N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Politiek gevangene Olivier Vandecasteele werd in 2022 opgepakt in Iran en veroordeeld tot een langdurige celstraf. Nu komt er mogelijk een einde aan zijn gevangenschap.
Ruim duizend betogers gingen eind januari de straat op om de gevangenschap van de Belgische hulpverlener onder de aandacht te brengen.
Foto Yves Herman/Reuters
Iran is bereid om de Belgische gevangengezette ngo-medewerker Olivier Vandecasteele uit te wisselen voor een veroordeelde Iraanse diplomaat. Dat schrijft Reuters maandag op basis van berichtgeving van het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Het besluit van Iran volgt op een oordeel van het Grondwettelijk Hof in België van vrijdag dat de ruil mogelijk maakt. Volgens het Iraanse ministerie is de weg nu vrij om de uitwisseling tot stand te brengen. Vandecasteele werd in Iran veroordeeld tot 40 jaar celstraf en 79 zweepslagen.
Al in 2022 wilde de Belgische overheid een deal met Iran. Olivier Vandecasteele zou worden geruild met Assadollah Assadi, een in België veroordeelde Iraanse diplomaat en terrorist. Hij wilde in Parijs een aanslag plegen op een bijeenkomst van aanhangers van de Iraanse oppositie. Maar het verdrag tussen België en Iran kwam er nooit omdat de Iraanse oppositie bezwaar aantekende. Zij was bang dat Assadi opnieuw een aanslag zou willen plegen. Het Grondwettelijk Hof verwierp het bezwaar, maar plaatste de kanttekening dat de Belgische staat mensen moet inlichten die door de vrijlating van de Iraniër mogelijk gevaar lopen.
De deal maakt het in principe mogelijk voor de 41-jarige Vandecasteele om terug te keren naar België. Met het besluit komt mogelijk een einde aan een diplomatiek spel tussen de twee landen. De ngo-medewerker werd in februari vorig jaar opgepakt en in eerste instantie tot 28 jaar gevangenisstraf veroordeeld, waarschijnlijk als reactie op de veroordeling van Assadi in Antwerpen. Volgens Iran zou Vandecasteele schuldig zijn aan onder meer spionage, geldsmokkel en samenwerken met de Verenigde Staten tegen Iran. Eind januari werd zijn straf onverwachts verhoogd.
Recent hadden oud-partijleider Melkert, ex-wethouder Oudkerk en enkele geestverwanten uit de groep Rood Vooruit zich in de Volkskrant gekeerd tegen een fusie van PvdA en GroenLinks. Oog in oog met extreemrechts doet de PvdA er beter aan op eigen kracht het politieke midden te versterken. Melkert c.s. verlangden daarom dat het samenwerkingsproces wordt opgeschort totdat een „onafhankelijke” PvdA-commissie zich heeft gebogen over „ideologie, sociale aspiraties en electorale strategie” van de eigen partij.
Zondag lichtte Oudkerk die eis toe bij WNL op Zondag. Na nog geen tien minuten ging hij escaleren. Hij dreigde het PvdA-bestuur niet alleen met een „stevig gesprek”, maar ook met een heuse partijscheuring en de oprichting van een nieuw „vehikel van de sociaaldemocratie”.
Oudkerks grote mond spoorde niet met zijn eerdere zelfbeklag in de Volkskrant. Tussen de regels erkenden de auteurs van Rood Vooruit dat het de schuld van de PvdA zelf is dat de thema’s armoede, wonen, zorg én bestaanszekerheid „succesvol werden gekaapt door PVV en NSC”. Links samengaan lost volgens hen niets op: dan wordt de PvdA verder meegezogen in het „klimaatradicalisme” van GroenLinks. Afgaande op hun betoog zijn Melkert c.s. intussen zelfs zo onzeker geworden dat het zelfbewustere idee, dat de PvdA omgekeerd GroenLinks ook wat naar het midden kan trekken, in hun overwegingen niet eens opkomt.
Natuurlijk. Er zijn redenen een sluipende samensmelting niet voor zoete koek te slikken. Zoals er ook argumenten zijn D66 en Volt niet buiten beschouwing te laten. Maar de kern van het fusiedispuut is niet bureaucratisch maar maatschappelijk. Sinds de afstraffing van 2002, of beter sinds de zogeheten ‘overwinningsnederlaag’ van 1986, kampt de PvdA met opflakkerende crises. Precies daar gaat de groep-Melkert aan voorbij.
De PvdA was ooit dé partij van de ‘trente glorieuses’, zoals de wederopbouwperiode tot midden jaren zeventig in Frankrijk heet. Met de liberale Angelsaksische ‘Washington consensus’ na 1979 wist ze zich minder raad. De ruim vijftig zetels voor de PvdA in 1977 en 1986 waren dan ook geen stabiele hoogtepunten maar eerder voorbodes van neergang. Hoeveel evaluatiecommissies heeft de PvdA nadien niet gehad?
Het schijnt dat ook de slachting na Rutte II is geëvalueerd. Op de toekomst (Depla, 2017) waarschuwde toen: „de PvdA is een brede progressieve volkspartij, of ze is niet”. Niet dus. Vier jaar later stond ze, ondanks Rutte III, weer op een electoraal zijtoneel.
Dat noodlot is de PvdA niet overkomen omdat al die commissies zich tevergeefs een slag in de rondte hadden geëvalueerd, maar omdat de maatschappij inmiddels weer ingrijpend is veranderd: eerst door de derde industriële (informatie) revolutie, die een nieuwe middenklasse schiep, en nu door de vierde (AI) revolutie, die het schema arbeid-kapitaal op zijn kop zet. Het resultaat zijn nieuwe sociaal-culturele fricties en politieke organisatievormen – sommige hemeltergend woke of links poetinistisch, andere onvermijdelijk en nuttig. Ook de opmars van reactionair rechts is er een uiting van, anno 2024 de belangrijkste.
Het weerstaan van deze vloed, die de pluriforme rechtsorde dreigt te overspoelen, vereist dijkbewaking en dus democratische samenwerking. Die kan verschillende vormen aannemen. Maar het organisatorische voortbestaan van de PvdA is daaraan ondergeschikt. Rood Vooruit, althans Oudkerk, spiegelt zich liever aan de mythe van Hansje Brinkers.
Hubert Smeets is journalist en historicus. Hij schrijft om de week op deze plaats een column.
Er is geen rechtvaardige, zuivere reden om het noodrecht te gebruiken voor asielbeleid. Het feit alleen al dat er al weken moet worden gezocht naar een „dragende motivering” om zo’n staatsrechtelijke sprong in het duister te maken, zegt alles. Die motivering is er niet. Het noodrecht is bedoeld voor rampen, oorlogen, pandemieën, extreme situaties. De gebrekkige opvang van asielzoekers is schrijnend en getuigt van politiek falen, misschien wel politiek cynisme. Maar om opvangproblemen is het verantwoordelijk minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV) niet te doen, daar is ze transparant over. Ze wil beleidsmatige shocktherapie toepassen om de grenzen zoveel mogelijk te sluiten. Daarvoor acht ze het nodig de parlementaire controle tijdelijk buitenspel te zetten. Ideaal voor bestuurders die alles op hun eigen manier willen, maar hier is het staatsrecht niet voor bedoeld.
Bovendien: de procedure verloopt rommelig en weinig doordacht. Er ligt geen plan, geen argumentatie. Faber zei deze week dat haar ministerie klaar is met de ‘dragende motivering’ en dat de vier Kamerfracties (PVV, VVD, NSC en BBB) erover aan het onderhandelen zijn. Die bleken van niets te weten. Wat al wél bekend is, is dat ambtenaren van onder meer Binnenlandse Zaken niets heel lieten van de plannen. Dat werd duidelijk toen het kabinet onderliggende adviezen openbaar maakte. De Eerste Kamer heeft zich al tegen het staatsnoodrecht uitgesproken, en de kans is groot dat de Raad van State dat ook zal doen.
Lees ook
Wilders gebruikt alle ruimte die hij krijgt door de zwijgzaamheid van Dick Schoof
De vraag is, kortom: wie houdt wie voor de gek? Als het de PVV en Marjolein Faber er echt om te doen is dat er snel iets gebeurt aan het aantal asielzoekers dat zich in Nederland meldt, dan zijn daar allerlei parlementaire manieren voor. Maar het is allang duidelijk dat er geen noodwet voor asiel komt, en toch worden er maanden verspild aan het verkennen van deze route. Er is geen sprake van een asielcrisis, alleen een opvangcrisis. Maar áls die asielcrisis er al zou zijn, quod non, dan mag je van bestuurders verwachten dat ze écht beleid verzinnen, geen symboolpolitiek. Door het staatsnoodrecht door te drukken houdt het kabinet iedereen, onder wie de eigen kiezers, een illusie voor. Ten eerste dat er sprake is van een crisis, ten tweede dat democratische middelen opzij mogen worden geschoven, ten derde dat er iets krachtdadigs gebeurt. Dat is drie keer kwalijk.
Dat coalitiepartijen VVD en NSC dit allemaal laten gebeuren, is eveneens kwalijk. De VVD is de enige regeringspartij met bestuurlijke ervaring en zou beter moeten weten. NSC werd groot met de belofte van ‘goed bestuur’. Het verzet tegen de noodwet is op zichzelf te prijzen. NSC heeft de eis van dragende motivering in het hoofdlijnenakkoord weten te krijgen. Maar door de samenwerking met de PVV aan te gaan én in te stemmen met het principe van staatsnoodrecht voor asiel, hebben ze de democratische rechtsstaat al in de gevarenzone gebracht. Niet omdat er echt een noodwet gaat komen, maar omdat het nonchalante gebruik van het staatsnoodrecht, als fastfood uit de muur van de Febo, opeens politiek geaccepteerd lijkt. Natuurlijk, de instituties houden wel stand, de Raad van State, de ambtenarij en eventueel de rechter zullen misbruik niet toestaan. Maar tijdens de formatie ging NSC met het principe akkoord. Mogelijk komt er snel een compromis tussen PVV en NSC, waarbij de scherpe kantjes van de plannen zullen zijn afgevijld. Maar als de vette handen van de politiek aan het staatsrecht komen, blijven er altijd vlekken achter.
Lees ook
Geen regie, geen beleid en geen plan. Er heerst wanorde bij NSC
Nog een kwartier voor mijn trein vertrekt, dus ik kan nog wel even koffie halen. Terwijl ik op mijn bestelling wacht vraagt de vrouw achter mij aan het personeel: „Verkopen jullie nog aanstekers?” Zij krijgt als antwoord dat dit niet meer het geval is. „O”, zegt de vrouw, „en je kunt ook al nergens meer sigaretten kopen.” De verkoopster verwijst naar een winkel op het stationsplein. Maar dat is voor haar klant duidelijk te ver. Opgeruimd vervolgt de vrouw: „Nou ja, je gaat er ook niet dood aan als je niet kunt roken.”
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/03/web-0603buivandecasteele.jpg)
