Veel goede voornemens en weinig – maar toch nog een paar – afspraken. Het resultaat van de ééndaagse EU-China-top was zoals verwacht mager. Op de valreep wisten de twee grote handelspartners nog een gezamenlijke verklaring over klimaat op te stellen. Ook besloten ze tot meer overleg rond de voor Europa essentiële toegang tot zeldzame metalen, die China grotendeels controleert.
Nadat de Amerikaanse president Donald Trump vriend en vijand met invoerheffingen belaagde was even de verwachting dat de EU en China, de twee andere grote handelsblokken op de wereld, automatisch naar elkaar toe geduwd zouden worden. Trump is bovendien geen vriend van de Europese Unie en hij heeft lak aan de multilaterale orde van overleg en regels, terwijl China én de EU die orde juist graag overeind houden.
Die toenadering bleef uit. In de aanloop naar de top werd duidelijk dat Europese zorgen over de Chinese vriendschap met Rusland en de indirecte Chinese steun voor de oorlog in Oekraïne ontspanning in de weg stond. Ook wederzijdse irritaties over oneerlijke handelspraktijken zorgden voor onmin. Even leek het er zelfs op dat ook over klimaat – een onderwerp waar de twee elkaar bijna altijd op vinden – deze keer geen overeenstemming gevonden kon worden. Dat lukte dus nog net wel.
Alleen een relatie waarin concrete afspraken gemaakt worden kan een duurzame relatie zijn, zei Ursula von der Leyen tegen Xi Jinping
Het hoogste niveau
De Europese gasten waren naar Beijing afgereisd om met president Xi Jinping persoonlijk te spreken, in de verwachting dat alleen op het hoogste politieke niveau afspraken met China kunnen worden gemaakt. Eenmaal daar gingen ze de hete hangijzers niet uit de weg. Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen waarschuwde in haar verklaring die ze aan het begin van het overleg aflegde dat de verhoudingen zich op een „kantelpunt” bevinden. Alleen een relatie waarin concrete afspraken gemaakt worden om problemen op te lossen kan een duurzame relatie zijn, zei ze tegen Xi Jinping.
De voorzitter van de Europese Raad, António Costa, deed een beroep op China om zijn invloed in Moskou aan te wenden ten gunste van Oekraïne. In een persverklaring die tijdens het overleg werd gepubliceerd zet de EU nog eens uiteen dat de dreiging voor Oekraïne ook een bedreiging is voor de mondiale veiligheid. China heeft als permanent lid van de VN-Veiligheidsraad een bijzondere verantwoordelijkheid om de uitgangspunten van het VN-Handvest te verdedigen. De Russische aanval op Oekraïne is een duidelijke schending van de VN-regels, aldus de verklaring.
President Xi hield het algemener. Hij legde de nadruk op de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van China en de EU als „grote jongens” op het wereldtoneel. Hij haalde indirect uit naar de Verenigde Staten door de Europeanen te vertellen dat „de uitdagingen waar Europa nu voor staat niet uit China komen”. In een verslag van het gesprek in de Chinese staatsmedia wordt Oekraïne niet genoemd.
De EU-delegatie, die naast Costa en Von der Leyen bestond uit EU-buitenlandchef Kaja Kallas, sneed naast Oekraïne ook Gaza en Syrië aan en uitte zijn bezorgdheid over de schending van mensenrechten in de Chinese provincie Xinjiang en in Tibet.
Opluchting
Economische kwesties vormden de hoofdmoot van het overleg op donderdag. De EU en China zijn belangrijke handelspartners. Vorig jaar ging het om 730 miljard euro, dat is ongeveer 2 miljard aan handel elke dag. Maar de relatie, onderstreepte de EU, hangt wel uit het lood. In goederen is er een handelstekort van 305 miljard dollar, dat de afgelopen jaren hard groeit door Chinese overcapaciteit in producten als zonnepanelen en elektrische auto’s. Daarnaast spelen ontwikkelingen in Europa een rol: door de energiecrisis werd het aantrekkelijker chemicaliën en brandstoffen zoals kerosine uit China te halen. Ook hebben Chinese bedrijven in sommige sectoren veel makkelijker toegang tot de Europese markt dan andersom.
Tijdens een persconferentie aan het eind van de top vertelde Von der Leyen dat China toegezegd heeft de overcapaciteit – aan te pakken. Europa wil op dit vlak snel vooruitgang zien, al zal het lastig zijn voor Beijing dit hardnekkige probleem op te lossen, dat wordt veroorzaakt door met elkaar concurrerende Chinese regio’s die dezelfde producten produceren.
Iets meer voortgang lijkt te zijn geboekt met de Chinese exportrestricties op zeldzame metalen. China introduceerde die restricties in april als onderdeel van het handelsconflict met de Verenigde Staten. Ook Europese bedrijven hebben veel last van de bureaucratische eis om elk half jaar een nieuwe exportvergunning aan te vragen voor de metalen, die voor veel Europese producten cruciaal zijn. Afspraken voor soepelere regels zijn niet gemaakt, maar er komt wel een nieuw overlegmechanisme, „zodat bedrijven bij een vertraging gelijk kunnen checken waar het probleem ligt als het weer vastloopt,” aldus Von der Leyen.
Misschien kwam het door de lage verwachtingen vooraf, maar aan het einde van de top overheerste toch een gevoel van opluchting. Er werd kritiek geleverd, maar beide kanten leken er ook op gebrand escalatie te voorkomen. Op sociale media hebben zowel Chinese als Europese zakenlieden het over een constructieve toon die hoopvol stemt.
