeester – van de avond het publiek op. Niet dat dit publiek veel aanmoedigende woorden nodig heeft: op deze vrijdagavond in kunstcentrum WORM in Rotterdam heeft zich een uitbundig gezelschap van zo’n tweehonderd mensen uit de queergemeenschap verzameld, het overgrote deel van kleur, om het ball te aanschouwen of om er zelf aan deel te nemen.
Het evenement in WORM heet PLAYGROUND en werd georganiseerd door de Finse Venla Keskinen en de Amerikaanse James Parnell. Het is de informele versie van een ball. Niet het soort waarbij vrouwen in lange jurken en mannen in pak met rechte ruggen de Engelse wals dansen. Nee, het gaat hier om een ‘ballroom’-event naar voorbeeld van de gemeenschap zoals die in de jaren zeventig in de New Yorkse wijk Harlem werd opgericht door homo mannen en trans mensen uit de zwarte en latino-gemeenschap.
De ballroomgemeenschap komt samen op balls. Dat zijn competities in mode en dans, waarbij in verschillende performancecategorieën wordt gestreden in naam van het ‘huis’ waartoe de deelnemers behoren. De dansstijl vogue is er ontstaan: dansers lieten zich inspireren door de poses van modellen, waarbij de nadruk ligt op hand- en armbewegingen. Voguing doe je ook op een langwerpige dansvloer in de stijl van een catwalk.
Bij ballroom hoort een rits aan eigen gebruiken, regels en termen. Inmiddels mainstream geworden uitspraken als ‘slay’ en ‘throwing shade’ vinden hun oorsprong in de ballroomscene.
Vaderfiguur
Tien jaar geleden stichtte pionier Amber Vineyard het eerste Nederlandse ballroom-huis: House of Vineyard. De vogue-danser en choreograaf is de moeder van het huis. Elejandro Martinez (32) was aanwezig bij het allereerste ball dat Vineyard in 2013 organiseerde in club Bird in Rotterdam. „Daarvoor was er hier nog niks. We vogueden in de clubs en op feestjes, of kwamen samen met een kleine groep vrienden,” vertelt hij. Martinez is geboren op het eiland Sint Maarten, dertien jaar geleden verhuisde hij naar Nederland. In de ballroomscene staat hij bekend als Father Elly Vineyard: hij is inmiddels de vaderfiguur van House of Vineyard.
De ‘huizen’ vormen een belangrijk onderdeel van de ballroomscene. In New York was het aan het eind van de twintigste eeuw niet makkelijk openlijk homo of trans te zijn, helemaal niet als persoon van kleur. Homo’s en transgender personen die uit de kast kwamen, werden regelmatig door hun ouders op straat gezet. In ballroom vonden zij een nieuw thuis, inclusief moeder- en vaderfiguren. Die moedigen hun ‘kinderen’ aan, ook op persoonlijk vlak.
„Je huis is je familie”, vertelt James Parnell, in de ballroomscene beter bekend als James Major 007, in het Rotterdamse café Wunderbar. De in de Verenigde Staten geboren Parnell verhuisde in 2016 naar Nederland. „Ik zocht naar een gemeenschap. Toen ik mensen voor het eerst zag voguen vond ik dat zo mooi dat ik meteen voelde dat ik hier onderdeel van wilde zijn.”
Foto’s Andreas Terlaak
Levensstijl
Ballroom is voor de leden van de ballroomgemeenschap meer dan een vrijplaats voor queers van kleur: het is een levensstijl, zeggen zij. Ze schatten zelf dat de gemeenschap in Nederland ongeveer driehonderd actieve leden telt – die regelmatig de balls bezoeken.
Dat de dansers er zoveel waarde aan hechten, heeft soms alles te maken met de discriminatie waar veel van hen op jonge leeftijd al mee te maken kregen. Op Sint Maarten was Martinez jong en queer en dat was er geen gewone combinatie. „Niemand begreep mij. Queer bestaat daar niet. Het is taboe.” Daarom danste hij ’s nachts op het strand, waar niemand hem zag. Met een kleine groep vrienden kwamen ze bij elkaar om te voguen, een vriend die in New York was geweest had het daar gezien. „We wilden allemaal weg uit Sint Maarten, want we konden daar niet onszelf zijn. We hadden grote dromen en die wilden we waarmaken.”
Bij het grote publiek is ballroom vooral bekend door de hit-serie Pose uit 2018 over de New Yorkse ballroom-scene en door de documentaire Paris is Burning, uit 1990. Ook in Nederland werden – in veel mindere mate – films en documentaires over de scene gemaakt, zoals Mother’s Balls, een portret van Amber Vineyard en Otherland, een film over het persoonlijke verhaal van Martinez.
Op die handvol films en series na bloeit ballroom al jaren buiten de mainstream. In kleine zaaltjes en op LHBTIQ-festivals viert de gemeenschap de vrijheid van zelfexpressie die zij in de buitenwereld nog steeds moet missen: „Vooral femqueens [de ballroomterm voor transvrouwen, red.] krijgen nog steeds te maken met geweld”, zegt James Parnell.
Foto’s Andreas Terlaak
In de verschillende categorieën die tijdens een ball centraal staan, is dan ook stevige maatschappijkritiek terug te vinden. Een van de belangrijkste is ‘realness’, de categorie waarin femqueens, butchqueens (homomannen) en transmannen concurreren over wie er het ‘echtst’ is en zich het meest kan conformeren aan de genderverwachtingen voor man en vrouw. In Worm roept de MC dan de zaal in: „Wie geeft je de echte heteronormativiteit?”
De transvrouwen loopt prachtig opgemaakt, met lange haren en op gevaarlijk hoog uitziende hakken over de catwalk. Aan de jury laten ze hun zachte handen en lange nagels zien, waarmee ze willen zeggen: kijk hoe vrouwelijk ik ben. Liefkozend blazen ze handkusjes richting het publiek. Degene die de jury overtuigt, krijgt een tien. Wie dat niet lukt, wordt zonder pardon uit de competitie gezet. Als elk jurylid een tien uitdeelt, wordt op de maat van de opzwepende muziek geroepen: „Tens across the board! Tens across the board!”
Take it to the runway
In ballroom wordt het lichaam gevierd, in alle facetten. De outfits van de dansers zijn extravagant, met korte rokjes, kleurrijke jurken, glitters, pailletten en stiletto’s. Voguen is sexy, uitbundig, gewaagd. Maar bovenal: het is vrij, met ruimte voor alle interpretaties van man, vrouw, non-binair en alles daar tussenin. Op een ball kunnen de leden volledig zichzelf zijn. Parnell vertelt dat hij vroeger onzeker was, maar door ballroom trots werd op wie hij was: „Het maakt niet uit wie je bent, take it to the runway. Dat is de kracht van wat we doen.”
De ballroom-gemeenschap waakt ervoor dat de subcultuur (te) mainstream wordt. De gemeenschap verzet zich bijvoorbeeld tegen het idee dat Madonna vogueing zou hebben uitgevonden. Sinds de videoclip van de meer dan dertig jaar oude hit ‘Vogue’ werd de dansstijl gelinkt aan de popzangeres en niet aan de ballroomgemeenschap uit Harlem. Volgens Parnell moet het centraal staan dat de scene gecreëerd werd door de queergemeenschap van kleur. „Zoveel vormen van black queerness zie je op andere plekken weinig. Die ruimte opeisen is heel belangrijk”, aldus Parnell.
Ook Martinez zegt dat ballroom zijn leven heeft veranderd. „Het is een bevestiging: jij bent er en je mag er zijn. Buiten kan alles stom zijn, je kunt het gevoel hebben er niet bij te horen. Maar in ballroom ben ik altijd welkom. Dat gevoel neem ik vervolgens weer mee in het dagelijks leven en dat geeft me kracht. Alles waar de samenleving op neerkijkt, vieren we in ballroom.”
