Een gemiste kans voor Donald Trump dat de Air Force One tijdens zijn flitsbezoek geen tussenstop maakte in Westzaan. In aanloop naar 4 juli had hij best even de plek kunnen bezoeken waar het ooit allemaal begon. Geen Independence Day zonder de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring tenslotte – en geen Onafhankelijkheidsverklaring zonder de Zaanstreek, leerde ik tijdens een bezoek aan papiermolen De Schoolmeester.
Als kind leek het me geweldig om in een papierfabriek te werken. Op school had ik een filmpje gezien waarin oude kranten tot viezige pulp werden gemalen, waarna er uiteindelijk blinkend wit papier tevoorschijn kwam. Uit afval iets moois maken, dat leek me wel wat. Maar de Volkskranten en NRC’s die ik thuis op het fornuis tot grijze pap kookte bleven grauw. Zelfs als wc-papier was het nog te stug en dus gaf ik er de brui aan. Dan maar journalist worden – op die manier zou ik tenminste meehelpen aan de productie van oud papier.
Nu, tijdens mijn bezoek aan de enige nog werkende windgedreven papiermolen ter wereld, laaide die oude droom weer op. Al bijna 333 jaar, sinds 20 september 1692, wordt in De Schoolmeester papier gemaakt uit lompen.
Wie wil kan oude overhemden, T-shirts en spijkerbroeken langsbrengen, vertelde molenaar Ron Butterman. „Zolang de deuren van de schuur nog dicht kunnen mag het erbij. Als het maar gewassen is en gemaakt van 100 procent katoen.” Het waaide, en dus was hij druk in touw. Stampen, malen, persen: langzaamaan veranderden de vodden in Zaansch Bord. Stevig, kartonachtig papier. Leuk voor boekbindhobbyisten en geboortekaartjes, niet voor officiële documenten.
In de achttiende eeuw was dat wel anders, tijdens de gloriejaren van het Zaans papier. Dat was zo wit en fijn dat het wereldwijd gewild was. Beethoven gebruikte het om zijn composities te noteren, Australische stedenbouwkundigen gebruikten het om de eerste plattegrond van Sydney te ontwerpen.
En dan waren er dus nog de Amerikanen. Op 4 juli 1776 werd de Declaration of Independence ondertekend. Gedrukt op papier uit de Zaanstreek, van de families Honig, Blauw en Rogge.
Dat van alle befaamde papiermolens alleen De Schoolmeester heeft standgehouden komt doordat Europese landen begin negentiende eeuw massaal een Trumpje deden. Invoerrechten op papier werden zó hoog dat de ene na de andere molen sloot. Toen vervolgens de Duitsers ontdekten dat je gekleurd katoen met chloor kon bleken – veel goedkoper dan het witte katoen in de Zaanstreek – was het einde in zicht.
Flash forward naar 4 juli 2025, de deadline voor de omstreden big beautiful bill. 940 pagina’s: daar had geen windgedreven papiermolen tegenop kunnen werken. Zeker niet nu het wetsontwerp onder meer extra belasting op windenergie voorschrijft. Een buitenproportioneel plan, zeggen de kenners. Of zoals de Democratische senator Chris Murphy het deze week verwoordde: „This bill stinks”.
Gelukkig heeft Trump ook daar wat op gevonden: deze week lanceert hij zijn eigen parfumlijn.
Gemma Venhuizen is biologieredacteur en doet elke woensdag ergens vanuit Nederland verslag.
