Hoe onafhankelijk is Agrifacts, BBB’s hofleverancier van feiten?

Het is februari 2020 als Geesje Rotgers wordt gewaarschuwd door de politie. Voor haar deur dreigt een boerenprotest. De zorgen blijken onnodig. „Geesje bedankt” staat op een bord dat een tractor van Farmers Defence Force (FDF) een dag later de lucht in tilt.

Een paar dagen eerder heeft Rotgers in Den Haag onderzoek gepresenteerd dat de stikstofcijfers van het Rijkinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in twijfel trekt. Volgens Rotgers zijn de boeren slechts verantwoordelijk voor een kwart van de stikstofneerslag in beschermde natuurgebieden. Volgens het RIVM is het meer dan 40 procent.

Een woordvoerder van Farmers Defence Force komt Rotgers een bos bloemen brengen. „Afgelopen donderdag kwam voor ons boeren het verlossende verhaal”, zegt hij. „Terwijl wij al heel lang wisten dat er van die cijfers weinig deugde.” „Gewoonweg fantastisch”, reageert Rotgers. „Maar het is het werk dat alle boeren samen doen hè”, zegt ze. „En we gaan gewoon door!”

De boeren juichen.

Partijleider Caroline van der Plas van de Boer Burger Beweging (BBB) krijgt er naar eigen zeggen „tranen van in haar ogen”. „Heel ontroerend”, twittert ze. „En dik verdiend.” Op dat moment is Van der Plas, net als Rotgers, ook nog journalist. Rotgers is hoofdredacteur van V-focus, een onafhankelijk tijdschrift voor de veehouderij, staat op de website. Rotgers, opgegroeid op een boerenbedrijf in Groningen, werd landbouwjournalist na werk voor de beroepsvereniging voor dierenartsen. Van der Plas werkt voor Pig Business, vakblad voor varkenshouders. Op de website verslaat Van der Plas „de ode” die Farmers Defence Force aan Rotgers brengt.

Enkele weken later blijkt dat Rotgers de boeren valse hoop heeft gegeven. De RIVM-cijfers kloppen wèl.

Rotgers presenteerde de cijfers in Den Haag vanuit haar andere baan, als onderzoeker bij de stichting Agrifacts. Die heeft tot doel het „controleren van de juistheid van (wetenschappelijke) feiten”.

Agrifacts wordt in 2018 opgericht door lobbyisten uit de landbouwsector en vanaf het begin mede gefinancierd door grote agrobedrijven, zo blijkt uit onderzoek van Follow the Money. Eind 2021 maakt Agrifacts zelf een nieuwe financieringsronde bekend: veevoederbedrijf De Heus, voedingsconcern Royal A-ware en vleesproducent VanDrie Group betalen drie jaar lang 225.000 euro per jaar aan Agrifacts.

Het in Den Haag gepresenteerde onderzoek voerde Rotgers namens Agrifacts uit in opdracht van het ‘Mesdagfonds’, dat vanuit de zuivelindustrie is gefinancierd. Toch is het onderzoek volgens BBB-leider Van der Plas ‘ONAFHANKELIJK’. Zo, in hoofdletters, kwalificeert ze het op Twitter.

Van der Plas en Rotgers staan geregeld op hetzelfde podium . Ze steken allebei boeren een hart onder de riem in hun strijd tegen de stikstokplannen van het kabinet.

Van der Plas bewondert Rotgers en plein public. Regelmatig prijst ze Agrifacts, waar Rotgers het gezicht van is. Op Twitter suggereert Van der Plas zelfs dat Agrifacts het wetenschappelijk bureau van haar BBB is. „Wat is het verschil met de Nicolaas G. Pierson Foundation, die nauw verbonden is met de Partij voor de Dieren? Je mag geen wetenschappelijk bureau hebben ofzo?”, schrijft Van der Plas als een Tweede Kamerlid van de dierenpartij de onafhankelijkheid van Agrifacts betwist.

Onafhankelijk

Het verschil zit in de mate van transparantie. De Pierson Foundation is het wetenschappelijke bureau van de Partij voor de Dieren en ontvangt daarom ook overheidssubsidie. Agrifacts is officieel niet verbonden aan de BBB en laat desgevraagd weten zich als onafhankelijk te zien.

Van der Plas richtte de partij BBB in 2019 op, met medewerkers van een reclamebureau voor agrarische bedrijven. Net als bij Agrifacts zijn de banden met de agro-industrie nauw. Onderzoeksresultaten van Agrifacts inspireren de BBB bij herhaling tot Kamervragen. Bovendien roept de BBB-partijleider op tot donaties aan Agrifacts, dat volgens Van der Plas ‘fakenews’ over de agrarische sector bestrijdt.

De wisselwerking tussen Agrifacts en de BBB roept de vraag op wat de invloed van deze stichting is op de partij. Hoe verhoudt de ambitie van Agrifacts om te functioneren als journalistiek platform zich daarbij tot het activisme van Rotgers en haar banden met de agro-industrie? Wordt de journalistieke ambitie waargemaakt?

Agrifacts behaalt meerdere successen die de BBB in de Tweede Kamer politiek weet te verzilveren

Agrifacts behaalt meerdere successen die de BBB politiek weet te verzilveren. Neem het bezoek van stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) aan Brussel in mei vorig jaar. Ze zou daar om meer stikstofruimte gaan vragen. Aan de Tweede Kamer laat Van der Wal weten dat ze toenmalig landbouwminister Staghouwer (CU) had meegenomen. Maar als Agrifacts in Brussel het gespreksverslag opvraagt, blijkt dat Staghouwer er helemaal niet bij is geweest. Minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) woonde het overleg bij.

Prompt stelt Caroline van der Plas Kamervragen. Ze vraagt zich af hoe het kan dat er alleen Nederlandse bewindslieden bij het gesprek waren die stikstofruimte nodig hebben en dat de minister waar ze die ruimte met de EU-bureaucraten willen halen is thuisgelaten.

Vergissing

Van der Wal moet erkennen dat ze de Tweede Kamer verkeerd heeft geïnformeerd. Ze heeft per vergissing Staghouwer genoemd, is haar verklaring, waar ze Harbers bedoelde. Wel had Van der Wal eerder aangekondigd naar Brussel te gaan om stikstofruimte voor verduurzaming van de industrie te vragen. In die zin is het niet onlogisch dat infrastructuur-minister Harbers bij het gesprek was en niet landbouwminister Staghouwer.

Een ander succes van Agrifacts is een kort geding tegen de ‘voermaatregel’. Dat was de voorgenomen verplichting voor boeren om minder eiwitten aan het veevoer toe te voegen. Tijdens de rechtszaak eind juli 2020 bleek de onderbouwing voor deze maatregel te rammelen. Enkele weken later werd het voerplan afgeblazen. Wetenschappelijk onderzoek door de Wageningen University & Research wees uit dat het verminderen van eiwit in krachtvoer slechts beperkt zou bijdragen aan de stikstofdoelen. Deze onderzoeksresultaten haalde toenmalig landbouwminister Schouten (CU) aan om de maatregel te schrappen. De vraag blijft wel in hoeverre de rechtszaak hierbij een rol speelde.

Agrifacts benadrukt ook graag dat zelfs wanneer alle economische activiteiten uit Nederland worden verbannen er in sommige kwetsbare natuurgebieden nog steeds teveel stikstof zal neerslaan. Ook Van der Plas blijft op dit punt hameren. „Zelfs een leeg land geeft nog te veel stikstof”, schrijft De Telegraaf in februari 2020 op basis van cijfers van Rotgers.

Op zich heeft Agrifacts hier gelijk in. Maar het is niet het hele verhaal. „Wat Agrifacts onvermeld laat, is dat er in EU-verband aan de vermindering van de stikstofuitstoot wordt gewerkt”, zegt Franciska de Vries, hoogleraar ecologie en bodemkunde aan de Universiteit van Amsterdam. „Maatregelen in Duitsland en België kunnen er in combinatie met Nederlands beleid voor zorgen dat de stikstofneerslag wel onder de normen komt”, zegt zij.

Twijfel zaaien

Dit illustreert volgens De Vries de manier waarop Agrifacts met op zichzelf kloppende feiten twijfel probeert te zaaien over het stikstofbeleid. „Het is niet per se onzin wat ze beweren. Maar het heeft altijd dezelfde agenda. Het bedient de grootschalige landbouw, opdat alles bij het oude blijft”, zegt De Vries.

Ook zijn er voorbeelden waarbij Agrifacts er in de ogen van De Vries wel naast zit. Caroline van der Plas vestigt bijvoorbeeld in juni 2021 de aandacht op „explosief onderzoek”. Agrifacts is tot de ontdekking gekomen dat uit natuurgrond ook stikstof vrij komt. „En de overheid zegt daar helemaal niets over”, aldus een verontwaardigde Van der Plas in de Tweede Kamer tegen toenmalig Infrastructuur-minister Van Nieuwenhuizen (VVD). „We worden bedot mensen”, voegt Van der Plas er op Twitter aan toe.

De BBB-partijleider is van mening dat deze ontdekking over stikstofhoudende natuurgrond aanleiding is om het uitkoopbeleid van boeren te staken. „Want het wordt nu allemaal gebaseerd op valse aannames”, betoogt ze in de Kamer.

De Vries reageert doorgaans niet op alle stellingen die Agrifacts naar buiten brengt. Maar hier kon ze niet aan voorbijgaan, vindt ze zelf. „Dit was echt te zot voor woorden.” Volgens De Vries is „natuurlijk” bekend dat ook natuur stikstofverbindingen produceert, maar dat is heel wat anders dan het „op grote schaal verstoren van de mondiale stikstofkringloop” door onder andere de intensieve veehouderij. In een artikel op website Foodlog legt De Vries uit dat stikstof uit de natuur niet op andere plekken tot grootschalige stikstofneerslag leidt.

Bijensterfte

Er is nog een voorbeeld. In 2020 erkent Rotgers op Follow the Money dat een rapport van de stichting over bijensterfte tekort schiet. Volgens Agrifacts zou het gebruik van een bepaald type insecticide geen negatieve invloed hebben op de bijen- en hommelstand op het platteland. Ook dit rapport kan op bijval rekenen in de politiek. Niet alleen bij de BBB, maar ook bij de VVD. Maar bijen-experts maken er gehakt van. Wetenschappelijk directeur Koos Biesmijer van Naturalis, nationaal onderzoeksinstituut op het gebied van biodiversiteit, is een van de critici. „Iedereen kan wetenschappelijk onderzoek publiceren zonder zich aan de regels van wetenschappelijke integriteit te houden. Dit leidt tot creatief of onjuist gebruik van gegevens. Het Agrifacts-rapport laat zien hoe het niet moet”, schrijft de bijen-expert op Twitter. Rotgers noemt dit op Follow the Money een „leerpunt”.

Ook afgelopen augustus komt Rotgers onder vuur te liggen van wetenschappers. Ze meldt op Twitter „goed nieuws vanuit Brussel!”. Volgens Rotgers is gebleken dat de eikenbossen op de Veluwe in „uitstekende staat” verkeren. Over dit onderwerp verschijnt ook een artikel van haar hand op de website van Agrifacts. Eerder gebruikt Caroline van der Plas berichten van Agrifacts om zorgen over stikstofneerslag op de Veluwe „schromelijk overdreven” te noemen.

Gerrit Hiemstra

Als eerste komt weerman Gerrit Hiemstra in verzet. „Dit is een schoolvoorbeeld van het verdraaien van wetenschappelijke feiten en het verspreiden van desinformatie door de stichting Agrifacts”, schrijft hij. Hiemstra legt uit dat volgens „Brussel” de „structuur” van het bos in orde is. Dat zegt niets over de staat waarin de bomen verkeren. Die is volgens bioloog en universitair hoofddocent Patrick Jansen (Wageningen Universiteit) juist „zeer ongunstig”. „Helaas heeft het bericht nieuwe twijfel gezaaid”, schrijft Jansen op Twitter.

In een reactie erkent Rotgers dat Agrifacts bij de kritiek op de stikstofcijfers van het RIVM en bij het bijenrapport fouten heeft gemaakt. „Het zou velen tot voorbeeld moeten strekken om hun leermomenten aan te geven”, laat Rotgers via e-mail weten. Wat betreft stikstof uit natuurgrond en de Veluwse eikenbossen houdt Rotgers vol dat haar uitlatingen kloppen. „Ook deskundigen kunnen zich vergissen en onderzoek is soms gebaseerd op een reeks van aannames en methodes die multi-interpretabel zijn”, zo laat ze NRC in een reactie weten.

Feit blijft dat stikstofneerslag uit de intensieve veeteelt een belangrijke bijdrage levert aan de achteruitgang van de biodiversiteit en onder meer de eikenbossen op de Veluwe aantast.

Geen bijzondere band

Tegen dagblad de Stentor zegt partijleider Van der Plas in 2019 dat ze wil „samenwerken” met Agrifacts. Maar ondanks de steunbetuigingen en de oproep tot donaties aan de stichting is er volgens haar nu geen sprake van een bijzondere band tussen Agrifacts en haar partij. „BBB kent Agrifacts net als wij andere organisaties kennen van waaruit wij onderzoeksrapporten en publicaties ontvangen”, mailt ze in een reactie. De band tussen Agrifacts en de BBB is volgens Van der Plas hetzelfde als die tussen haar partij en bijvoorbeeld „Greenpeace”.

Volgens Van der Plas is haar niet gebleken dat Agrifacts „bewust” desinformatie verspreidt. De partijleider vindt ook niet dat de BBB terughoudender moet zijn met het overnemen van informatie van Agrifacts. „Wij proberen rekening te houden met de betrouwbaarheid van de zender en waar mogelijk doen wij zelf onderzoek […] Kamervragen zijn juist bedoeld om eventuele onjuiste informatie te ontzenuwen of om juiste informatie te bevestigen.”