‘De kiescommissie heeft de Nigerianen in de steek gelaten’

Het zou de „eerlijkste en transparantste” stembusgang in de geschiedenis van Nigeria worden. Het werd alles behalve dat. De verkiezing deze week van de 70-jarige Bola Ahmed Tinubu van het regerende All Progressives Congress tot de nieuwe president van Afrika’s volkrijkste democratie, laat Nigerianen met een kater achter.

Lees ook: Jonge Nigerianen zien hoop op revolutie vervliegen

Miljoenen mensen stonden zaterdag soms tot diep in de nacht in de rij, vastbesloten te stemmen voor een nieuwe president, evenals voor leden van de Senaat en het Huis van Afgevaardigden. Maar niet alleen kwamen medewerkers van stembureaus te laat of soms helemaal niet opdagen, een nieuw, elektronisch systeem dat een eerlijk verloop van de verkiezingen moest waarborgen, liet het plots afweten.

De twee grootste oppositiepartijen weigeren de uitslag nu te accepteren en stappen naar de rechter. Ook Nigeriaanse maatschappelijke organisaties en internationale waarnemers hekelen het gebrek aan communicatie en transparantie van de verkiezingscommissie.

„Nigerianen zijn in de steek gelaten”, zegt Hussaini Abdu (54), bestuursvoorzitter van Yiaga Africa, een Nigeriaanse non-profit organisatie die bijna vierduizend waarnemers had in stembureaus door heel het land. „Er was ons beloofd dat alles goed zou werken. Dat deed het niet. Dat opende de deuren voor al het wantrouwen dat we nu zien.”

Hoe eerlijk waren deze verkiezingen?

„De uitslag zou nu niet zo betwist worden als de verkiezingen goed waren georganiseerd – qua logistiek, maar meer nog wat betreft het online resultatenportaal. Het was eerder in twee deelstaten getest, nu werd het voor het eerst landelijk uitgerold. De kiescommissie bezwoer dat alles zou werken. Dat gaf Nigerianen vertrouwen in het stemproces, omdat de resultaten rechtstreeks vanaf de stembureaus zouden worden verzonden.”

„Helaas. Of het nou sabotage was of een hack: bijna veertien uur lang lukte het medewerkers van de stembureaus niet de resultaten op het portaal te krijgen, en toen het wel lukte, ging dat tergend traag. Toen de nieuwe president werd benoemd, was nog maar driekwart van de uitslagen openbaar. Dat heeft de indruk gewekt dat de commissie dit met opzet heeft gedaan, om de uitslagen te kunnen manipuleren.”

Is die indruk terecht?

„Er waren veel problemen, dus iedereen heeft het recht zijn of haar mening daarover te vormen. Met Yiaga observeren we verkiezingen aan de hand van een grote groep waarnemers en statistische modellen. Daardoor kunnen we met een redelijke nauwkeurigheid de uitslag en opkomst voorspellen. De uiteindelijke resultaten vielen binnen onze voorspellingen.”

Zo zou volgens Yiaga Africa de zeventiger Tinubu met iets meer dan een derde van de stemmen de verkiezingen winnen, terwijl zijn rivalen Atiku Abubakar van de Peoples Democratic Party en de onder jonge Nigerianen intens populaire Peter Obi van de Labour Party net onder de 30 procent zouden blijven hangen – zoals volgens de officiële uitslagen ook gebeurde.

Máár, zegt Abdu, „er waren problemen in twee staten, Rivers en Imo, waar we denken dat de uitslagen zijn gemanipuleerd”. Zo was Tinubu de officiële winnaar in Rivers, terwijl de modellen van Yiaga Africa uitkwamen op een duidelijke winst voor Obi in deze deelstaat in de Nigerdelta.

Op de verkiezingsdag stroomden sociale media al vol met verhalen en foto’s van zijn aanhangers die zogezegd lieten zien hoe de gouverneur van Rivers de uitslagen in het voordeel van Tinubu liet manipuleren.

Lees ook: Ingevulde stembriefjes liggen in Lagos vertrapt in de goot

Voor de uiteindelijke uitslag maakte het niet uit, zegt Abdu. „Dat maakte het voor ons ingewikkeld onze resultaten te delen. De emoties zijn zo hoog opgelopen. We willen niet dat de kiescommissie in onze bevindingen haar gelijk bewezen ziet.” Daarom heeft Yiaga Africa besloten de officiële uitslag niet te steunen. „We zeggen wat alle andere waarnemers ook zeggen: de verkiezingen gingen niet zoals ze moesten gaan.”

Verkiezingen gaan niet alleen om wie wint of verliest, stelt Abdu. „Het gaat vooral om hoe het proces verliep. Dat proces heeft gefaald.”

Er waren hoge verwachtingen over de opkomst door het enthousiasme onder jongeren voor Peter Obi. Uiteindelijk was die met 27 procent historisch laag. Hoe verklaart u dat?

„De opkomst is in recente jaren nooit hoog geweest. Maar dat moet wel in enig perspectief worden geplaatst. Er zijn officieel zo’n 93 miljoen kiezers in Nigeria geregistreerd, ik denk dat dit cijfer overdreven is. We hebben geen goed systeem waarin wordt bijgehouden wanneer mensen overlijden. In het kiesregister worden dus wel nieuwe stemmers toegevoegd, maar zij die zijn overleden, worden niet verwijderd. Dat geeft een vertekend beeld.

„Deze verkiezing viel daarbij ook nog eens samen met een cashcrisis, doordat de regering nieuwe bankbiljetten heeft geïntroduceerd. Veel mensen staan geregistreerd in hun dorpen en wilden vanuit de stad terugreizen voor de verkiezingen, maar dat konden ze nu niet omdat ze geen contant geld konden vinden. En mensen waren ook bang voor geweld. Zeker tijdens verkiezingen kunnen etnische en religieuze spanningen opspelen.”

Dat geldt zeker voor de deelstaat Lagos, zegt Abdu, met zes miljoen kiezers de hoofdprijs. Op meerdere plekken liep het daar ook dit keer uit de hand, met gewapende mannen die stembureaus binnenvielen en stembussen meenamen of in brand staken, vaak op plekken waar de oppositie populair is.

Lees ook: De ‘Reus van Afrika’ gaat naar de stembus

Er zijn ook bijna een miljoen stemmen ongeldig verklaard. Dat klinkt als absurd veel.

„Een deel zijn oprechte vergissingen. Mensen die hun duimafdruk net niet goed plaatsten, waardoor niet duidelijk is op wie ze stemden. Of die het papier verkeerd vouwden, waardoor de inkt is uitgelopen. Dat zijn kleine aantallen. De grote factor dit keer was overvoting: bij sommige stembureaus waren er meer stembiljetten in de stembus gegooid dan er kiezers door medewerkers waren toegelaten na het checken van hun biometrische gegevens.”

„Er hoeven maar één of twee stembiljetten te veel in te zitten om alle stemmen op die plek ongeldig te verklaren. Dat laat ruimte aan corrupte stembureaumedewerkers om, als ze zien dat een bepaalde kandidaat wint, een paar extra papieren in de stembus te proppen.”

Bij vorige verkiezingen ging dat nog makkelijker, zegt Abdu. „Toen werd alleen gekeken naar hoeveel kiezers bij een stembureau geregistreerd stonden. Dan kwamen er maar tweehonderd van de vijfhonderd opdagen, maar waren er aan het eind van de dag ineens toch vijfhonderd stemmen uitgebracht.” In Nigeria zullen politici altijd een manier vinden het proces in hun voordeel te saboteren, zegt hij. „Je moet veranderingen blijven doorvoeren om hen voor te blijven.”

Deze verkiezingen hebben de boel alsnog flink opgeschud. Peter Obi’s Labour Party stelde nauwelijks iets voor, nu heeft hij in een derde van de staten gewonnen. Geeft dat hoop?

„Alle problemen hebben het goeds dat uit deze verkiezing kwam overschaduwd. Kijk naar Lagos, dat was altijd het bastion van Tinubu’s APC. Maar nu hebben ze Lagos verloren [Obi won in die deelstaat, red.]. Ook elders heeft de regeringspartij verloren. Net als zo’n acht gouverneurs en oud-gouverneurs die kandidaat waren voor een zetel in de senaat. Zoiets was voorheen ondenkbaar. Het laat zien dat zelfs de big men in onze politiek kunnen verliezen. Dat is een goed teken.”