Yuval Vagdani lag te slapen in een Braziliaans hotelbed toen familieleden hem begin dit jaar wakker belden. Na een diensttijd in het Israëlische leger was hij op vakantie in het Zuid-Amerikaanse land. En precies daarom waarschuwde zijn familie hem: een Braziliaanse rechter was een onderzoek gestart naar mogelijke oorlogsmisdaden. Vagdani, zo luidde de aanklacht, had mogelijk deelgenomen aan de vernietiging van Palestijnse huizen. De filmpjes van huizen die opgeblazen werden had hij zelf op sociale media geplaatst. Nog voordat hij opgepakt kon worden, vluchtte Vagdani naar Argentinië en vervolgens naar Israël.
Twee Israëlische soldaten lukte het afgelopen weekend niet om te ontkomen aan de Belgische justitie. Het tweetal werd op muziekfestival Tomorrowland opgepakt en urenlang ondervraagd vanwege mogelijke betrokkenheid bij oorlogsmisdaden in Gaza. Daarna werden ze vrijgelaten; naar alle waarschijnlijkheid hebben ze België inmiddels verlaten.
Volgens een verklaring van de actiegroep HRF van donderdag bevinden de twee zich in Amsterdam. De organisatie heeft de Nederlandse autoriteiten verzocht het tweetal te arresteren.
Het was de eerste keer dat Israëlische soldaten in het buitenland werden aangehouden en ondervraagd voor hun rol in de Gaza-oorlog. Tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en voormalig minister van Defensie Yoav Gallant is in november vorig jaar al een arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof uitgevaardigd. Dat verdenkt hen van misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden. Tot een aanhouding leidde dat nog niet. Maar begint met de arrestatie van de twee Israëliërs in België de wereldwijde opsporing van lager geplaatsten van het leger dat volgens internationale experts een genocidale oorlog voert in Gaza?
Vlag van de Givati-brigade
Dat de twee mannen in België in het vizier van justitie kwamen, begon vermoedelijk met het zwaaien van een vlag. Bij een concert van een Israëlische dj op Tomorrowland zwaaide een groepje jongemannen in het publiek met de vlag van de Givati-brigade. Deze eenheid van het Israëlische leger is actief in Gaza.
De kleurrijke, op het eerste oog onschuldige vlag werd opgemerkt door onderzoekers van de Hind Rajab Foundation (HRF). Die organisatie, vernoemd naar een vijfjarig Palestijns meisje dat door het Israëlische leger werd vermoord (samen met zes familieleden en twee medici die hen te hulp schoten), werd ruim een jaar geleden opgericht door Belgische activisten Dyab Abou Jahjah en Karim Hassoun. Zij zijn niet onomstreden: Abou Jahjah was naar eigen zeggen lid van de Libanese terreurorganisatie Hezbollah; Hassoun zei na de Hamas-aanslagen op 7 oktober 2023 dat hij Hamas slechts kon verwijten dat het te weinig Israëliërs had gegijzeld. Die konden dan geruild worden tegen Palestijnse gevangenen in Israëlische cellen, schreef hij.
De organisatie richt zich op het opsporen en aanklagen van Israëlische soldaten die oorlogsmisdaden begaan zouden hebben. Dat de HRF die soldaten aan vermeende misdaden kan koppelen, komt voornamelijk door henzelf. Zeker in het eerste jaar van de Gaza-oorlog deelden Israëlische soldaten op hun socialemedia-accounts veelvuldig beelden van vernietigingen en plunderingen van huizen, vernederingen en mishandelingen van Palestijnse gevangenen en het gebruik van Palestijnen als menselijke schilden. Niet zelden stonden de soldaten er zelf lachend bij. Door Israëlische militairen te volgen op sociale media, documenteerde HRF naar eigen zeggen zo’n achtduizend bewijzen van vermeende oorlogsmisdaden.
Actiegroep HRF documenteerde naar eigen zeggen zo’n achtduizend bewijzen van vermeende oorlogsmisdaden
Door de Israëliërs te blijven volgen, ook als zij uit dienst gaan, probeert HRF ze ter verantwoording te laten roepen. Zo krijgen de onderzoekers het snel door als (ex-)soldaten op vakantie zijn in het buitenland. In dat geval dienen lokale, aan HRF verbonden advocaten aanklachten in tegen die soldaten.
Zo ging het afgelopen weekend ook in België. Volgens de HRF waren de twee soldaten betrokken bij onder meer de inzet van een menselijk schild, een bestorming van een ziekenhuis en het opblazen van „scholen, watervoorziening, en volledige wijken”. Ze dienden een aangifte in en het bewijs dat ze daarbij konden overleggen was voor het Belgische federale parket blijkbaar overtuigend genoeg om de twee mannen zondagavond voor een podium van Tomorrowland op te pakken.
Rechtsmacht
Dat is een grote stap, zegt Marieke de Hoon, universitair hoofddocent internationaal recht aan de Universiteit van Amsterdam. „Het Internationaal Strafhof richt zich alleen op de leiders achter misdrijven tegen de menselijkheid. Het is aan nationale rechtbanken om lager geplaatste verdachten te vervolgen. Idealiter doet Israël dat zelf, maar dat gebeurt niet. Sterker, het geweld lijkt daar juist te worden gestimuleerd en georganiseerd.”
Daarom komt het volgens De Hoon aan op andere landen. Die hebben zogeheten universele rechtsmacht over oorlogsmisdrijven: „Als personen die daarvan verdacht worden zich op het grondgebied van een ander land bevinden, kunnen ze als verdachte aangemerkt worden.”
Eenvoudig is zulke opsporing niet, laat staan vervolging. „Zeker bij een regering die niet meewerkt, zoals blijkt bij de strafzaak tegen Israëlische leiders bij het Strafhof.” Het kan dan helpen als een organisatie als de Hind Rajab Foundation mogelijke verdachten „signaleert” en de door haar verzamelde informatie deelt, zodat politie en Openbaar Ministerie dit kunnen beoordelen, zegt De Hoon.
Mede door die opsporing heeft het Israëlische leger zijn soldaten opgedragen voorzichtiger te zijn met het online delen van foto’s en filmpjes – of die bij voorkeur helemaal niet te plaatsen. Ook worden soldaten door het leger zelf alleen nog geblurd in beeld gebracht, zodat zij niet via gezichtsherkenning geïdentificeerd kunnen worden. In Israëlische media verschenen al adviezen van juristen aan reizende IDF-soldaten.
HRF zegt zelf al „dozijnen” aanklachten ingediend te hebben tegen zulke soldaten. Dat leidde wereldwijd tot enkele arrestatiebevelen en afgelopen weekend tot de eerste arrestaties. Het succes van die opsporing is volgens De Hoon niet alleen af te lezen aan het aantal arrestaties. „Mensen in andere landen kunnen denken: we kunnen wel degelijk oorlogsmisdrijven in Gaza hier berechten, mits we inzetten op opsporing. En succes kan ook zijn dat IDF-soldaten die oorlogsmisdrijven begaan niet meer durven te reizen, uit angst opgepakt te worden.”
Of de twee mannen zich daadwerkelijk in Nederland bevinden en of ook de Nederlandse autoriteiten ze zullen aanhouden, moet blijken. Al zeker twee keer eerder braken Israëlische soldaten hun verblijf aan Nederland vroegtijdig af nadat de HRF had opgeroepen hen op te pakken en te vervolgen.
Dit artikel is donderdag naar een aanleiding van een verklaring van de HRF geactualiseerd.
