Feitcode 158, wordt het bij het Centraal Justitieel Incasso Bureau genoemd. „Binnen de bebouwde kom buiten de daarvoor bestemde plaats de behoefte doen.” Oftewel: wildplassen. Ruim zestienduizend boetes werden er vorig jaar voor uitgeschreven, à raison de 140 euro.
Als je Ivo Thonon van de Toiletalliantie hoort, een samenwerkingsverband van maatschappelijke organisaties zoals de Maag Lever Darm Stichting die zich inzetten voor voldoende toegankelijke wc’s in openbare ruimtes, dan verbazen die cijfers niet.
Nederland, vertelt hij, heeft zeshonderd openbare, gemeentelijke wc’s, vooral urinoirs, en ruim negenduizend opengestelde wc’s in cafés, restaurants en winkels en op stations. In Duitsland zijn het er bijna vier keer zoveel per inwoner (een op de vijfhonderd, in Nederland een op de achttienhonderd). In Parijs alleen al zijn in totaal 750 openbare wc’s, in het Verenigd Koninkrijk hebben zelfs kleine dorpjes een openbaar wc-gebouw. Thonon begint over Stuttgart, waar net dertig nieuwe openbare wc’s zijn neergezet, van een Nederlands bedrijf.
„Hier doen we vijf jaar over het realiseren van één wc.” Hij doelt op de zelfreinigende, rolstoeltoegankelijke wc die vorige maand in het Amsterdamse Oosterpark opende, van hetzelfde bedrijf als de wc’s in Stuttgart. Eén op de vier Nederlanders blijft weleens thuis omdat buitenshuis geen wc’s zijn, bleek uit onderzoek van de Toiletalliantie. Onder senioren is dat de helft.
Terwijl vrijwel iédereen het probleem van hoge nood herkent én erkent. Alleen legen sommige mensen de blaas makkelijker tegen een boom en staan anderen juist lang in de rij voor een zit-wc – vooral op festivals en feesten.
‘Gelijke plasrechten’
Afgelopen zaterdag knoopte de feministische actiegroep Dolle Mina op de Tilburgse Kermis roze linten om de plaskruizen voor mannen. Daarvan zijn er 35 en ze zijn gratis te gebruiken. De twee gemeentelijke wc-gebouwtjes waar je zittend kan plassen, kostten 1 euro per keer. De Dolle Mina’s vroegen om „gelijke plasrechten”.
Binnen een dag was de gemeente om en werd ook zittend plassen gratis. „Geen gezeik, iedereen gratis op de pot”, schreef wethouder Maarten van Asten (Financiën en Evenementen, VVD) op Facebook.
Een woordvoerder van de gemeente vertelt dat er wel een evaluatie komt: „De plaskruizen zijn er in grote aantallen ter voorkoming van wildplassen. Met een spuit water maak je ze schoon. Dat is een lagere kostenpost dan de wc’s voor zittend plassen.” Voor die wc-gebouwtjes bedragen de schoonmaakkosten 50.000 euro, zegt hij. Dat was de afweging om 1 euro te vragen.
In plaats van dat mannen worden opgevoed om niet wild te plassen, vraag je vrouwen om geld
Volgens Rachel Felix is dat precíes het probleem. Zij voerde vorig jaar actie voor meer plasgelegenheid bij de Nijmeegse Vierdaagsefeesten. Ook daar zijn talloze gratis plaskruizen en worden degenen die zittend plassen geacht een polsbandje te kopen waarmee ze voor 12 euro de hele week konden plassen, of 1 euro per plasbeurt te betalen. „In plaats van dat mannen worden opgevoed om niet wild te plassen, vraag je vrouwen om geld.”
Dit jaar waren er meer zit-wc’s „maar de verdeling is nog niet half-half, wat natuurlijk stom is”. Er was voor het station een gedoogplek voor wildplassers waar een nagemaakte boom en voordeur waren neergezet. „De onbeschoftheid van mannen wordt dus beloond”, zegt ze. Felix besprak het met een vriendin. „Je kon daar natuurlijk als vrouw ook hurken. Maar wildplassen door vrouwen wordt toch als aanstootgevend gezien.”
Oplossingen zijn er wel. Op andere festivals duiken de laatste jaren roze hurk-plaskruizen op, de Lapee, of rode dixies waar je in hurkt. Net als plaskruizen of gewone dixies zijn dat tijdelijke voorzieningen, vooral geschikt voor evenementen. Ook is er de app Hoge Nood, waarin duizenden wc’s staan vermeld.
Die app is grotendeels gevuld met opengestelde wc’s in horeca en winkels. Terwijl de Toiletalliantie juist graag permanente en vooral voor iedereen toegankelijke voorzieningen wil zien – ook buiten het festivalseizoen. „Nu lossen ondernemers het tekort aan openbare wc’s op”, zegt Ivo Thonon van de alliantie. Want de meeste openbare wc’s die er wel zijn, zijn urinoirs of plaskrullen, onbruikbaar voor vrouwen, personen met een fysieke beperking of anderen die zittend moeten of willen plassen.
Foto’s in een plaskrul
Acht jaar geleden ontstond er publieke ophef toen een studente in Amsterdam werd beboet voor wildplassen. Niet vanwege de boete, maar omdat de kantonrechter die oordeelde dat deze terecht was gegeven, zei dat de studente maar gebruik had moeten maken van een plaskrul. Dat leidde tot een demonstratie waarin vrouwen zich fotografeerden terwijl ze in een plaskrul rare toeren uithaalden om – zonder zichzelf naakt te tonen – te plassen.
Het resultaat is dat Amsterdam vorig jaar 4 miljoen euro heeft vrijgemaakt voor openbare zit-wc’s. Ophef, tot in de Tweede Kamer, hielp ook om de NS ertoe te bewegen de wc’s weer terug te brengen in sprinters, andere vervoerders zijn daarmee bezig. Steeds meer stations hebben een wc, de Toiletalliantie voert actie om die voorzieningen ook op busstations te krijgen.
Er heerst nog altijd een soort jaren zeventig-idee dat openbare wc’s door junks worden gebruikt
„Er is sinds 2017 wel iets van vooruitgang geboekt”, zegt Thonon. „Nederlanders gaven openbare wc-voorzieningen een 4,4 en dat is nu een 4,8. Maar als jij een 4,8 haalt op school ben je gezakt.”
Volgens Thonon is „iédereen voor meer wc’s, maar liefst niet vlakbij. Er heerst nog altijd een soort jaren zeventig-idee dat openbare wc’s door junks worden gebruikt.” Terwijl Frankrijk en Duitsland in die tijd naar schone alternatieven zochten, haalde Nederland wc’s „rücksichtslos weg”, zegt hij. „Met het idee dat je de fiets pakt en toch zo thuis bent. Dan wordt niet gedacht aan dagjesmensen en toeristen.” Of aan het kwart van de Nederlanders dat kampt met (ernstige) maag- of darmklachten.
Gemeenten hebben de neiging naar kosten te kijken, zegt Thonon, niet naar de baten. „Ze zien de oudere niet die na de boodschappen niet blijft winkelen. Ze zien niet hoe eenzaam een chronisch zieke is die niet naar buiten durft omdat er geen openbare wc is. Of de zwangere die online winkelt in plaats van fysiek.”
Lees ook
Openbaar toilet op de Noordermarkt? Niet iedereen ziet dat zitten
