N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Zap Twee documentaires over Rusland op de woensdagavond. In Putin and the West spreekt de oud-president van Litouwen klare taal: dat er nu een oorlog woedt in Oekraïne, is de schuld van de EU. En in Wagner: Poetins schaduwleger zie je Marat Gabidulin, die zich als ex-huurmoordenaar aansloot bij de militie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97519020-2bde89.jpg)
Beeld BNNVARA
Dat er nu een oorlog woedt in Oekraïne, zei Dalia Grybauskaité, de vroegere Litouwse president, dat is ónze schuld. De schuld van alle landen verenigd in de Europese Unie, die ieder voor zich een reden hadden om president Poetin van Rusland niet al te hard te straffen toen hij in 2014 zomaar ineens de Krim innam. Straffe taal in het eerste deel van de driedelige documentaire Putin and the West (VPRO), woensdag uitgezonden en nog terug te kijken. Vrijwel alle leiders van de grote EU-landen komen erin aan het woord en wat ze zeggen liegt er niet om. Barosso, in 2014 voorzitter van de Europese Commissie, heeft het over hoe gefrustreerd en rancuneus Poetin is. Zijn opvolger Juncker memoreert hoe „gekwetst en beledigd” Poetin was toen hij uit de G8 van machtigste EU-landen werd gezet. De toenmalige Britse premier Cameron zegt zonder omhaal dat „leugens onderdeel zijn van Poetins diplomatie”. Dat beaamt de Franse president Hollande van destijds. De Russische strategie, zegt hij, is er een van „lie and deny”. Liegen en ontkennen.
Fascinerend en angstaanjagend tegelijk dat 27 landen (van de EU) blijkbaar niet konden voorkomen dat Poetin eerst de Krim en daarna de Donbas innam. Niemand wilde oorlog met Rusland – natuurlijk niet. Maar wat moest er dan gebeuren om Poetin terug te jagen? Sancties. Heel strenge, opperde Polen. Matig strenge, zei Hongarije. Doen we, zei Italië, maar niet nú. En liever geen sancties op de energievoorzieningen, zei Duitsland. Ook een staakt-het-vuren afdwingen bij Poetin? Is goed, zei Poetin, maar stráks. De EU trad te weinig en te laat op tegen Poetin, is de conclusie van de Litouwse president Grybauskaité. Alleen als Poetin metéén en hárd was gestraft, zegt zij, was verdere escalatie wellicht voorkomen.
Uniformen met doodskoppen
In Wagner: Poetins schaduwleger (BNNVARA) zie je hoe escalatie eruitziet. Dat heet oorlog. Al voor de officiële invasie van Oekraïne vochten daar mannen met doodskoppen op hun uniform. Huurlingen van de Wagnergroep, gerecruteerd onder ex-soldaten, gelukzoekers en gedetineerden. Marat Gabidulin (56) sloot zich in 2015 aan bij de militie. Hij is ex-militair uit het Sovjetleger, was huurmoordernaar voor de Siberische onderwereld en zat drie jaar in de cel. Nee, hij heeft geen vragen gesteld over de status van dit leger. „Ik wist zo wel dat het niet legaal was.” Ondertussen laat hij een aansteker tussen zijn vingers buitelen. Dat houdt ze soepel, zegt hij. Handig als hij zijn wapen moet laden. Hij toont zijn medailles, drie zwarte kruizen, een kreeg hij voor een overwinning op IS in Syrië.
Wagner verschijnt waar Rusland wat te winnen heeft. Ze schoten Assad te hulp in Syrië. Hoe, dat is te zien in het filmpje waarin Russische soldaten een Syrische deserteur martelen. Met een voorhamer op zijn voeten, zijn handen. Handgranaat in zijn broek. Armen eraf. Ondersteboven ophangen. Hoofd eraf. In de fik steken. Alles lachend en met een muziekje op. Dit zijn de mannen die in Mozambique de ‘orde herstellen’, in Soedan, de Centraal Afrikaanse Republiek en nu in Oekraïne.
Poetin heeft niks te maken met de Wagnergroep, zegt hij. Wel gek dat hij de oprichter ervan, Dmitri Utkin – bijgenaamd ‘zijne duistere majesteit’ – te gast heeft op officiële banketten. Huurlingen blijken op dezelfde militaire bases te verblijven als het Russische leger, gebruikmakend van hetzelfde materieel. Ze worden gevoed, gekleed, getransporteerd door het Russische ministerie van Defensie, maar opereren er niet in opdracht van. Ja, ja.
De Franse journalisten zijn gevolgd en bedreigd bij het maken van deze documentaire. In Poetins Rusland worden ze gezien als handlangers van de Amerikaanse inlichtingendienst. Net zoals Oekraïne geen soeverein land is, volgens de Russen, maar een „creatie van de CIA en de EU”.
