De Tweede Kamer wil opheldering over een sabotageactie in Iran. De AIVD zou betrokken zijn geweest bij de infiltratie van een nucleaire fabriek, zonder dat het kabinet ervan wist, blijkt uit berichten in de Volkskrant. De Nederlandse ingenieur Erik van Sabben, gerekruteerd door inlichtingendienst AIVD, zou een hoofdrol hebben gespeeld in de sabotage van het Iraanse kernwapenprogramma in 2007 door een virus bij een nucleair complex in Iran binnen te smokkelen.
Voormalig toezichthouder op de geheime diensten Bert Hubert meent dat de zaak een weeffout in het stelsel van de inlichtingendiensten blootlegt. „Op dit moment mag de AIVD vergaande acties ondernemen zonder dat iemand in Den Haag ervan hoeft te weten. En dat zou niet moeten kunnen.”
Wat is er gebeurd?
„Dat weten we niet precies. Of de AIVD heeft de Amerikanen slechts doorverwezen naar een Nederlandse agent. Zo’n agent is geen exclusieve AIVD-medewerker, die kan voor meerdere partijen werken. In dat geval heeft de AIVD er zelf weinig mee van doen. Of de AIVD heeft de agent zélf gevraagd voor deze operatie. Dan hoeft de AIVD volgens haar regels de minister daar niet over te informeren.”
Waarom niet?
„In principe is de AIVD er alleen om inlichtingen te verzamelen. In de Wet op de inlichtingendiensten staat maar één artikel dat de diensten de mogelijkheid geeft om zelf iets te dóen. Volgens artikel 73 mag de dienst zelf ‘maatregelen’ nemen om de Nederlandse belangen te behartigen. Op basis daarvan zou de dienst operaties zoals in Iran kunnen uitvoeren. Maar het vreemde is: voor acties op basis van dit artikel heeft de AIVD geen toestemming van de minister nodig. Het diensthoofd van de AIVD mag toestemming geven, of dat zelfs overlaten aan unitmanagers.”
Lees ook
Wist dan zelfs de AIVD van niets?
Hoe is dat zo gekomen?
„Toen dit artikel in 2001 voor het eerst in de toenmalige wet kwam, is er gedebatteerd over de vraag of er geen beperkingen aan moeten zitten. Daar is toen bewust niet voor gekozen omdat de AIVD de vrijheid wilde hebben om de wet te overtreden. Toen heeft de Kamer gezegd: oké, er worden geen beperkingen opgelegd, behalve dat de AIVD niemand mag vermoorden met dit artikel in de hand. Daarna is het artikel ondergesneeuwd en is er nooit meer iemand over begonnen.”
Waarom zou de minister moeten beslissen over dit soort operaties?
„Zodat een AIVD’er met rare ideeën niet in z’n eentje zijn gang kan gaan. Als zo iemand zaken saboteert in een ander land, kan dat grote gevolgen hebben. Misschien raakt Nederland daardoor wel in conflict met dat land. Daarom moet er vooraf altijd een politieke afweging wordt gemaakt.”
Wat weten we over de aanleidingen waarom de AIVD dit wetsartikel inzet?
„Officieel weten we daar niets over. Maar in een informele bespreking heeft de AIVD enige tijd geleden wel aangegeven dit artikel te gebruiken om servers van hackers mee onschadelijk te maken. Begrijpelijk dat ze dat doen, maar daar zou dan wel de minister over moeten beslissen. En dat hoeft nu niet. Het leidt tot de tegenstrijdige situatie dat er voor hackoperaties tal van waarborgen zijn, maar voor sabotageacties niet. Als de dienst een server hackt enkel om mee te kijken wat er gebeurt, moet dat eerst langs de minister en de toetsingscommissie. Maar als je diezelfde server kapot wil maken, heb je géén toestemming nodig. Dat is een hele rare toestand.”
