N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Debat bij quakers Al eeuwen strijden quakers zwijgzaam voor vrede op aarde. Hoe doe je dat in tijden van oorlog? De vrijzinnige christenen delibereren op een zondagochtend over demonstreren bij de Russische ambassade, en meer.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97232115-53d437.jpg)
Foto David van Dam
Elke maandag staat Geertje de Jonge Kerstholt (83) uren voor de Russische ambassade in Den Haag. Met een andere vredesactivist staat ze dan bij een Oekraïense vlag van twintig meter breed – als protest tegen de oorlog die Rusland heeft ontketend. Een kleine 150 vrijwilligers houden de zogeheten vlaggenwacht elke dag van 8 tot 18 uur. Ze hebben een appgroep en een rooster waarop je kunt intekenen.
„De eerste dagen na de inval zongen we samen met Oekraïense demonstranten – ieder in onze eigen taal. De stemmen mengden zo mooi”, vertelt De Jonge, gepensioneerd kleuterleidster. Ze gaat weer zitten in de kring. Het wordt stil in de kamer van het statige herenhuis uit 1900; alleen het zachte geruis in de verwarmingsbuizen is hoorbaar. Na een tijdje staat iemand anders op, zegt iets over wat hem of haar bezighoudt en gaat weer zitten – waarna de stilte intreedt. Zo gaat het een tijd door.
Gandhi had meer respect voor soldaat die leven opoffert dan voor iemand die alleen passief ergens tegen is
Wim Nusselder
Dan staat Wim Nusselder (62) op. Pacifisme is geen passiviteit, zegt de financieel administrateur en verwijst naar Gandhi, die aan de wieg stond van actieve geweldloosheid: „Gandhi had meer respect voor een soldaat die zijn leven opoffert dan voor iemand die alleen passief ergens tegen is. Dus zolang ik niets beter te bieden heb, kan ik niet tegen het leveren van wapens aan Oekraïne zijn. Aan mediteren over vrede of een Oekraïense vlag tonen heeft Oekraïne weinig. Sorry dat ik het zeg.” Hij kijkt even naar De Jonge en gaat zitten.
Na een korte stilte neemt De Jonge rustig het woord: „Ik hoor af en toe, dat het in heel Oekraïne bekend is dat wij daar staan met hun vlag. Inderdaad is het niet meer dan een druppel op een gloeiende plaat.”
Wijdingsbijeenkomst
Het is een zondagochtend in februari. In een kamer zitten acht mensen bij elkaar; vijf mensen doen mee via een videoverbinding. Een hond soest in een meegebrachte reismand. Dit is een wijdingsbijeenkomst van de Haagse afdeling van de quakers, een vrijzinnig christelijk genootschap. Op verzoek van NRC praten ze vandaag over de dilemma’s waarvoor de oorlog in Oekraïne hen plaatst.
Quakers zijn overtuigde pacifisten. Bij hun ontstaan in de zeventiende eeuw zworen ze het gebruik van wapens af. Ze ijverden ook al vroeg voor de afschaffing van de slavernij. Tegenwoordig ageren ze niet alleen tegen wapenproductie en oorlog, maar organiseren ze ook stille diplomatie en ontwikkelen alternatieven voor geweld.
Pacifisten krijgen sinds de Russische inval in Oekraïne nog maar weinig gehoor, zeggen ze in de Haagse huiskamer. „Het gaat in het publieke debat alleen over welke zware wapens we nu weer gaan leveren, niet over andere mogelijke oplossingen”, zegt Erik Dries (65), die het gesprek vandaag leidt. Geertje de Jonge is nog steeds onthutst dat GroenLinks-voorman Jesse Klaver, erfgenaam van de pacifistische PSP, op tv verklaarde dat ook zijn partij fors wil investeren in defensie: „In de politiek ontbreken nu alle pacifistische stemmen.”
De quakers willen daarom best praten over de oorlog, maar wel op hun gebruikelijke manier. Eerst een bijeenkomst met een uur stilte, die af en toe wordt onderbroken door een persoonlijke bijdrage. Dan een gesprek met stiltes tussen de bijdragen, die niet rechtstreeks tegen elkaar ingaan. Dat laatste uit respect voor de vele verschillen in opvatting. Eoin Dubsky (43) grapt, vrij naar een Jiddisch gezegde: „Vraag het twee quakers en je krijgt drie meningen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92984358-d8f2f1.jpg)
Lees ook: Italiaanse pacifiste tegen wapenleveranties Oekraïne
Het gebod van Jezus om je vijanden lief te hebben bevrijdt ons van elk dilemma
Eoin Dubsky
Voor welke dilemma’s staan jullie bij de oorlog in Oekraïne?
Voor Dubsky, campagnevoerder bij een ngo, is er helemaal geen dilemma, door het gebod van Jezus om je vijanden lief te hebben. „Dat bevrijdt ons van elk dilemma. Vergelijk het met de doodstraf. Overal in de wereld waar ze de doodstraf hebben, moeten ze beslissen of iemand die een verschrikkelijke misdaad heeft begaan de doodstraf verdient. In de Europese Unie hebben we geen doodstraf en dus ook geen dilemma. Hetzelfde geldt voor de liefde voor je vijand. Je vijand doden, wapens sturen zodat iemand voor jou kan doden is voor mij gewoon geen optie. Dat maakt het eenvoudig. Niet gemakkelijk, maar wel simpel.”
Wim Nusselder zegt: „Zo simpel kun je het maken, maar zo simpel is het niet voor mij. Na Jezus’ gebod om je vijanden lief te hebben volgen suggesties voor actieve geweldloosheid, zoals iemand de linkerwang toekeren die jou met de achterkant van zijn rechterhand op de rechterwang slaat. Daarmee presenteer je jezelf als gelijkwaardige tegenstander aan iemand die jou kleineert. Met zulke creatieve actievormen om anderen aan te spreken op hun eigen normen en waarden, ben je er alleen niet als een land wordt bezet. Iemand zei me: ‘De Oekraïners zouden moeten doen wat de Tibetanen doen tegen de Chinezen: alleen hun cultuur bewaren.’ Maar het is niet aan mij om zoiets tegen Oekraïners te zeggen. De eerste quakers zeiden niet tegen de Engelse koning: gebruik geen wapens. Nee, ze zeiden: wíj gebruiken geen wapens.”
Gespreksleider Dries, docent verpleegkunde: „Ja, je kan je vijanden lief hebben en toch ook grenzen moeten stellen. En hoe je dat doet is… nu gewoon een enorm dilemma. Nee, geen geweld. Maar je laat ook niet je kleine broertje door een bullebak op school in elkaar slaan. Dan stap je ertussen.”
Hoe ver ga je vervolgens met je acties, vraagt musicus Vivian Barty-Taylor (40) zich af: „Als student in Schotland voerde ik actie tegen de opslag van Britse kernwapens in de buurt van Glasgow. De vraag was altijd: wil ik gearresteerd worden door de politie of niet? Heeft het toegevoegde waarde als ik een middag doorbreng op het politiebureau? Ik ben nooit gearresteerd, maar ik zocht wel de grens op om mijn stem te laten horen.”
Die worsteling met wetsovertredingen komt Geertje de Jonge bekend voor. Ze deed ooit mee aan een demonstratie van quakers bij een Amerikaanse luchtmachtbasis: „We kregen twee trainingen, zodat we wisten waar we moesten staan om niet gearresteerd te worden.” Bij de Russische ambassade komt ze soms in de verleiding de regels te overtreden. „Af en toe komt er een auto uit naar buiten en krijg ik de neiging om naar binnen te glippen. Dan denk ik: binnen kan ik met de Russische ambassadeur praten. Maar ik heb die ambassadeur op de televisie gezien in een interview, waarin hij alle vragen negeerde. Dus het is de vraag wat zo’n gesprek zou opleveren.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/02/data82652244-b22826.jpg)
Lees ookOekraïneprotest is vooral het succes van nieuwe vredesactivisten
Wat zou de Nederlandse regering moeten doen?
De Jonge: „Ik weet het echt niet. Ik las onlangs in dagblad Trouw een column van Marli Huijer die zei: ik ben een gelegenheidspacifist.” Er klinkt opgelucht gelach in de kamer. „Ja, dat bracht voor mij ook een beetje humor in dit grote dilemma.”
Nusselder: „Als vredeskerk hebben we tal van vormen van actieve geweldloosheid ontwikkeld om oorlog te voorkomen, maar daarmee stop je geen oorlog. Dan moet je je afvragen waar de wortels van die oorlog liggen in je eigen leven.”
Die liggen in de onrechtvaardigheid op de wereld, vindt Corien van Dorp (70). De tandarts aait af en toe haar slapende hond: „Het woord ‘vrede’ komt uit het vroeg-Duits en stond voor ‘een staat van rechtvaardigheid waar recht gesproken werd’. Die betekenis geldt voor mij nog steeds. Vrede is iets waar je aan werkt door iedere keer opnieuw recht te doen.” Nusselder: „Precies. Wie vrede wil, moet rechtvaardigheid beoefenen.”
Quakers als Nusselder organiseren daarom de zogeheten klimaatwake die elke week donderdag rond lunchtijd wordt gehouden bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat in Den Haag. Klimaatverandering komt namelijk volgens hem voort uit onrechtvaardig verdeelde toegang tot fossiele energie.
Gespreksleider Erik Dries pakt een boek van de Europese quakers. Het staat vol voorbeelden van conflicten die zijn voorkomen dan wel vreedzaam opgelost, zoals de Keniaanse politie die na bemiddeling minder geweld is gaan gebruiken. „Pacifisme is meer dan tegen oorlog zijn”, zegt Dries. „Het is in tijden van vrede investeren in elkaar.”
Daarvoor is het in Oekraïne te laat, erkent Dries: „Maar na de oorlog is er voor een pacifist ontzettend veel te doen, op het gebied van verzoening bijvoorbeeld. In één generatie zal de materiële schade misschien wel hersteld zijn. Het duurt vijf generaties om menselijke relaties te herstellen.”
En zolang de oorlog voortduurt?
Geertje De Jonge slaakt een diepe zucht: „Soms gebeuren er wonderen. Ik hoop op een wonder.” Wim Nusselder vertelt over een wereldwijde quaker-bijeenkomst die in 1937 tevergeefs probeerde de dreigende oorlog te stoppen.
„Ik vestig mijn hoop op niet-opzienbarende processen in kleine groepen”, schreef quakervoorman Rufus Jones toen gedesillusioneerd. Nusselder: „Dat doe ik nu ook, bijvoorbeeld door mijn hoop te vestigen op sociale media, waar ook een actiegroep als Extinction Rebellion gebruik van maakt. Je kunt wonderen best een handje helpen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/stripped/1211apquakers.jpg)
