De ene na de andere overvolle bus komt de grens over tussen Iran en Afghanistan bij Islam Qala. Families hebben geprobeerd zoveel mogelijk eigendommen mee te slepen – als ze de bus uit zijn, klampen ze zich vast aan grote hutkoffers of bouwen hutten met hun dekens. Er staan tenten van grote internationale hulporganisaties, maar bij de registratie- en opvangposten zijn verder amper praktische faciliteiten.
Dat zijn de omstandigheden die Afghanen aantreffen die door Iraanse autoriteiten zijn opgedragen het land te verlaten. Al zo’n anderhalf jaar wordt hen te kennen gegeven dat ze niet meer welkom zijn; de afgelopen maand intensiveerde het uitzetbeleid van Teheran.
Afghanistan kraakt onder de opvang van de terugkeerders uit buurlanden. Volgens de VN dit jaar al rond 1 miljoen; op dit moment komen zij met name uit Iran. Tussen 1 juni en 9 juli keerden 546.000 Afghanen zonder papieren terug uit Iran. Eerder ging het om enkele duizenden vanuit dat land per dag. De Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) sprak van een „recorddag” op 4 juli, toen 40.000 tot 50.000 ‘terugkeerders’ inreisden. In april van dit jaar moesten Afghaanse autoriteiten ook al werken aan de opvang van 110.000 ‘gerepatrieerden’ vanuit Pakistan – onderdeel van een laatste cohort van uitzettingen door Pakistan dat stelt dat zeker ongedocumenteerde Afghanen de economie belemmeren.
De 24-jarige Latifa reisde vorige met haar drie dochters en echtgenoot terug, zes jaar nadat ze zich in Teheran gevestigd had. Waar ze nu terecht kon? Er woont nog een neef in Afghanistan, vertelde ze aan Nicole van Batenburg van het Internationale Rode Kruis, die meerdere grensposten bezocht: „Een en al onzekerheid over haar toekomst, wat nu?”, vertelt de hulpverlener aan de telefoon. Deze maand werd zij uitgezonden om de Afghaanse Rode Halve Maan bij te staan.
Die hulporganisatie heeft in heel Afghanistan 26.000 vrijwilligers, van wie nu velen zijn ingezet voor de vluchtelingenopvang. Ze richt zich bij de grensposten op eerste behoeften: voedsel, een plek om te slapen en acute medische hulp. Het is heet, de temperatuur loopt op tot veertig graden. Tijdens de busritten naar de grens zitten de Afghanen uren in een hete bus, ze komen er uitgeput uit.
Weggezet als profiteurs
De ongedocumenteerde Afghanen vormen in Iran en Pakistan een gemengde groep: sommigen arriveerden al decennia of generaties geleden, anderen vluchtten pas veel recenter voor de Taliban in eigen land. In beide landen wordt de gemeenschap weggezet als profiteurs, of mensen die banen afpakken – een zondebok voor de slechte economie.
In Iran zorgde de kortstondige oorlog met Israël en de Verenigde Staten ervoor dat de autoriteiten nadrukkelijker op hun vertrek aandringen. Teheran zou insinueren dat onder de Afghaanse vluchtelingen spionnen voor buitenlandse mogendheden werden gerekruteerd, tekende persbureau Reuters op. Mogelijkerwijs gaven Afghanen uit angst voor de bombardementen gehoor aan de oproep te vertrekken. Tot aan 6 juli konden mensen op eigen gelegenheid weg, na die deadline riskeren zij arrestatie en directe uitzetting. Zo de stelt IOM dat van alle Afghanen die over de grens zijn gekomen uit beide buurlanden „meer dan de helft daartoe gedwongen werd”.
De meesten blijven één of twee nachten bij de Islam Qala-grensovergang. Ze proberen snel door te reizen, bijvoorbeeld naar de grotere steden Herat of Kabul. Of ze hopen tijdelijk te kunnen logeren bij familieleden in Afghanistan; veel meer aanknopingspunten hebben ze niet, zeker niet als ze al decennia geleden uit het land vertrokken.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134841295-802b3c.jpg|https://images.nrc.nl/C7H_8xxvoiPi_l384UguQQrDHPU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134841295-802b3c.jpg|https://images.nrc.nl/by6ff0ixAitZAK0BQmuvpxhBpAk=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134841295-802b3c.jpg)
Gezinnen die net zijn overgestoken bij Islam Qala rusten even uit. Foto Muhammad Balabuluki / Middle East Images via AFP
Veel van de terugkeerders zijn bezorgd over het Taliban-regime waaronder zij nu terechtkomen. De jonge moeder Latifa vreesde voor de toekomst van haar kinderen. In Iran kon ze haar drie dochters naar school sturen; in Afghanistan geldt juist een onderwijsverbod voor meisjes.
Lees ook
In het najaar van 2023 begon Pakistan met de uitzetting van ongedocumenteerde Afghaanse vluchtelingen. Zij kwamen berooid aan in Kabul
Opnieuw integreren
Toen de uitzettingen begonnen in 2023, stelden de Afghaanse autoriteiten dat zij wilden proberen de nieuwelingen – destijds waren het voornamelijk Afghanen afkomstig uit Pakistan – goed op te vangen. De Taliban riepen lokale besturen op om ‘culturele kringen’ te organiseren voor hun herintegratie. De vluchtelingen konden via speciale regelingen ook proberen grond te bemachtigen, maar het is onduidelijk in hoeverre dat beleid succesvol werd uitgevoerd. Volgens de IOM wonen de meesten nog steeds in tijdelijke onderkomens. De economie is slecht, de teruggekeerde vluchtelingen zouden moeilijk een baan kunnen vinden.
