
De Yesilgöz-Douwe Bob affaire laat zien dat politici steeds bedrevener worden in het manipuleren van nieuwsmedia. Zonder ook maar één journalist te woord te staan, slaagde Yesilgöz erin om alle nieuwsmedia via X (voorheen Twitter) voor haar karretje te spannen. Spin was er altijd al, maar journalisten bepaalden of ze er aandacht aan besteedden. Sinds politici over X beschikken, biedt het instrumentarium van journalisten niet langer houvast om mediamanipulatie van radicale politici te weerstaan.
X is het ideale platform om journalistieke aandacht te trekken: door politieke boodschappen in extreme termen te verwoorden, maken politici ze dermate nieuwswaardig dat nieuwsmedia verleid worden deze over te nemen. Attention hacking is de term die media-onderzoekers voor deze politieke strategie gebruiken.
Het is heel gemakkelijk voor politici (en hun communicatiemedewerkers) om geregeld een paar opzienbarende en daarmee nieuwswaardige zinnen te produceren. Zonder dat politici verantwoording hoeven af te leggen of kritische vragen moeten beantwoorden, verspreiden media hun boodschap en versterken ze daarmee de impact ervan (amplification). Maar ook journalisten hoeven geen telefoontje te plegen of bij politici langs te gaan, ze kunnen simpelweg de X-uitspraak overnemen, als feitelijke uitspraken van belangrijke politici.
Er zijn verschillende redenen waarom het voor de journalistiek zo moeilijk is om weerstand te bieden aan deze vorm van mediamanipulatie.
Attention hacking maakt gebruik van de dominantie van het conflictframe in de journalistiek. In een conflictframe reduceer je een bepaald vraagstuk tot een tweestrijd tussen personen, groepen, organisaties of landen. Dat heeft een hoge nieuwswaarde. Door hun boodschap in een conflictframe te verpakken trekken politici vrijwel automatisch de aandacht van journalisten.
Verwijt van vooringenomenheid
Dat frame maakt het ook moeilijk voor media, vooral media die de journalistieke mores serieus nemen, om weerstand te bieden aan attention hacking. Door aan beide kanten aandacht te besteden, proberen nieuwsmedia tegemoet te komen aan het permanente verwijt van beruchte attention hackers als Geert Wilders en Donald Trump dat zij slechts één perspectief laten zien, dat ze vooringenomen zijn. Deze beschuldiging heeft twee doelen: de beschadiging van de reputatie van de onafhankelijke kritische journalistiek en het onder druk zetten van journalisten om aandacht te besteden aan hun politieke boodschap.
Een derde daarmee samenhangende reden is dat als journalisten een conflict van een context voorzien hun objectiviteit ter discussie kan worden gesteld. Zodra journalisten de ferme uitspraken van Trump, Yesilgöz, Netanyahu of Wilders uitleggen of in een politiek of historisch kader plaatsen, lopen zij automatisch het risico op de beschuldiging van partijdigheid. Als je simpelweg de schokkende uitspraak (die feitelijk is gedaan) zonder veel toelichting doorgeeft, dan krijg je als journalist of als mediaorganisatie geen gedoe.
Zowel de journalistieke voorkeur voor het conflictframe als hun aanspreekbaarheid op professionele waarden als feitelijkheid, onpartijdigheid en objectiviteit kunnen door politici die uit zijn op verontwaardiging manipulatief worden ingezet. Ook journalisten die publiekelijk hun morele verontwaardiging uiten over die uitspraken, trappen ongewild in de val van de attention hackers.
Herhaling van uitspraken maakt deze vertrouwder en daarmee ‘waarder’
Het maakt de politicus namelijk niet uit of zijn boodschap ter discussie wordt gesteld of zelfs wordt ontkracht, als ze maar in de schijnwerpers staat. Aandacht zoekende politici zijn zich er goed van bewust dat herhaling van uitspraken – zelfs als journalisten laten zien dat ze nergens op zijn gebaseerd – deze bekender, vertrouwder en daarmee ‘waarder’ maakt.
De remedie is simpel. Journalisten zouden geen podium moeten bieden aan extreme politieke boodschappen op X als politici die niet willen toelichten. Herhaal geen uitspraak zonder tegenspraak. Als politici niet in gesprek willen met de journalistiek en geen kritische vragen willen beantwoorden, dan mogen journalisten ervan uitgaan dat dergelijke uitspraken uitsluitend worden gedaan om stemming te maken en aandacht te trekken voor zichzelf of hun boodschap.
Als nieuwsorganisaties en journalisten besluiten om niet langer in de val van attention hacking te trappen, heeft de politicus nog steeds alle vrijheid om zijn mening te uiten – en X biedt daartoe de benodigde faciliteiten – maar krijgt deze niet langer vleugels.
