N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97854431-fd5a7a.jpg)
Foto Natalia Kolesnikova / AFP
De Wit-Russische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja reageerde gelaten toen ze afgelopen week bij verstek voor hoogverraad werd veroordeeld tot vijftien jaar cel. Ze zei dat de hele rechtszaak een showproces was geweest en dat ze liever energie stak in de mensen die daadwerkelijk een gevangenisstraf uitzitten in Wit-Rusland. Dat geldt bijvoorbeeld voor haar echtgenoot, Sergej Tichanovsky, die een straf uitzit van achttien jaar.
Of voor Nobelprijswinnaar Ales Bialiatski, de mensenrechtenjurist die vorige week tien jaar kreeg. Of voor de 33 gedetineerde journalisten, wier vakbond deze week tot terroristische organisatie werd uitgeroepen. Er zijn op dit moment ruim zeventienhonderd politiek gevangenen in Wit-Rusland. Hun ‘misdaden’ zijn bijvoorbeeld het liken van kritische posts op sociale media of het doen van sociologisch onderzoek. Tichanovskaja gaf aan dat ze haar strijd zou voortzetten totdat zij allemaal vrij zouden zijn.
Door de oorlog is-ie bij ons een beetje uit het oog geraakt, maar de Wit-Russische mensenrechtenstrijd duurt ondanks de repressie nog altijd voort. Hij lijkt niet op de bloedige strijd die de Oekraïners moeten voeren, maar we mogen hem niet vergeten. Dat is ook in ons eigen belang: we hebben een vrij Wit-Rusland nodig voor een veilig Europa.
Eerlijke verkiezingen
Zevenmijlslaarzen om het geheugen op te frissen: in 2020 werd Tichanovskaja’s man opgepakt toen hij president wilde worden. Tichanovskaja kandideerde zich in zijn plaats en samen met de verkiezingsteams van andere gedetineerde gegadigden droeg ze een eenduidige agenda uit: eerlijke verkiezingen en alle politiek gevangenen vrij. Die boodschap sloeg aan. De verkiezingen zijn vervalst, maar alles wijst erop dat zij de meeste stemmen kreeg. Toch riep de zittende Aleksandr Loekasjenko zichzelf tot winnaar uit. Tichanovskaja vluchtte naar Litouwen en in het hele land braken grote protesten uit, die bruut werden neergeslagen. Om zijn positie te kunnen behouden riep Loekasjenko de hulp van buurland Rusland in dat sindsdien de dienst uit maakt.
Vanuit de Litouwse hoofdstad Vilnius ijvert Tichanovskaja voor een vrij en democratisch Wit-Rusland. Ze pleit voor sancties en hamert erop dat Loekasjenko geen enkele legitimiteit heeft. Wit-Rusland heeft, zegt ze, in feite te maken met een dubbele bezetting: van het ongekozen regime en van Rusland dat aan de touwtjes trekt.
Westerse landen hadden oren naar dat verhaal. Maar sinds de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 zien ze, als ze naar Wit-Rusland kijken, vooral het land dat medeplichtig is aan de oorlog. Dat Wit-Rusland zelf officieel niet in oorlog is, is immers louter een formaliteit. Het Russische leger is er massaal aanwezig en voerde zelfs vanuit Wit-Rusland aanvallen op Oekraïne uit.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/11/data78865326-2a0e2b.jpg)
Lees ook dit interview met Svetlana Tichanovskaja
Steun is buitengewoon laag
Het onderscheid dat Tichanovskaja tussen regime en burgers maakt is cruciaal: de steun van de bevolking voor de oorlog is namelijk buitengewoon laag. Onafhankelijk opinieonderzoek is lastig in een dictatuur, maar we moeten denken aan een steun van minder dan 5 procent.
Russische troepenbewegingen in Wit-Rusland worden nauwgezet bijgehouden en doorgegeven aan het Oekraïense leger, dat door veel Wit-Russen ook financieel gesteund wordt. Aan het front vechten verschillende Wit-Russische vrijwilligersbataljons aan Oekraïense zijde mee. En er zijn regelmatig sabotage-activiteiten tegen Russisch materieel – onlangs nog werd een Russisch vliegtuig onklaar gemaakt.
Sinds het begin van de grootschalige oorlog zegt Tichanovskaja steevast dat een vrij Wit-Rusland niet mogelijk is zonder een vrij Oekraïne. Als het Oekraïne niet lukt om Rusland en Russische invloed terug te dringen, is dat voor Wit-Rusland immers al helemaal een gepasseerd station.
Deze week voegde Tichanovskaja in een opiniestuk in The Guardian nog een dimensie aan het voorgaande toe. Ze betoogde nu ook dat een veilig Oekraïne niet mogelijk is zonder een vrij Wit-Rusland.
‘Broedervolkeren’
Haar punt is belangrijk en ze heeft gelijk. Uit militair oogpunt is haar stelling direct te begrijpen. Zolang Wit-Rusland niet vrij is, kan Rusland immers het land blijven gebruiken om Oekraïne aan te vallen. En zolang Wit-Rusland niet vrij is, is het Russische leger militair sterker langs de grenzen van de Europese Unie. De impact gaat echter verder dan dat. Een dictatoriaal Wit-Rusland in Russische invloedssfeer blijft voedingsbodem geven aan het Russische verhaal dat er sprake is van ‘broedervolkeren’, die eigenlijk bij elkaar horen. Dat maakt het voor andere landen moeilijker om zich aan de opgedrongen Russische invloed te onttrekken.
Dat een veilig Oekraïne nodig is voor een veilig Europa, daar zijn de meeste Europeanen inmiddels van doordrongen. Maar voor onze veiligheid hebben we dus ook een vrij Wit-Rusland nodig. We moeten niet in de geopolitieke val trappen om het regime en de bevolking gelijk te stellen.
De Wit-Russische mensenrechtenstrijd is onze strijd en de mensen die hem voeren verdienen onze steun, niet alleen uit ethische overwegingen, maar ook uit eigenbelang.
We kunnen het ons niet veroorloven ze te vergeten.
